DIASCANPROJECT
A.J.M. Weijenberg
Juli 2004
(versie 1.2)
Inleiding.
Door de jaren heen heb ik heel wat dia’s geschoten. Echter met de introductie van de digitale camera ben ik met volle tevredenheid begonnen om dit nieuwe type camera te gebruiken. En dit bevalt me best. Ik ben dan ook geheel gestopt met het nemen van dia’s. Ik weet wel dat dia’s veel mooier zijn maar toch. Het opzetten van de projector en een scherm is niet praktisch en daarna met zijn alle in het donker ‘gezellig’ zitten te kijken is ook niet alles. Digitale foto’s zijn erg makkelijk te bekijken op mijn laptop (of TV) en met een kleine en lichte camera hoef ik ook niet zoveel mee te sjouwen.
Mijn diaverzameling bevat omstreeks 11000 dia’s die redelijk gecategoriseerd in series opgeslagen zitten in standaard dialaden en diadozen. Ik kwam er bijna nooit toe om de dia’s te bekijken. Het opzetten van de projector e.d. was teveel werk. Daarom wilde ik al een paar jaren geleden al mijn dia’s digitaliseren om ze via de computer te kunnen bekijken. Het probleem is echter dat er geen (betaalbaar en geautomatiseerd) systeem bestaat dat dit scannen binnen redelijke tijd kan uitvoeren. De meeste scanners nemen een minuut of meer om een dia te scannen. Omdat dit ook betekent dat om de minuut een dia (handmatig) gewisseld moet worden zou dit ook weer betekenen dat ik behoorlijk wat tijd nodig zou hebben om al de dia’s te scannen. Ik zocht dus naar een andere (goedkopere) manier om dit varkentje te wassen.
Vooropgesteld dient te worden dat ik de dia’s niet wil scannen met een hoge kwaliteit om er nog b.v. (grote) foto’s van te kunnen laten afdrukken. In feite hield mijn behoefte in dat ik de dia’s in redelijke kwaliteit op de monitor van mijn computer wil kunnen bekijken en eventueel nog op CD kunnen branden om ze op een TV-toestel te bekijken. Heb ik ooit nog eens de behoefte om een foto van een dia te laten maken dan kan ik altijd nog een foto van de originele dia laten maken omdat ik voorlopig (nog) niet van plan ben om de originele dia’s weg te gooien (moet nog wennen aan het idee). Als ik later nog eens van een bepaalde dia een betere scan wil hebben dan kan ik deze altijd nog maken met een eventueel aan te schaffen redelijke (betaalbare) diascanner.
Na wat experimenten bouwde ik in de winter 2003-2004, mijn diaprojector (Rollei P300 van +/- 1980, met standaard dialade (50 stuks), standaard projectielens en autofocus) om door er een digitale camera (Canon Ixus II) voor te monteren. Nu kon ik makkelijk en snel de dia’s wisselen en er een digitale foto van maken. Omdat de camera direct verbonden was met de computer ging het ‘scannen’ redelijk vlot. Per dia duurde het ongeveer 10 seconden. Al met al was ik een paar maanden bezig om mijn dia’s te digitaliseren. Als ik nu een verloren uurtje heb kan ik vlot een diaserie van jaren geleden bekijken en nog eens genieten van een al lang vergeten trip.
 |
Foto van de omgebouwde diaprojector(omdat de deksel van de projector is verwijderd, is met karton een afdichting gemaakt om ‘valse’ lichtinval te minimaliseren). |
In dit verhaal wil ik mijn ervaringen en oplossingen van problemen weergeven zodat andere mogelijk van deze kennis gebruik kunnen maken om hun diascanproject uit te voeren.
Voor de goede orde wil ik hier nog eens herhalen dat ik geen hoog kwalitatieve scans verlangde. Ik wilde alleen redelijk plaatjes van mijn dia’s op mijn computer krijgen (en zonodig de originele dia snel terug kunnen vinden; soort index systeem).
Ombouwen van de projector.
Voorwaarde voor de ombouw was dat alles zo gemonteerd moest worden dat ik de projector, na verwijderen van de extra aanbouwsels, nog steeds kan gebruiken voor diaprojectie op de ‘oude’ manier.
Het bleek dat als ik mijn camera omgekeerd in de lens van de projector liet ‘kijken’ ik scherpe foto’s kon nemen van de dia’s. Ik maakte daarom een houder om de digitale camera aan het lenshuis (van de projectielens) te kunnen bevestigen (zie foto’s). Experimenteel bepaalde ik de afstand tussen de cameralens en de voorste lens van de projectielens (in het lenshuis) waarbij het lenshuis geheel in de scherpstelkoker was gestoken. Ik haalde zoveel van de voorkant van het lenshuis af als nodig was om de juiste afstand te krijgen.
 |
Foto met van links naar rechts: Lenshuis (projectielens), de gemaakte houder met ingelijmde lenskap en de uitgeschakelde camera (met USB verbinding). Bij inschakelen van de camera paste de uitgeschoven cameralens ruim in de uitsparing in de lenskap en raakte deze uiteraard niet het lenshuis of de voorste projectielens. De gebruikte (originele) lenskap klemde aan de binnenkant van het lenshuis. En ja de lenskap was hierna niet meer te gebruiken als lenskap. |
 |
Foto met de houder verbonden aan het lenshuis (De ingeplakte strippen van karton waren benodigd om de camera nauwkeuriger te centreren). |
 |
Foto van de gehele combinatie (camera is met elastiekjes (hi-tech) bevestigd aan de houder). |
 |
Foto’s van het geheel geschoven in de scherpstelkoker (dit is de plaats waar de lens normaal in de projector zit). |
Om de camera makkelijk van de houder te kunnen verwijderen (voor b.v. wisselen van de accu) was de camera met elastiekjes aan de houder gemonteerd. De aluminium houder zat gelijmd aan de (originele) lensbeschermkap en uiteraard zat in deze lenskap een groot gat om plaats te maken voor de uitgeschoven cameralens bij ingeschakelde camera. Omdat de lenskap strak paste in het lenshuis was de hele houder stevig genoeg verbonden met dit lenshuis. Met de camera gemonteerd op het lenshuis werd het lenshuis standaard in de scherpstelkoker van de projector geklemd. Dit alles zat voldoende vast om geen verdere maatregelen voor de bevestiging te hoeven nemen. Omdat de aluminium houder met huis-tuin-en-keuken gereedschap was gemaakt was de camera niet nauwkeurig genoeg uitgelijnd (gecentreerd). Dit werd opgelost met (kartonnen) opvulstrippen in de houder.
Tijdens het experimenteren met de focus bleek dat ik een beetje speelruimte (scherptediepte) had in de afstand projectielens en dia, voordat de opnames onscherp werden (althans voor mijn waarneming). Deze speelruimte was voldoende om kleine verschillen in afstand (b.v. door gebruik een andere diaraampjes (inclusief glas!)) te kunnen opvangen. Hierdoor had ik de autofocus van de projector niet nodig. Deze autofocus wordt gerealiseerd door meting van de reflectie door twee lichtdiodes, van een klein lampje (soort fietslampje) dat op de dia schijnt. De reflectie van dat lampje bleek ook zichtbaar te zijn op een digitale opname van een dia! Al met al reden om de autofocus van de projector uit te schakelen hetgeen makkelijk ging door een verbindingsdraadje met het lampje los te solderen. (N.B. Mogelijk wordt een scherpstelcorrectie ook uitgevoerd door de autofocus van de camera. Ik ben hier echter niet zeker van.)
Voor een digitale opname op deze manier was het licht van de standaard ingebouwde projectorlamp (150W, 24V) veel te intens. Eerst probeerde ik het licht te temperen door filters te gebruiken. Dit was, hoofdzakelijk door de grote warmteontwikkeling van de projectorlamp, geen succes. Ik besloot daarom de projectielamp te vervangen door twee in serie verbonden halogeen lampjes van 10W, 12V. Dit gaf meer dan genoeg licht. De lampjes hadden evenals de originele projectielamp, een insteek-fitting (2 pootjes of pinnetjes). Door per lampje een pootje te verbuigen en deze pootjes te verbinden met het metalen binnenstuk van een kroonsteentje werden de lampjes aan elkaar verbonden. N.B. Deze pootjes konden niet b.v aan elkaar gesoldeerd worden omdat ook deze lampjes nog behoorlijk heet worden. Het overige pootje per lampje werd in de standaard fitting geprikt.
Uiteraard hadden de dia’s een egaal witte achtergrond nodig. Het lampje en het lenzenstelsel in de projector geeft dit echter niet. Dit was een makkelijk probleem. Een aantal lagen wit/mat plastic (van diepvries bakjes) tussen de projectielampjes en de dia was voldoende om het licht te spreiden. Ik gebruikte twee op enige afstand van elkaar geplaatste plaatjes om een egale achtergrond te krijgen. De dikke bolle lens in het lichtkanaal bleek het licht iets te centreren waardoor het midden van de achtergrond meer licht kreeg. Dit was niet de bedoeling en daarom heb ik deze lens verwijderd.
De nieuwe lampjes en plastic plaatjes gaven echter geen echt wit licht. Na wat geëxperimenteer met filters kwam ik echter tot de ontdekking dat ik de gebruikte ‘custom’ witbalans instelling van de camera kon gebruiken om een redelijke opname te krijgen (zie ook verder nog) dus zag ik af van filters in mijn ‘home made slide scanner’.
 |
Foto waarop de twee lampjes zijn te zien en de witte plastic plaatjes om een egale witte achtergrond te krijgen (op de foto is een van de plaatjes schuin gevallen). Achter het witte papiertje (afdekking voor lichtinval) zit het diawisselmechaniek. |
Ondanks dat ik een egale achtergrond had bleef ik echter toch last houden van een geringe lichtafval in de hoeken. Het lukte me niet om dit geheel weg te krijgen. Waarschijnlijk zou de lichtafval verder gereduceerd zijn als ik de cameralens optimaler bij de projector lens kon brengen (en uiteraard de andere zijde van de projectorlens optimaler bij de dia). Zonder de projector verder aan te passen lukte dit niet. Ik heb nog even overwogen om op een vlooienmarkt voor een habbekrats een tweede projector aan te schaffen voor verdere experimenten. Maar hier heb ik van afgezien omdat ik wel tevreden was met het behaalde resultaat (in relatie met mijn doelstelling).
Omdat alle aanpassingen tijdelijk waren heb ik gewerkt met verwijderde beschermkap van de projector. Dit gaf echter wat vals licht op de dia. Om deze reden heb ik op verschillende plaatsen met papier of karton een tijdelijke lichtafscherming gemaakt.
Tijdens het scannen werd de dia gewisseld met de standaard niet-draadloze afstandbediening van de projector. Mogelijk had ik de projector timer kunnen gebruiken. Omdat ik toch de ontspanner van de camera (via de computer) moest bedienen heb ik de diawisseling ook maar handmatig gedaan.
Camera gebruik.
De camera zelf is niet omgebouwd of aangepast. Het enige dat veranderd moest worden was de USB plug (mini USB plug). De USB draad en plug, die normaal recht uit de camera steekt, zat in de weg van de dialade als deze halverwege het scannen aan de voorkant van de projector uitsteekt. Door het plastic van deze plug af te halen kon ik de plug zodanig ombuigen dat de plug direct langs het camerahuis kwam te liggen en zodoende niet meer in de weg zat van de uitgeschoven dialade.
 |
Foto van aangepaste USB-plug. |
Omdat ik geen voedingsadapter heb voor de camera heb ik de standaard bijgeleverde accu gebruikt. Deze hield het ruim 300 opnames uit als ik geen gebruik maakte van de camera display die ik overigens toch niet gebruikte omdat ik de camera via de computer bediende. Nadeel was dat ik regelmatig de accu diende op te laden. Dit was echter geen probleem omdat ik na het scannen van 300 dia’s er voor een sessie wel genoeg van had.
Camera instellingen.
Zoals eerder al opgemerkt was de camera met een USB-kabel verbonden met mijn computer of laptop. Het grote voordeel van de Canon camera is dat er standaard een programma mee geleverd wordt om de camera op afstand te bedienen ('remote capture' of 'remote shooting') en de digitale foto’s komen dan direct in de computer terecht. Het wisselen van een dia in de projector kostte ongeveer 1-2 seconden. Het nemen van een foto ook nog eens ongeveer een seconden. Daarna moest de foto via de USB-verbinding naar de computer. Dit duurde nog het langst en wel ongeveer 8-10 seconden. Al met al ongeveer tien seconden per scan. Jammer dat de camera geen USB-2 heeft! Ik had natuurlijk de digitale foto’s op het geheugenkaartje kunnen schrijven. Dit zou zeker sneller zijn geweest (afgezien van de onderbrekingen om de digitale foto’s van het geheugenkaartje over te zetten naar de computer). Nadeel hiervan was dat ik de mogelijkheid van het remote capture programma niet had kunnen gebruiken om de foto’s automatisch te benoemen (prefix met volgnummer, zie verder).
Alle camera-instellingen werden geregeld via het remote capture programma. Uiteraard werd de automatische flits, de extra verlichting voor het scherpstellen (AF assist light) en de macro uitgezet. Jammer dat het met de gebruikte camera en de remote capture software niet mogelijk is om de automatische focus uit te zetten (en altijd op oneindig) of de belichting (sluiter, diafragma) in te stellen. Dit gaf echter geen problemen. N.B. Het is wel mogelijk om de autofocus vast te zetten (AF lock, waarschijnlijk is dit vastzetten op oneindig?). Ik merkte hierbij echter geen verschillen dus heb ik dit op de standaard stand 'unlock' gehouden. Het 'focussing point' had ik op de automatische selectie staan (i.p.v. 'manual selection-center point').
De dia’s heb ik opgeborgen in standaard dialaden en dozen. Probleem echter was dat een redelijk aantal van de dia’s een kwartslag gedraaid zijn (landschap versus portret). Ik had geen zin en het zou teveel werk hebben betekend, om dit eerst te controleren en ze allemaal in dezelfde richting te zetten (en na het scannen weer goed terug te zetten). Daarom heb ik ervoor gekozen om via het remote capture programma met de -alleen optische- zoom van de camera een zodanige uitsnijding te kiezen dat zowel een horizontale (landschap) als verticale (portret) dia op de digitale foto paste. Dit betekende uiteraard wel dat ik na de scan alle digitale foto’s nog moest bijsnijden (croppen). Mede omdat niet alle dia’s precies op dezelfde plaats zaten of dat alle gebruikte diaraampjes even groot waren, moest dit bijsnijden handmatig gebeuren. Omdat hierdoor het aantal pixels dat ik overhield behoorlijk verminderde was dit een moeilijke keuze. Omdat ik echter gezien mijn doelstelling, nog voldoende pixels overhield heb ik hiervoor ondanks het extra handwerk, voor gekozen.
De ‘size/quality’ was op maximaal ingesteld (maximaal aantal pixels en minimale compressie) en de ISO-speed was ingesteld op 50, om voor het uitvoeren van allerlei nabewerkingen te beginnen met de best mogelijke kwaliteit.
De belichting (sluitertijd, diafragma) gaf nog een probleem. Met de gebruikte camera en de remote capture software was het niet mogelijk om een vaste instelling te kiezen; alleen 'program AE' is mogelijk. Na wat geexperimenteer bleek de standaard automatische belichting voor de meeste dia's een redelijk resultaat te geven. Bij dia's met b.v. heldere luchten werd de rest van de foto eigenlijk te donker en ook nachtfoto's werden overbelicht. Dit viel echter met de automatische nabewerking redelijk te corrigeren. Ofschoon met het remote capture programma een 'exposure compensation' ingesteld kan worden heb ik dit niet gebruikt. Het zou namelijk betekenen dat ik per dia de belichting zou moeten evalueren en zonodig moeten corrigeren en dat wilde ik niet. Achteraf gezien had ik aan dit probleem wat meer tijd moeten besteden om een betere oplossing te vinden.
Mijn dia’s zijn veelal Kodachrome en Fujichrome dia’s. Gaandeweg bleek dat deze een andere kleurzweem hebben (en ook nog wel wat nadere verschillen die echter voor mij minder belangrijk zijn). Door met de camera een custom white balance ‘opname’ te maken kon ik binnen het merk dia’s redelijk goede opnames krijgen. Omdat echter de dia-merken wel eens door elkaar gebruikt werden en ik ook niet altijd wist wanneer en welke andere merken gebruikt zijn wilde ik de witbalans niet per dia of per groep dia’s instellen. Uiteindelijk heb ik voor de automatische witbalans van de camera gekozen temeer daar zoals eerder al opgemerkt, mijn beeldbewerkingsprogramma (ook in batchmode) een eventuele kleurzweem redelijk kon verminderen.
Mijn dia-dozen zijn doorlopend genummerd en de laden hebben een volgletter (A, B…) (b.v. 058B). De dia heeft weliswaar geen nummer maar zit wel op een genummerde plaats in de lade. Via een aparte lijst (.xls) kan ik zien welke dia’s in welke serie (b.v. vakantie x, trip y, familie z enz) thuis horen. Omdat ik een link wilde leggen tussen de gescande dia en de originele dia (indexsysteem) gebruikte ik in de remote capture instelling het nummer van de doos en de letter van de lade als prefix voor de naam van de genomen digitale foto (dus b.v. 058B). De software gaf dan automatisch een volgnummer aan de genomen foto die dan overeen komt met de plaats van de dia in de lade(b.v. 058B-42). Op deze manier kreeg de dia automatisch een nummer en is de gewenste link gelegd (index) met de (plaats) van de originele dia. Omdat ik wel eens lege plaatsen in de dialaden heb (scheiding tussen series) diende deze lege plaatsen wel gescand te worden om de nummering of indexering correct te houden. Een scan meer of minder was echter geen probleem. Later werden deze extra scans gewoon gewist.
Het scan proces.
Heel eenvoudig. Lade in de diaprojector. Projector, camera en computer aan, juiste instellingen maken in het remote capture programma en dan maar dia’s wisselen (via de remote control van projector) en foto’s nemen (door op de spatiebalk te drukken). Zonodig kon ik ook nog controleren op de computermonitor of de foto goed genomen was. Dit liet ik echter na verloop van tijd achterwegen en het werd min of meer een automatisme om op het juiste moment op de juiste knop te drukken. Bij de volgende lade moest eerst even de prefix worden aangepast en dan kon weer –met de blik op oneindig- doorgegaan worden met het scannen.
Ik heb nog even overwogen om dit proces van op-knoppen-drukken te automatiseren middels een zelf te schrijven programmaatje. Maar ik heb hiervan afgezien. Het schrijven van het programma, het bouwen van de interface, testen en rekening houden met alle mogelijke probleemgevallen (lade niet vol, dia vast o.i.d.) zou waarschijnlijk teveel tijd hebben gekost.
Een enkele keer haperde het proces (dia scheef o.i.d.) maar over het algemeen ging het goed en had ik ongeveer 15 minuten nodig per dialade (50 dia’s).
Nabewerking.
Omdat de foto’s van de dia gemaakt waren door ‘in de lens’ te kijken waren ze allemaal op zijn kop omdat de dia normaal ‘op zijn kop’ in de dialade zit. Via een ‘lossless’ batch process werden eerst alle foto’s in de goede richting gedraaid.
Omdat mijn dia’s altijd in dozen hebben gezeten en ik ze nooit (nou ja; bijna nooit) met mijn vingers aanraakte zijn ze redelijk schoon en hoefde ik geen extra aandacht te besteden aan het verwijderen van vuil en krassen.
Zoals gezegd moesten de horizontale of verticale dia in de foto eerst uitgesneden (crop) worden. Ook bleek dat de dia’s niet altijd precies rechtop of op dezelfde plaats in de diaprojector zaten bij het nemen van de foto. Omdat het scheef staan van sommige dia's wel mee viel heb ik de dia’s alleen recht uitgesneden. Het uitsnijden kostte de meeste tijd omdat dit per dia handmatig moest gebeuren. Ik gebruikte hier IrfanView (zonder te comprimeren) voor dat met gebruik van shortcuts en uitschakelen van allerlei bevestigingsschermen, redelijk vlot werkte (paar seconden per dia). Hierbij viel trouwens op dat ook nog al wat dia's niet recht geschoten zijn. Hier werd vroeger gewoon mee geleefd omdat het niet eenvoudig was een dia 'recht te zetten' Bij een toekomstige bewerking van uitzonderlijke dia's zou ik hier nog eens wat extra tijd aan kunnen besteden om ze via fotobewerkingssoftware 'recht te zetten'.
De beeldbewerkingssoftware die ik gebruikte kon via een batchproces een aantal zaken regelen. Allereerst liet ik alle foto’s volautomatisch verbeteren in een zogenaamde ‘one step photo fix’ waarbij o.a. de kleur werd verbeterd (o.a. verwijderen zweem), contrast werd geoptimaliseerd en nog wat zaken. Uiteindelijk kreeg ik heel redelijke foto’s van de dia’s. In het hele proces waren de foto’s niet gecomprimeerd. Daarom heb ik als laatste batchprocess-stap de JPG-foto’s nog gecomprimeerd. Omdat mijn computer niet te snel is duurde dit veel tijd maar omdat dit ’s nachts gebeurde had ik daar geen problemen mee.
Omdat ik de dia’s nog in series heb gecategoriseerd, heb ik de dia’s nog per directory/map ingedeeld. En uiteraard heb ik nog een paar back ups gemaakt want ik moet er niet aan denken dat ik al dit werk (ongeveer 3 maanden avondwerk) opnieuw zou moeten doen.
Afsluiting.
Al met al ben ik tevreden over het behaalde resultaat. Zeker nu ik mijn dia's na lange tijd weer bekeken heb en leuke herinneringen zijn bovengekomen.
Nu moet ik er nog eens over gaan denken hoe ik al mijn zwart/wit- en kleurennegatieven op een vlotte en niet te dure manier, kan gaan scannen. En. O ja, ik heb ook nog een groot aantal rollen 8mm film.
Ik wens iedereen die ook zijn diabestand op soortgelijke wijze wilt digitaliseren veel succes en plezier. En heeft iemand nog specifieke vragen dan ben ik te bereiken per email: a.j.m.weijenberg@hccnet.nl