pagina aangepast
24-6-2003

Oostermeer (It Heechsan, Eastermar)

Kruse orgel Oostermeer.

Het Kruse orgel in de Nederlands Hervormde kerk
van It Heechsan, onder Oostermeer.

Foto © D.P. Bosma, Eastermar

Oorspronkelijke dispositie

(onder voorbehoud, omdat ik niet méér weet dan dat de dispositie vrijwel gelijk zou zijn geweest aan die van Sint-Annaland)

Prestant	8'	Fluit d' amour	4'
Petit Bourdon	8'	Quint	3'
Viool di Gamba	8'	Octaaf	2'
Octaaf	4'	Trompet	8'
^Ventiel
Manuaal	C-f³	Aangehangen pedaal	C-g⁰

Huidige dispositie

Prestant	8'	Fluit	4'
Bourdon	16'	Quint	3'
Viola	8'	Octaaf	2'
Holpijp	8'	Trompet b/d	8'
Octaaf	4'	Mixtuur	III st
Manuaal-----------	C-f³	Aangehangen pedaal	C-d¹

Manuaal met lessenaar en de gordijntjes,
zoals ik die inmiddels ook in Rossum heb aangetroffen.
Zie ook de kandelaren.

© D. P. Bosma, Eastermar

Geschiedenis

1886	J.F. Kruse krijgt in november de opdracht om een orgel te bouwen in Oostermeer. In zijn bedankbrief daarvoor, gedateerd 6 november 1886, schrijft hij te denken er de volgende week mee te beginnen. In die week hoopt hij ook de kerk te bezoeken en het contract in orde te maken. Hij zal daartoe gezegeld papier meebrengen.
1887	Vanaf het najaar beginnen Kruse en zijn meesterknecht Fischer met de opbouw van het orgel in de kerk. Zij worden bijgestaan door de plaatselijke timmerlieden R.J. van Minnen en R.A. Veltman. Twee "ververs" ter plaatse, Glastra en Uitterdijk, nemen het schilderwerk voor hun rekening: het orgel wordt zwart geschilderd. Aan weerszijden van de speeltafel komen 2 fraaie koperen kandelaars, door de heer Reitsma gekocht bij de firma B. Blank in Leeuwarden.
1888	Eind maart is het orgel klaar en het wordt op 2 april in gebruik genomen. De organist K. Dijksterhuis uit Augustinusga bespeelt het orgel en ook J.F. Kruse "voerde een enkel nommer uit". Ds. Antink houdt een feestpreek over de tekst Psalm 150:4. De nota van de orgelbouwer bedraagt ƒ 2700,00. Daar bovenop komen nog de overige kosten van ƒ 306,59. Daarin zijn nog niet meegeteld de kosten van het gezellig samenzijn met koffie en een broodje (= 150 broodjes met Edammer kaas!) na afloop van de feestelijke ingebruikname: ƒ 7,05. Kruse blijft het orgel jaarlijks onderhouden voor ƒ 15,-. De heer R. Veltman wordt organist en met een onderbreking van 2 jaar is er 97 jaar lang een Veltman organist geweest op dit orgel. Bij de restauratie in 1980 werden de volgende aantekeningen gevonden: Gemaakt 8 januari 1888 J.F. Kruse: in de grootste houten Bourdon pijp; J.F. Kruse oud 39 jaar en J.C. Fischer oud 52 jaar, orgelmakers te Leeuwarden: in de oude blaasbalg; 3 orgels in het werk n.l. Oostermeer, Hoogezand en 's-Hertogenbosch: ook in de blaasbalg.
1908	Na het overlijden van de heer Kruse komt het orgel in onderhoud bij de Gebr. Adema, orgelbouwers te Leeuwarden. Meteen al komen zij met een rapport waarin talloze herstellingen worden geadviseerd. Voor een orgel van 19 jaar oud wel erg veel en de orderpositie van het bedrijf zou daarvan wel eens een belangrijke oorzaak kunnen zijn geweest. Hoe het ook zij: de werkzaamheden worden uitgevoerd. Kosten: ƒ 290,- Vrijwel zeker is het instrument toen ook over-geïntoneerd, waardoor iets van zijn oorspronkelijke karakter verloren zal zijn gegaan.
1931	Het onderhoud gaat naar orgelbouwer J. van der Bliek in Leeuwarden.
1955	Het hele interieur van de kerk wordt vernieuwd en het orgel wordt grijs geschilderd.
1969	J. van der Bliek en S. Haarsma plaatsen een electrische windvoorziening. Bouwe L. de Jong, die jarenlang "pûstertraper" is geweest, wordt daarmee overbodig.
1980	Het instrument is zwaar in verval geraakt, mede door het verwarmingssysteem. Begin van dit jaar wordt begonnen met de restauratie. Het gehele orgel wordt gedemonteerd. de kast krijgt een behandeling tegen houtworm; de op vele plaatsen gescheurde windlade wordt hersteld en verlijmd met een hechthouten plaat; de houten pijpen worden opnieuw verlijmd; er wordt een andere blaasbalg geplaatst; het ventiel wordt verwijderd; de metalen pijpen worden waar nodig hersteld en opgevormd; de frontpijpen worden gepolijst; het manuaal wordt voorzien van nieuw toetsbeleg (ivoor); er komt een nieuw pedaal met een grotere omvang; er wordt een Mixtuur (162 pijpen) bijgeplaatst op een kantsleep. Het totaal aantal pijpen bedraagt nu 648. Het werk is uitgevoerd door de Fa. Haarsma, orgelbouwer te Drachten.
	Bron: de brochure "100 jarig orgel N.H. kerk Oostermeer", aangeleverd door Daniël Bosma
2002	De huidige situatie is dat orgel en kerk op de nationale monumentenlijst staan. Het orgel verkeert in goede staat en leent zich uitstekend voor de begeleiding van de gemeentezang. De traktuur wordt als redelijk zwaar ervaren. Het oorspronkelijke pedaal is niet verloren gegaan, maar verblijft onder de hoede van de muziekdocent Auke de Boer. Interessant is ook dat er van het orgel een CD-opname is van de uitgever Incognita Organa onder nummer 11CD-220597. Onlangs is een radio-opname gemaakt voor de regionale Omrop Fryslan, waarvan binnenkort eveneens een CD-opname beschikbaar zal zijn.
	Bron: Daniël Bosma, organist van het orgel
	Dankzij de medewerking van de huidige organist weten we nu veel meer over het orgel. Het lijkt erop dat het orgel van oorsprong ook een 16' Bourdon heeft gehad, evenals de gedeelde Trompet. Nog niet bekend is of de registernamen origineel zijn. Het zoeken is nu dus nog naar de oorspronkelijke dispositie.

	Informatie over de oorspronkelijke dispositie van dit orgel blijft van harte welkom.