Module 1

Module 2

Module 3

Module 4

Module 5

Module 6

Module 7

Module 8

Module 1

Hoofdstuk 1

Iets "behoeven" betekent iets nodig hebben, de basisbehoeften van de mens zijn: voeding, kleding en beschutting. Naast de basisbehoeften kennen we ook nog: normale behoeften en luxe behoeften, deze behoeften verschillen per plaats en per tijd.

Mensen hebben zoiets als de zogenoemde preference drift, dit wil zeggen dat zodra mensen op een bepaald niveau van behoeftebevrediging komen, ze nog meer willen. Dit komt omdat deze mensen zich gaan vergelijken met de mensen die het beter hebben: de reference drift. Menselijke behoeften zijn onbegrensd.

Goederen en diensten worden door mensen gebruikt om hun behoeften te bevredigen, goederen zijn hierbij tastbaar en diensten ontastbaar. Er bestaat zoiets als vrije goederen, dit zijn goederen die gratis zijn zoals zonlicht, lucht die we inademen. Voor deze vrije goederen hoeven geen middelen op te offeren.

Toch moeten de meeste goederen en diensten worden geproduceerd, produceren is het maken van goederen en diensten. Er worden twee soorten goederen geproduceerd: consumptiegoederen, die door consumenten worden gebruikt om in hun behoeften te kunnen voorzien en kapitaalgoederen/productiegoederen, zoals machines die op hun beurt weer worden gebruikt bij de productie van andere goederen en diensten.

Bij productie worden vier verschillende productiefactoren onderscheiden:

 - natuur: alles wat met de natuur te maken heeft, zoals lucht, zonlicht, aarde. Maar ook mineralen zoals olie, gas en kolen en als we "natuur" ruim opvatten rekenen we zelfs de ligging, het reliëf, de bodemgesteldheid, de meren en de kusten erbij.

 - arbeid: alle geestelijke en lichamelijke inspanning van mensen ten dienste van de productie, als we het zo bekijken hebben we het over arbeid in ruime zin. Wanneer we alleen kijken naar betaalde arbeid in bedrijven en bij de overheid spreken we van arbeid in engere zin.

- kapitaal: kapitaalgoederen zijn goederen die in het productieproces worden ingeschakeld om er andere goederen mee te maken. We maken onderscheidt tussen vaste en de vlottende kapitaalgoederen, vaste kapitaalgoederen gaan langer dan een jaar mee, vlottende kapitaalgoederen omdat ze in het product "opgaan ". Hulpstoffen zijn niet in het product terug te vinden zoals brandstof of meel. Grondstoffen zijn daarentegen wel terug te vinden in het eindproduct.

- ondernemerschap: de ondernemer combineert de productiefactoren natuur, arbeid en kapitaal met als resultaat dat er producten ontstaan.

Tussen de onbegrensde behoeften en de beperkte middelen bestaat een spanning die we schaarste noemen.

Ook moeten we in het dagelijks leven afwegen wat we het belangrijkste vinden, dit noemen we ook wel prioriteiten stellen. Een consument maakt de keuze hoe hij zijn geld uitgeeft. Een werknemer maakt de keuze of hij nog een halve dag extra gaat werken ipv een halve dag vrij te zijn. Iedereen kiest voor de dingen die hij het belangrijkste vindt. Ook tijd is schaars, dit is uit te leggen door middel van een simpel voorbeeld: je hebt drie uren te verdelen. Je kiest voor een half uur wandelen en 2.5 uur voetballen, maar die 2.5 uur voetballen "kost" je wel 2.5 uur wandelen. Dit worden de alternatieve kosten genoemd.

De economische wetenschap bestudeert het keuzehandelen van mensen (producenten, werknemers, overheden, internationale organisaties), in het bijzonder hoe zij omgaan met schaarse, alternatief (op verschillende manieren) aanwendbare middelen, die ze gebruiken om er hun behoeften mee te bevredigen. Dit keuzehandelen vloeit voort uit:

 -het bestaan van menselijke behoeften

-de wens deze te bevredigen

-de schaarste van deze bevredigingsmiddelen

-de verschillende gebruiksmogelijkheden van de middelen

De mate waarin mensen erin slagen de schaarste te verminderen heet welvaart, als dit beperkt wordt tot geproduceerde diensten en producten wordt het welstand genoemd. Welzijn is weer iets anders namelijk: Het gevoel van welbevinden (gelukkig zijn, verliefd zijn)

Hoofdstuk 2

Consumeren is het gebruiken van goederen of diensten om in de behoeften te voorzien. Goederen die langer dan 1 keer meegaan worden ook wel duurzame consumptiegoederen genoemd, maar als je goederen maar 1 keer kunt gebruiken is er sprake van niet-duurzame consumptiegoederen.

Een begroting is een overzicht van de te verwachten uitgaven en inkomsten in de komende periode.

Aan de uitgavenkant vinden we:

- de vaste lasten, dit zijn betalingen die steeds weer terugkomen,

- incidentele uitgaven, dit wil zeggen: uitgaven die heel soms voorkomen, bijvoorbeeld als je wasmachine kapot gaat.

- de dagelijkse uitgaven zoals boodschappen en benzine.

Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) doet onderzoek naar de manier waarop huishoudingen hun geld uitgeven (consumptiepatroon), ook wel het budgetonderzoek genoemd. Er zijn verschillen in het consumptiepatroon van gezinnen, die zijn een gevolg van:

- Economische factoren: voorkeuren van de consument prijzen van de goederen en diensten de hoogte, stabiliteit en de vooruitzichten van het inkomen het bezit van spaargeld en ander vermogen de mogelijkheid om geld te lenen de beschikking over vrije tijd

- Sociale factoren: het beroep dat de man of vrouw uitoefent de levensgewoonten de verschillende groepen waartoe men behoort (buurt, clubs, vriendenkring, kerk) Demografische factoren: leeftijd de samenstelling van het gezin burgerlijke staat

Veel producenten stellen hun reclames af op jongeren, omdat: ze veel kopen, sneller iets nieuws proberen, de kopers van morgen zijn en jongeren hebben al op steeds vroegere leeftijd invloed op de bestedingen van het gezinsbudget.

Reclame is het overbrengen van een boodschap door een adverteerder met de bedoeling zijn afzet positief te beïnvloeden. Promotie omvat ook de niet-commerciële communicatie. Wanneer men een nieuw product heeft gekocht en deze ook graag laat zien heet dit het demonstratie-effect.

De overheid voert een consumentenbeleid, dit wil zeggen dat de overheid de consumenten beschermd bij de keuze van goederen en diensten. Ook voert de overheid een consumptiebeleid, hiermee willen ze het consumeren in goede banen leiden (waarschuwing tegen roken)

Hoofdstuk 3

Economische factoren die de vraag bepalen zijn:

- De prijs van het goed => als de prijs laag is wordt er meer van gekocht dan wanneer de prijs hoog is.

- De behoeften en voorkeuren van de consument => In de winter is er meer behoefte aan winterkleding, dus is daar ook meer vraag naar

- Het inkomen of budget van een consument => Over het algemeen neemt de vraag toe, wanneer er meer wordt verdient. - De prijzen van overige goederen -=> Als de prijs van een vervangend goed omhoog gaat, wordt er van het andere product meer gekocht. (appels duurder, meer peren kopen)

De ceteris-paribus-clausule wil zeggen dat de omstandigheden gelijk blijven.

Een vraaglijn laat zien wat een consument bij uiteenlopende prijzen van plan is te kopen. In een assenstelsel noteren we de verkoopprijs op de Y - as en de gevraagde hoeveelheid op de X - as.

Als we naar de vraag van een consument kijken spreken we van een individuele vraaglijn. Wanneer we naar de totale vraag van een product kijken, hebben we het over een collectieve vraaglijn. Voor de loop van een lineaire vraaglijn bestaat een formule: Qv = (A x P) + B

Hierin betekent:      Qv: gevraagde hoeveelheid

                            P : prijs van het goed

                            B : de gevraagde hoeveelheid als P = 0

                            A : richtingscoëfficient die aangeeft hoe snel de vraag vermindert bij oplopende prijs

Als de prijs van een goed verandert, zien we een verschuiving langs de vraaglijn.

Verandert er een van de andere factoren, dan zien we een verschuiving van de vraaglijn in zijn geheel.

De vraaglijn verschuift in zijn geheel bij:

- toename van de behoefte, verschuift de vraaglijn naar rechts, bij afname verschuift deze naar links.

- naar rechts als, het inkomen toeneemt, en naar links als dit afneemt. Er zijn ook goederen waarvan de vraag afneemt naarmate het inkomen stijgt, deze worden inferieure goederen genoemd.

- De prijs van een ander product: We maken onderscheidt tussen twee verschillende soorten goederen: Substitutiegoederen (Koffie en Thee, Auto en Openbaar vervoer), wanneer de vraag van de ene stijgt zal die van de andere gaan dalen. Ook hebben we complementaire goederen (goederen die samen worden gebruikt: koffie en koffiemelk, auto en benzine) wanneer de prijs van bijvoorbeeld koffie stijgt zal er dus minder koffie gekocht worden, maar ook minder koffiemelk.

- Verandering aantal consumenten: Als er meer consumenten komen, zal de vraag naar een product stijgen en dus zal de vraaglijn naar rechts verschuiven. Bij afname zal de lijn naar links verschuiven.

De prijselasticiteit van de vraag (Ev) kan bepaald worden door: % verandering van de gevraagde hoeveelheid / % verandering van de prijs.

 De vraag naar goederen die niet zo gevoelig zijn voor prijsveranderingen (zoals aardappelen) noem je de inelastische vraag. Als de goederen wel prijsgevoelig zijn noem je de vraag naar deze goederen de elastische vraag.

Bij een elastische vraag geldt: het percentage van de hoeveelheidsverandering is groter dan het percentage van de prijsverandering. Ook kun je zeggen: Ev < -1 Bij een inelastische vraag geldt: het percentage van de hoeveelheidsverandering is kleiner dan het percentage van de prijsverandering.

Module 2

Hoofdstuk 1

Ondernemen is het combineren van de productiefactoren arbeid, kapitaal, natuur en ondernemerschap met het doel daarmee producten te maken waarmee winst kan worden behaald. De productie van goederen en diensten vindt meestal plaats binnen een organisatie, dit is een geordende groep mensen die samenwerkt om bepaalde doelen te bereiken. Organisaties die naar winst streven worden ook wel ondernemingen genoemd.

Winst moet worden gezien als een beloning voor de ondernemersactiviteiten, omdat een goede ondernemer:

- Weet aan welke producten, consumenten behoefte hebben

- De alternatief aanwendbare productiefactoren zo combineert dat de minst-schaarse middelen worden gebruikt.

-  Ondernemersrisico’s inschat en deze niet uit de weg gaat.

- Op basis van de voorgaande drie punten een positief verschil tussen opbrengsten en kosten realiseert.

Behalve voor behoeftenvoorziening en welvaartsgroei zorgen ondernemingen ook voor werkgelegenheid.

Winst en verlies "sturen" de toedeling of de allocatie van de productiefactoren.

De ondernemingsgrootte van een onderneming kun je op de volgende manieren indelen:

- naar aantal werknemers

- naar beurswaarde

- naar omzet

- naar toegevoegde waarde

- naar bedrijfstakken

De toegevoegde waarde is gelijk aan de waarde van de eindproducten verminderd met de waarde van de ingekochte grondstoffen, hulpstoffen en diensten van derden.

Grondstoffen: zijn in het eindproduct terug te vinden, zoals meel in een brood.

 Hulpstoffen: zijn niet in het eindproduct terug te vinden, zoals de verbruikte brandstof bij gebruik van een machine. Diensten van derden: diensten geleverd door andere bedrijven, zoals transport.

Een bedrijfstak is een groep ondernemingen die sterk verwante producten maakt.

Een balans is een vermogensoverzicht op een bepaald moment, het is een overzicht van bezittingen, schulden en het eigen vermogen.

Activa (= bezittingen)                                       Passiva (= schulden en eigen vermogen)

Inventaris                                                           Leningen

voorraden                                                          Crediteuren

debiteuren                                                         Te betalen belasting

bankrekeningen                                                Eigen Vermogen

Kas............                                                                  ...............................+

Totaal                                                                 Totaal

Links op de balans (activa) zijn de bezittingen vermeldt. Rechts op de balans (passiva) is te zien hoe de bezittingen zijn gefinancierd.

Ook zien we: bezittingen - schulden = eigen vermogen

                   bezittingen = eigen vermogen + schulden

                   totaal activa = totaal passiva

Een begroting betekent een overzicht van de verwachte opbrengsten, kosten en winst

Een resultatenrekening is een overzicht van de behaalde opbrengsten, kosten en winst over een afgelopen periode.

 Het nut van administratie:

-  voor de eigenaar, omdat deze moet beschikken over de gegevens van zijn bedrijf. Hij moet op de hoogte zijn van ontwikkelingen, de kosten beheersen en bewaken, precies weten welke artikelen de meeste winst opleveren.

-  voor de belastingaangifte; op basis van de balans en de resultatenrekening stelt de fiscus de hoogte van de belastingaanslag vast.

Wanneer een bedrijf ook aandelen uitgeeft, krijgen de aandeelhouders een deel van de winst, ook wel dividend genoemd.

Hoofdstuk 2

Alle noodzakelijke offers, wil een ondernemer goederen kunnen produceren worden ook wel kosten genoemd. We onderscheiden twee soorten kosten:

- Constante kosten zijn kosten die niet veranderen, zoals de huur van het bedrijfspand.

- Variabele kosten zijn kosten die veranderen bij een verandering in de productieomvang, zoals inkoopkosten, overwerk van medewerkers. Deze twee kosten samen, vormen de

- totale kosten,

Wanneer de totale kosten precies gelijk zijn aan de omzet is er sprake van een break-evenpoint (BEP).

De productiecapaciteit is de maximale mogelijke productie bij een gegeven hoeveelheid productiemiddelen.

De totale kosten (TK), totale opbrengsten (TO) en de totale winst (TW) bij verschillende productieniveaus zijn op drie manieren inzichtelijk te maken:

- met een tabel

- met een grafiek

- met een wiskundige vergelijking:

          TK = (A x Q) + B, hierbij geldt: A = variabele kosten, B = constante kosten, Q = productieomvang

          TO = P x Q, hierbij geldt: P = prijs per eenheid product, Q = productieomvang

          TW = TO – TK

Als een werkgever een nieuwe werknemer in dienst neemt, wordt er een arbeidsovereenkomst gesloten.

Hierin staan de arbeidsvoorwaarden: afspraken tussen werkgever en werknemer over wederzijdse rechten en plichten bij het werk.

- De primaire arbeidsvoorwaarden zijn afspraken over de geldelijke beloning en de wijze van betaling

- In de secundaire arbeidsvoorwaarden staan de niet-geldelijke afspraken, zoals werktijden, pauzes, werkomstandigheden, aard van het werk, scholing. Soms is er ook nog sprake van

- een tertiaire arbeidsovereenkomst, hierin gaat het dan inspraak en medezeggenschap van de werknemers.

Als je werkt is er altijd sprake van een individuele arbeidsovereenkomst, maar wat ook vaak voorkomt is dat organisaties uit dezelfde bedrijfstak afspraken maken over arbeidsvoorwaarden voor alle werknemer uit dezelfde bedrijfstak, in dit geval is er sprake van een collectieve arbeidsovereenkomst (CAO)

Lonen worden regelmatig verhoogd, daarbij kan onderscheidt gemaakt worden tussen:

- Incidentele loonsverhoging: loonsverhoging voor een individuele werknemer, bijvoorbeeld na het volgen van een cursus of promotie.

- Prijscompensatie: loonsverhoging met hetzelfde percentage als de prijsstijging van consumptiegoederen, waardoor de koopkracht van de werknemers op hetzelfde peil blijft.

- Initiële loonstijging: loonsverhoging bovenop de prijscompensatie, waardoor de koopkracht van de werknemers toeneemt.

De arbeidsproductiviteit is de gemiddelde productie per werknemer per tijdseenheid. Deze kan bijvoorbeeld gaan stijgen door specialisatie, waarbij werknemers zich gaan specialiseren op een bepaald deel van de productie waar ze goed in zijn. Andere factoren om de arbeidsproductiviteit te verbeteren zijn:

- Nieuwere en betere kapitaalgoederen: modernere apparatuur

- Scholing: werknemer wordt geschoold in bepaalde delen van de productie.

- Interne arbeidsverdeling: specialisatie binnen een organisatie.

- Externe arbeidsverdeling: specialisatie van bedrijven zelf op een bepaald aantal producten. Elke regio of land specialiseert zich in de productie waarvoor het het meest geschikt voor is, dit wordt regionale arbeidsverdeling genoemd.

Door middel van innovaties, toegepaste vernieuwingen van producten of productieprocessen, stijgt de productiecapaciteit voortdurend.

 Investeren is het aanschaffen van nieuwe kapitaalgoederen, hierbij make we het volgende onderscheid:

- Breedte-investeringen: de verhouding tussen arbeid en kapitaal blijft gelijk.

- Diepte-investeringen: de verhouding tussen arbeid en kapitaal verandert ten gunste van kapitaal.

Bij de laatste vorm is er dan sprake van kapitaalintensiteit, de verhouding kapitaal ten opzichte arbeid stijgt.

Schaalvergroting is het vergroten van de productiecapaciteit.

1. De voordelen van schaalvergroting zijn:

- Door het uitgeven van nieuwe aandelen of het aangaan van een grote lening kan de onderneming een groot vermogen aantrekken, waardoor uitgebreid gefinancierd kan worden.

- Binnen het bedrijf kan nog meer interne specialisatie worden toepast, hierdoor stijgt de productiviteit weer.

- De kosten van nieuw aangeschafte grote of geavanceerde machines zijn relatief laag, doordat zij bij deze bedrijfsgrootte beter worden benut.

- Er worden grotere hoeveelheden grondstoffen en dergelijke ingekocht, waardoor korting kan worden verkregen.

- Ook kan de onderneming de grondstoffen en halffabrikaten zelf gaan produceren.

- Er kan beter gebruik worden gemaakt van grotere afzetmarkten, die zijn ontstaan door het wegvallen van de Europese grenzen.

2. De nadelen van schaalvergroting zijn:

- Er komt een grote afstand tussen eigenaren, leiding en uitvoerend personeel, die ieder hun eigen belangen zullen nastreven.

- Grotere bedrijven moeten ook een groter administratief apparaat opzetten en hebben meer verplichtingen op het gebied van arbeidsrecht en milieu. Dit alles brengt extra kosten met zich mee.

Hoofdstuk 3

Alle producenten handelden volgens de productgerichte denkwijze na de industriële revolutie, kenmerkend voor deze benadering is: Het product staat centraal. Uitgangspunt is de persoonlijke voorkeur van de producent. Door massaproductie wordt gestreefd naar zo laag mogelijke productiekosten. De consument wordt geacht het product toch wel te kopen.

Sinds de jaren 60 hebben de ondernemers een nieuwe mentaliteit, oftewel een consumentgerichte denkwijze, dit wil zeggen dat de wensen en persoonlijke voorkeuren van de consument centraal komen te staan.

Met marketing bedoelen we het maken en uitvoeren van plannen voor het vergroten of behouden van de afzet. De basisgedachte van de marketing is het marketingconcept.

Een marktsegment is een groep mensen met min of meer gelijke behoeften en wensen. Ondernemers proberen de specifieke wensen van een bepaalde groep op te sporen, deze groep potentiële afnemer wordt ook wel de doelgroep van de ondernemer genoemd.

Bij marktbenadering spelen vier “P”s (= de marketingmix) een grote rol: Product Plaats Prijs Promotie

Een ondernemer kan aan een "kaal" product vaak een meerwaarde geven om de behoeften van de consument te bevredigen.

Het begrip product kan verschillende dingen betekenen:

-  Bij het fysieke product letten we op de basiseigenschappen van een product, een maaltijd in een restaurant heeft een bepaalde voedingswaarde

-  Het tastbare product is het product zoals het wordt aangeboden, de verpakking, de kleur, het design.

- Het uitgebreide product is het tastbare product uitgebreid met niet-tastbare eigenschappen, zoals de sfeer in een restaurant.

-  Homogene producten zijn in de ogen van de consument identiek; er is geen kopersvoorkeur, een voorbeeld hiervan zijn wasknijpers.

- Heterogene producten zijn niet identiek; de koper heeft voorkeur voor het ene product boeven het andere.

Wanneer de producent trading-up toepast, wil dit zeggen dat hij een luxere uitvoering van het product op de markt brengt, zoals de sportieve uitvoering van een auto. Ook kan een producent trading-down toepassen, = het product minder luxe is of van lagere kwaliteit is, zoals de pocketuitgave van een boek.

De meeste producten hebben te maken met een productlevenscyclus, = de gefaseerde ontwikkeling van een product in zes fasen:

- De Onderzoeksfase; Hoge ontwikkelkosten en geen omzet of winst

- De introductiefase, het product wordt gelanceerd. Hoge marketingkosten, de prijs is nog hoog en kleine omzet

- De groeifase, het nieuwe product wordt bekender. hoge winsten en de prijs daalt door meer concurrentie

- De rijpheidsfase, het tempo van de omzetgroei neemt af.

- De verzadigingsfase, de afzet komt onder druk te staan.

- De neergangsfase, de afzet daalt, de prijs is minimaal.

Producenten kunnen vaak niet zelf de hoogte van de prijs van een product bepalen, de oorzaken hiervoor zijn sterke concurrentie en de overheid: Bij veel concurrentie geldt: "de markt maakt de prijs" De overheid stelt minimum- en maximumprijzen in, hier moet de producent zich aan houden.

De producenten die wel zelf de prijs vaststellen, kunnen daarbij verschillende uitgangspunten hebben:

- Kosten-geörienteerde prijsvaststelling, de kostprijs wordt verhoogt met een winstopslag. Het resultaat is de verkoopprijs.

-  Concurrentie-geörienteerde prijsvaststelling, hierbij zal de ondernemer rekening houden met de prijzen van de concurrent en dezelfde of een net iets lagere prijs hanteren. Twee bijzondere vormen hiervan zijn:

          - put out pricing: de ondernemer hanteert een prijs die lager is dan de kostprijs, met de bedoeling dat zijn concurrenten van de markt verdwijnen.

          - Stay out pricing: de ondernemer die enig aanbieder is van een product, voert een lage prijs om te voorkomen dat er nieuwe concurrenten zich op deze markt gaan vestigen.

- Afnemers-geörienteerde prijsvaststelling, hier gaat de ondernemer na welke hoeveelheden de afnemers kopen bij verschillende prijzen.

- Prijsdifferentiatie: het voeren van verschillende prijzen voor hetzelfde product vanwege kostenverschillen, zoals het dalurentarief.

- Prijsdiscriminatie: het toepassen van verschillende prijzen voor hetzelfde product op basis van verschillen tussen de afnemers, zoals de 65+ pas.

Een bedrijfkolom zijn de bedrijven van oerproducent tot de consument. , deze kolom geeft een overzicht van alle bedrijven die een product doorloopt, van grondstof tot en met het eindproduct.

In de bedrijfskolom kunnen zich de volgende veranderingen voordoen:

- Specialisatie, hierbij gaat een onderneming zich toeleggen op slechts één onderdeel van het oorspronkelijke assortiment, een boekenwinkel gaat zich beperken tot de verkoop van alleen maar kinderboeken.

- Parallellisatie, wil zeggen dat een onderneming ook producten gaat leveren uit een andere bedrijfskolom, een spaarbank geeft haar cliënten de kans om een hypotheek bij ze af te sluiten.

- Integratie, twee of meer geledingen uit dezelfde bedrijfskolom worden samengevoegd, integratie kan voorwaarts maar ook achterwaarts plaatsvinden.

- Differentiatie, is het tegengestelde van integratie, één productiefase wordt opgesplitst in twee of meerdere productiefasen.

Verschillende soorten reclame zijn:

- Productreclame, hier ligt de nadruk van de boodschap op de eigenschappen van een (nieuw) product.

- Merkreclame, hierbij gaat het vaak om een aantal producten van een bepaald merk, bij Philips zelfs in zo’n mate dat ze reclame maken voor al hun producten.

- Individuele reclame, bij deze vorm maakt de producent reclame voor zijn product en wil de afnemer ervan overtuigen dat zijn auto’s beter zijn dan de auto’s van een ander merk.

- Collectieve reclame, is een reclame voor een bepaald soort product meestal door een bedrijfschap; zoals: Melk, de witte motor. Of: Kijk eens wat vaker in de spiegel van de kapper.

Hoofdstuk 4

De term rechtspersoon (in tegenstelling tot natuurlijk persoon) wil zeggen dat de onderneming zelf drager is van rechten en plichten.

1. Een eenmanszaak:

Voordelen:

*Eén persoon heeft de leiding; hij kan snel beslissingen nemen.

*Alle winst is voor één persoon; de eigenaar.

Nadelen:

*De eigenaar is hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden van de onderneming.

*Er is veel minder eigen vermogen beschikbaar dan bij een onderneming met meerdere eigenaren.

*Het is moeilijk vreemd vermogen van anderen dan de eigenaren aan te trekken, omdat maar één persoon aansprakelijk is voor de schulden van de onderneming.

*De continuïteit van de onderneming is slecht geregeld: het voortbestaan hangt af van de gezondheid van één persoon.

*Er zijn geen andere eigenaren om mee te overleggen.

*Het is niet mogelijk de werkzaamheden te verdelen en zich te specialiseren.

2. Een Vennootschap Onder Firma (VOF)

Voordelen in vergelijking met een eenmanszaak:

*Er kan door eigenaren worden overlegd worden.

*Verdeling van werkzaamheden en specialisatie is mogelijk.

*Er is meer eigen vermogen beschikbaar. *Banken zijn bereid meer krediet te verstrekken.

*De continuïteit is beter geregeld.

Nadelen in vergelijking met een eenmanszaak:

*Snel beslissen is soms niet mogelijk, omdat er eerst overlegt moet worden.

*De winst moet over meerdere personen verdeeld worden.

*De continuïteit kan in gevaar komen, wanneer een vennoot overlijdt en de erfgenamen eisen dat hun deel van de erfenis wordt uitbetaald.

3 Een naamloze vennootschap (NV)

Voordelen ten opzichte van de eenmanszaak en de VOF:

*Door de uitgifte van aandelen kan een zeer groot eigen vermogen worden aangetrokken.

*De eigenaren zijn niet met hun privé-vermogen aansprakelijk voor de schulden van de onderneming.

*Het is mogelijk directieleden met specialistische kennis te benoemen.

*De continuïteit is beter verzekerd: Bij slechte gezondheid van een directeur kan er een nieuwe directeur aangesteld worden, bij het overlijden van één van de eigenaren, krijgen de erfgenamen de aandelen.

Nadelen:

*Er zijn hoge oprichtingskosten.

 *Men dient zich te houden aan veel wettelijke bepalingen.

*De NV kent een publicatieplicht, die ook geldt voor kleine familie-NV’s.

Een besloten vennootschap (BV)

Overeenkomsten met NV:

 *Het vermogen is onder aandelen verdeeld.

*Er is officieel een scheiding tussen eigendom en dagelijkse leiding.

*De structuur van de balans is hetzelfde: het eigen vermogen bestaat uit de posten Aandelenvermogen en Reserveringen.

Verschillen met NV:

 *De BV geeft geen aandelenbewijzen uit. Het bedrag of het percentage in de vermogensdeelname van elke eigenaar wordt in het aandelenregister bijgehouden.

*De aandelen staan op naam en zijn niet vrij verhandelbaar. Een eigenaar die uit de zaak wil treden, moet zijn aandeel te koop aanbieden aan de andere aandeelhouders. Pas als zij het niet willen overnemen, mag het aan een buitenstaander worden verkocht.

 *De publicatieplicht van een BV is zeer beperkt.

Ondernemingen met meer dan 35 werknemers moeten een ondernemingsraad hebben.

Module 3

Hoofdstuk 1

We kennen verschillende soorten markten:

- Concrete markt, geheel van vraag en aanbod op een tastbare ontmoetingsplaats. Bijv. een veiling of de groentemarkt op het plein.

- Abstracte markt, zonder concrete, zichtbare ontmoetingsplaats. Bijv. de arbeidsmarkt, er is wel vraag naar en aanbod van, maar geen plek waar je arbeid kunt kopen.

Het verband tussen de prijs en het aanbod kan op drie manieren worden weergegeven:

- met een tabel

- met een grafiek;  We kennen twee soorten aanbodlijnen: de individuele aanbodslijn, laat zien hoeveel één aanbieder van plan is aan te bieden bij uiteenlopende prijzen. de collectieve aanbodslijn, laat zien hoeveel de gezamelijke aanbieders van plan zijn aan te bieden bij uiteenlopende prijzen.

- met een wiskundige vergelijking,

hier is een formule voor : Qa = (C x P)+ D

waarin geldt: Qa: aangeboden hoeveelheid

                   P: prijs van het goed

                   C: de richtingscoëfficient

                   D: een constante (negatief, soms positief)

De prijselasticiteit van het aanbod (Ea) kun je berekenen door: Ea = % verandering van de aangeboden hoeveelheid / % prijsverandering

Op de markt waar vraag en aanbod bij elkaar komen, is er maar één prijs waarbij de vraag en het aanbod gelijk zijn: de evenwichtsprijs. De hoeveelheid die bij de evenwichtsprijs wordt verhandeld wordt ook wel de evenwichtshoeveelheid genoemd.

Verandering van de vraag:

-  Bij toename van de vraag stijgt de prijs

-  Bij afname van de vraag daalt de prijs

Verandering van het aanbod:

- Bij toename van het aanbod daalt de prijs

- Bij afname van het aanbod stijgt de prijs

De evenwichtsprijs heeft een signaalfunctie, hij geeft aan aan welke goederen behoefte is en hoeveel en welke productiemiddelen moeten worden aangewend.

Tekortkomingen van het vrije marktmechanisme:

- Sommige goederen hebben geen prijs; bijv. straatverlichting, dijken etc. er is een vereniging / associatie/ overheid nodig om die te verschaffen.

- Sommige prijzen zijn bij een vrije werking van vraag en aanbod hoger of lager dan men op een bepaald moment maatschappelijk aanvaardbaar vindt. De overheid grijpt dan in en stelt minimum- of maximumprijzen vast.

- Het vrije spel van vraag en aanbod kan tot een verdeling van inkomens leiden die men niet rechtvaardig vindt.

- Markten kunnen soms niet tot een evenwichtsprijs komen, wanneer het aanbod vertraagd reageert op het prijssignaal. Vooral waar de natuur het tempo bepaald, zoals bij varkensfokkers, is dit vaak het geval.

- De prijzen bevatten niet altijd de juiste informatie; In de prijs van een auto is geen rekening gehouden met milieuvervuiling. Deze tast onze welvaart aan, dus brengt milieuvervuiling kosten voor de samenleving.

-  Er bestaat niet voor elk goed een perfect werkende markt. Vaak zijn er maar enkele grote aanbieders, soms maar één. Dit kan nadelige gevolgen hebben voor de prijs.

- Ook de arbeidsmarkt werkt niet soepel. Bij grote werkloosheid zouden de lonen moeten dalen, het aanbod is immers kleiner dan de vraag, toch is dit niet zo.

Hoofdstuk 2

De marktvorm is het geheel van omstandigheden op de markt waaronder de concurrentie plaatsvindt. Er bestaan veel verschillende marktvormen, we onderscheiden ze aan de hand van de volgende kenmerken:

- Het aantal aanbieders: één, weinig of veel

- De aard van het goed: homogeen of heterogeen

- De transparantie van de markt: de doorzichtigheid voor iedere aanbieder en vrager

- De toetredingsmogelijkheden

We kennen verschillende soorten marktvormen:

- Bij volledige concurrentie geldt, veel aanbieders van een homogeen goed opereren op een transparante markt en hebben vrije toetreding.

- Bij monopolie geldt, één aanbieder van een homogeen goed probeert toetreding van nieuwkomers te voorkomen.

- Bij oligopolie geldt, enkele aanbieders van een homogeen of heterogeen goed opereren op een niet-transparante markt; deze aanbieders proberen toetreding van andere producenten te voorkomen.

- Bij monopolistische concurrentie geldt, veel aanbieders van een heterogeen goed opereren op een ondoorzichtige markt, waarop toetreding mogelijk is.

Er zijn drie manieren waarop een onderneming in een monopoliepositie kan komen:

- Wettelijke monopolie: Volgens de wet mag er maar één aanbieder van het goed zijn.

- Natuurlijke monopolie: Door natuurlijke oorzaken is er maar één aanbieder op de markt

- Economische monopolie: Door economische oorzaken is er maar één onderneming: *Eén onderneming heeft het initiatief genomen en het is voor anderen (nog) niet rendabel zich ook te vestigen *Eén onderneming heeft een octrooi, een patentrecht of een geheim recept van een product, waardoor anderen dit product niet in deze vorm op de markt kunnen brengen.

Prijsvorming: De monopolist is de prijszetter voor zijn product, de eerste gedachte zal zijn dat deze prijs enorm hoog is, toch hoeft dit niet zo te zijn. Hij heeft verschillende redenen waarom hij de prijs niet al te hoog laat zijn:

- Bij een hoge prijs kopen de consumenten minder dan bij een lage prijs Er bestaat een groot risico dat consumenten over substitutiegoederen beschikken of deze gaan ontwikkelen

- Er bestaat ook altijd het risico dat andere producenten zich op de markt gaan vestigen. Met stay-out pricing zorgt de monopolist ervoor dat zich geen potentiële concurrenten gaan vestigen op de markt.

Oligopolie

Starre prijzen: Een ondernemer denkt: als ik mijn prijs verlaag, verlagen mijn concurrenten hun prijs ook. Als ik mijn prijs verhoog, verhogen mijn concurrenten hun prijs niet. Zijn concurrenten denken precies hetzelfde, het gevolg is dan dat de prijzen gedurende een lange periode gelijk blijven.

Prijzenoorlog: Producenten verlagen als reactie op elkaar steeds hun prijs, zelfs tot onder de kostprijs.

Dit heet cut throat competition, het doel is de concurrenten failliet te laten gaan, waarna de prijzen weer omhoog kunnen.

Kartelvorming: Uit angst voor een prijzenoorlog kunnen oligopolisten afspraken maken over de beperking van de concurrentie.

- Bij een prijskartel wordt afgesproken dat alle producenten dezelfde prijs zullen vragen, maar hierdoor gaan ze elkaar op een andere manier beconcurreren. *Kwaliteitsverbetering van het product *Soepeler leveringsvoorwaarden *Betere dienstverlening aan de klanten Het is daarom onvermijdelijk dat de aanbieders opnieuw afspraken maken; er ontstaat nu een productiekartel, er wordt afgesproken dat iedereen slechts een bepaald aantal producten mag produceren en verkopen. Andere afspraken kunnen gaan over de kwaliteit en dienstverlening. Nog weer een andere vorm van kartel is het rayonkartel, hierbij wordt afgesproken dat iedere producent een bepaald gebied krijgt waar alleen hij mag verkopen.

De grote producent op de oligopolistische markt is de prijsleider, hij bepaald de prijzen en de anderen volgen.

Voordelen van monopolies en kartels:

*Sommige innovaties zouden er niet komen wanneer er niet één grote organisatie is die de productie op zich neemt *Grootschaliger productie is mogelijk; de kosten zullen dalen, waardoor de prijzen voor consumenten kunnen dalen. De ondernemingen behalen een hoger rendement.

*Er is continuïteit in productie en prijzen

*Er wordt geen geld en energie verspild door onderlinge strijd; de uitgaven aan reclame worden beperkt.

*Er is één organisatie waarmee afspraken gemaakt kunnen worden op het gebied van veiligheidseisen, milieu, werkomstandigheden. Het is voor de overheid gemakkelijker te controleren of de gemaakte afspraken worden nagekomen

Nadelen van monopolies en kartels:

*Er kan machtsmisbruik zijn, met als gevolg hoge prijzen en eenzijdige bepaalde leveringsvoorwaarden

*Er ontstaat verstarring: door het ontbreken van concurrentie is er geen voortdurende druk tot kostenbeheersing en verbetering van het product

Hoofdstuk 3

Goederen waarvan de overheid de productie en consumptie beïnvloedt worden ook wel bemoeigoederen genoemd.

Er zijn goederen waarvan de overheid het gebruik wil ontmoedigen, methoden hiervoor zijn:

-  Het gebruik verbieden

- Voorlichting geven

- Kwaliteitseisen stellen

- Het goed duurder maken, door middel van accijns en/of belastingen

Ook zijn er goederen waarvan de overheid het gebruik wil stimuleren, dit gebeurd door middel van subsidies.

De overheid voert een mededingingsbeleid, dit is een beleid dat gericht is op het instandhouden van gezonde concurrentie. Is die concurrentie er niet, dan neemt de overheid op de grond van de mededingingswet zodanige maatregelen dat er weer vrije concurrentie komt. De mededingingswet verbiedt:

 *afspraken tussen ondernemingen die tot doel hebben de concurrentie in Nederland te beperken.

 *Misbruik van economische machtspositie

Door de werking van de markt kan de prijs zo hoog worden dat de overheid daar bezwaar tegen maakt. De overheid gaat interveniëren, dat wil zeggen ingrijpen in de markt door:

- een maximumprijs. Het gevolg van de maximumprijs is dat het prijssignaal, de sleutel van het marktmechanisme, niet meer werkt: *Ondernemers worden niet meer door een hogere evenwichtsprijs geprikkeld hun aanbod te vergroten. *Consumenten zullen nu niet als gevolg van een hogere evenwichtsprijs hun gevraagde hoeveelheid verminderen. Het gevolg is dat er op de markt een vraagoverschot zal ontstaan, doordat de gevraagde hoeveelheid groter is dan de aangeboden hoeveelheid.

- een minimumprijs; het is dan verboden goederen tegen een lagere prijs te verhandelen. Het doel van de minimumprijs is het beschermen van de producent. We zien verschillende toepassingen van minimumprijzen:

          *De overheid wil dat een bepaalde bedrijfstak in stand blijft. Zo is er jarenlang een minimumprijs voor brood

           geweest.

          *De overheid wil producenten beschermen tegen te lage prijzen als gevolg van seizoensinvloeden. Voor diverse groenten geldt een garantieprijs. Dat is een minimale prijs die producenten in ieder geval krijgen.

          *De EU wil bepaalde bedrijfstakken beschermen tegen concurrentie van buiten de EU. De meeste landbouwproducten zijn goedkoper buiten de EU te produceren. Het gevolg van een minimumprijs is dat er een aanbodsoverschot ontstaat, wanneer de overheid niks anders doet dan een minimumprijs instelt, blijven de producenten met de overschotten zitten en leiden ze alsnog verlies. Daarom moet de overheid het overschot opkopen tegen de minimumprijs.

- wetgeving en andere vormen van regulering invloed uit te oefenen op de werking van markten. Bekende toepassingen hiervan zijn:

* Vergunningsstelsels, hierbij mag men alleen produceren als de overheid daar toestemming voor geeft. Een voorbeeld hiervan is taxivervoer.

* Quota, hierbij stelt de overheid een maximum aan de productie. Een voorbeeld hiervan is de visserij, als de overheid hier geen quotum instelt worden de zeeën overbevist.

Als we het hebben over dat de overheid deregulerend bezig is, bedoelen we hiermee dat de overheid steeds minder de markten wil reguleren, en streeft naar marktwerking.

Convenanten zijn overeenkomsten tussen de overheid en producenten.

Module 5 Een kwestie van Internationaal Handelen

Hoofdstuk 1 Vrijhandel of Protectie

§1.Waarom we importeren en exporteren

Hoe belangrijk de handel is voor de economie van een land, kun je zien door de waarde van de invoer en die van de uitvoer te delen door het BBP en dan x100 te doen. De percentages die je hieruit vindt zijn de invoer- en de uitvoerquote. Als deze percentages hoog zijn, betekend dit dus dat de handel heel belangrijk is voor een land.

Kostenverschillen tussen landen kunnen verschillende oorzaken hebben:
Economische factoren
*Kwaliteitsverschillen bij de productiefactoren
*Verschillen in natuurlijke omstandigheden
Niet-economische factoren
*Smaak
*Politieke motieven

Internationale Specialisatie en internationale handel is voor landen meestal aantrekkelijker dan zelfvoorzienendheid; Zelfvoorzienend zijn lukt meestal niet, en dankzij internationale arbeidsdeling kunnen veel producten goedkoper van elders gekocht worden dan lokaal geproduceerd worden.

§2. Beschermen van de eigen economie
Voor de bescherming van de eigen economie tegen de buitenlandse concurrentie oftewel handelsprotectie, bestaan verschillende redenen:
*Werkgelegenheid, als Europa zijn boeren geen protectie geeft zullen deze allen werkloos worden doordat de landbouwproducten uit andere landen veel goedkoper zijn.
*Lage lonen, protectie wordt ook toegepast als men de lonen in andere landen te laag vindt. Maar hierbij moet er wel aan worden gedacht dat als er lage lonen zijn, de arbeidsproductiviteit ook niet hoog ligt.
*Infant industries, ook wordt protectie toegepast om eigen jonge kwetsbare bedrijven, (= infant industries) de kans te geven om volwassen te worden zodat ze de moordende concurrentie wel aankunnen. Het probleem is op deze manier alleen dat de bedrijven niet worden geprikkeld efficiënter te gaan produceren.
*Veiligheid en gezondheid, Chinees vuurwerk is niet altijd betrouwbaar vanwege te korte lonten bijvoorbeeld. Deze maatregelen en wettelijke eisen kunnen terecht zijn, maar kunnen ook gebruikt worden om de buitenlandse concurrentie van de eigen markt te weren.
*Politieke verhoudingen, bijv: willen de Verenigde Staten met een handelsboycot van Cuba bereiken dat het communistische regime daar ten val komt.

Enkele instrumenten die voor protectie gebruikt kunnen worden:
*Invoerrechten, de prijs van het geïmporteerde goed gaat omhoog door de belastingen die erover betaald moeten worden om het in te voeren.
*Importcontingentering, hierbij mag in een bepaalde tijd maar een beperkt aantal stuks van het importartikel het land in.
*Kwaliteitseisen, hierbij wordt het aanbod kleiner en dus zal de prijs stijgen.
*Importverbod, dit zal vanzelfsprekend de prijs ervan op de binnenlandse markt verhogen.
*Subsidies, door het verlenen van subsidies kunnen de in dit land gemaakte producten concurreren met de buitenlandse.
*Afgedwongen exportbeperking, het exporterende land legt zich onder economische en politieke druk van het importerende land een vrijwillige exportbeperking op.

§3. Mag de handel ietsje vrijer?

In 1947 spraken 100 landen met elkaar af dat het wereldhandelsverkeer vrijer moest worden.
Die overeenkomst heette GATT, General Agreement on Tarifs and Trade.
De hoofdprincipes van de GATT waren:
*Alleen invoerrechten zijn toegestaan als protectiemiddel.
*Nieuwe handelsbelemmeringen zijn verboden.
*Door overleg moet worden geprobeerd de invoerrechten te verlagen.

In dit overleg was de meestbegunstigingsclausule van groot belang, volgens deze regel moet een land dat aan een ander land voordelen geeft bij de invoer, deze voordelen voortaan ook aan de andere GATT-leden toekennen.

In 1993 werd de GATT omgevormd tot de World Trade Organisation (WTO). De WTO kan de lidstaten dwingen hun nationale wetten zo te veranderen dat ze passen binnen de vrijhandelsregels van het WTO. De WTO heeft dezelfde doelstelling als de GATT: het uit de weg ruimen van internationale handelsbelemmeringen.

§4.Blokvorming in de wereld
Een aantal regionale economische blokken die je moet kennen zijn:

De EU

De EVA

De NAFTA

De OPEC

 In een vrijhandelsgebied heffen de deelnemende landen geen invoerrechten op elkaars producten, maar kennen ze geen uniform buitentarief.

Hoofdstuk 2 Europese integratie

§1 In vogelvlucht

*In 1947 lanceerde dhr Marshall, minister van buitenlandse zaken van de VS, het Marshall plan; financiële ondersteuning van Europa om de wederopbouw verder te helpen. Deze hulp ging op voorwaarde dat Frankrijk en Duitsland, met een paar andere Europese landen economisch zouden samenwerken. Dit was de eerste aanzet tot de latere Europese Unie.
*In 1950 werd de EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal) opgericht, de deelnemer waren: Nederland, België, Luxemburg, Frankrijk, West-Duitsland en Italië.
*Het verdrag van Rome, dat in 1957 werd gesloten. Hierbij ontstonden de EEG (Europese Economische Gemeenschap) en de Euratom (Europese Gemeenschap voor Atoomenergie)
*In 1968 bereikten "de zes" een douane-unie, de onderlinge invoerrechten werden afgeschaft en er kwam een uniform buitentarief.
*In 1967 werden de EGKS, EEG en de Euratom samengevoegd tot de EG (Europese Gemeenschap)
*De gemeenschap werd in 1973 uitgebreid met de landen: Denemarken, Ierland en Groot-Brittanië.
*In 1979 werd het EMS (Europees Monetair Stelsel) opgericht, deze moest ervoor zorgen dat de onderlinge valuta’s niet te sterke schommelingen lieten zien.
*Griekenland trad in 1981 toe tot de EG, gevolgd door Spanje, Portugal in 1986 en in 1995 Zweden, Finland en Oostenrijk.

* 1994; de EG wordt Europe Unie = EU

* In 1999 Instelling van de Europese Centrale Bank (= ECB) en de Euromunt, eerst in het girale verkeer, later ook in dagelijkse betaalverkeer.

De Europese Akte werd in 1986 aangenomen, en streefde naar een Europa dat een grote gemeenschappelijke markt moest worden met vrij verkeer van goederen, diensten, personen en kapitaal. Om dit te realiseren, was er heel wat werk nodig. De lidstaten moesten het onderling eens worden over zaken zoals:
- Gelijkschakeling van technische productnormen, een product moet in dezelfde uitvoering overal in Europa worden verkocht.
- Openstelling van de markt voor overheidsopdrachten, als een land zijn telefoonnet wil vernieuwen, moeten ook ondernemingen uit andere landen kunnen meedingen naar het krijgen van zo’n order.
- Wederzijdse erkenning van elkaars diploma’s, zodat het gemakkelijker wordt voor een Europeaan in een ander land van de EU een baan te vinden.
- Vrijmaking van het kapitaalverkeer, zodat het kapitaal onbelemmerd kan stromen naar de plek waar het het meest productief ingezet kan worden
- Gelijktrekking van de tarieven van kostprijsverhogende belastingen, Grote verschillen in bijvoorbeeld accijns op benzine zijn een nadeel voor tankhouders in de grensstreek van het land met het hoogste tarief.

De gemeenschappelijke markt werd in 1993 voor een groot deel bereikt. Die Europese binnenmarkt moet een aantal voordelen opleveren. We bespreken de belangrijkste:
*Europese ondernemers moeten, geprikkeld door de toegenomen onderlinge concurrentie, voortdurend met verbeterde of nieuwe producten op de markt komen
*Bovendien moet de concurrentiestrijd leiden tot efficiëntere productiemethoden en dus lagere productprijzen. Die efficiëntere productie is niet alleen in het belang van de Europese consument maar versterkt ook de concurrentiepositie van de EU ten opzichte van de andere economische blokken in de wereld, zoals NAFTA en de Aziatische landen.
*Het mededingingsbeleid is erop gericht corrigerend op te treden als de concurrentie tussen ondernemingen te wensen over laat.

Het verdrag van Maastricht werd in 1993 gesloten en er werd onder meer afgesproken dat het EMS zal worden vervangen door een EMU (Economische en Monetaire Unie). In deze muntunie worden de nationale munteenheden vervangen door een gemeenschappelijke Europese munt: de euro. De geldpolitiek werd met ingang van 1999 gevoerd door de ECB (Europese Centrale Bank). In 1994 werd de naam EG veranderd in EU (Europese Unie).

§2 De organisatie in de begroting van Europa
De belangrijkste instellingen van de EU zijn nu:
De Europese Raad (ER), Dit is het hoogste orgaan. Deze raad is samengesteld uit de regeringsleiders. In de ER worden de algemene politieke overeenkomsten afgesloten.
De Raad van de Europese Unie, Deze neemt de besluiten. In de Raad hebben de ministers van de nationale regeringen zitting. Als het over landbouw gaat, zit de Nederlandse landbouwminister erin, bij werkgelegenheid de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, enzovoorts.
De Europese Commissie, Deze vormt het dagelijks bestuur van de EU. De commissie moet de besluiten van de ministerraad voorbereiden en uitvoeren.
Het Europees Parlement (EP), Dit wordt sinds 1979 rechtstreeks gekozen in elke lidstaat. Het EP moet de Commissie controleren. Verder neemt het EP deel aan de opstelling van de EU-begroting en ziet zij toe op de uitgaven van de Unie. De macht van het Parlement neemt geleidelijk toe.
Het Europees Hof van Justitie, Dit is belast met handhaving van het recht van de EU tegenover de lidstaten. Het spreekt recht over geschillen met betrekking tot de uitleg van verdragen in de EU.

§3 Landbouwpolitiek
De eerste zes EU-landen maakten veel werk van het opzetten van een gemeenschappelijk landbouwbeleid, hiervoor hadden ze twee hoofdredenen:
* De prijs van de agrarische producten laat meestal forse schommelingen zien. De vraag naar en het aanbod ervan zijn tamelijk prijsinelastisch. De vraag- en aanbodlijnen lopen nogal steil. Als aardbeien door het mooie weer massaal rijpen, keldert de prijs ervan. Mét de landbouwprijzen schommelt ook het inkomen van de boeren.
* De productiekosten van de meeste landbouwproducten liggen in de EU hoger dan in de rest van de wereld. Landen als de VS en Australië hebben dankzij de uitgestrektheid van hun landbouwgebieden een lagere kostprijs. Er is daar sprake van schaalvoordelen. Vooral Frankrijk had en heeft last van leegloop uit de dorpen naar de stad.  

De gemeenschappelijke EU-prijzen zorgen voor prijsstabilisatie. Elk jaar worden voor verschillende producten de zogeheten interventieprijzen (minimumprijzen) vastgesteld. Als de marktprijs onder deze minimumprijs blijft, kopen zogenoemde interventiebureau’s de productoverschotten op tegen de interventieprijs.
Het was de bedoeling dat deze producten werden vernietigd of werden opgeslagen, zodat ze de producten konden verkopen als de markt zich had hersteld. Dit gebeurde voor veel producten niet en de opslagplaatsen van de EU puilden steeds verder uit.

Het verschil tussen de Europese prijs en de wereldmarktprijs wordt door de EU als exportsubsidie bijgepast, zodat de Europese boeren kunnen concurreren met de wereld.
Er kwam veel kritiek op dit beleid en in 1988 besloot de EU tot ingrijpen in het beleid. Op een aantal manieren moest de overproductie worden bestreden:
* Per boerenbedrijf werden productieplafonds vastgesteld, de zogenaamde qouteringsregeling. Wie meer produceerd dan het toegestane quotum, krijgt een heffing opgelegd. Voor de zuivelproductie bestaan de melkquota en de superheffing al sinds 1985.
* Er wordt paal en perk gesteld aan het aankopen van overschotten. Voor verschillende agrarische producten gelden vanaf 1988 productiebeperkingen. Voor de boeren heeft dit geleid tot prijzen die meer in overeenstemming zijn met die op de wereldmarkt. Het marktmechanisme moet een grotere rol gaan spelen in de landbouw.
* Met subsidies wordt bevorderd dat landbouwgronden uit productie worden genomen. Ook is er een speciale VUT-regeling ontworpen voor boeren die hun bedrijf willen beëindigen.

De EU heeft voor een groot aantal ontwikkelingslanden een uitzondering gemaakt op haar buitentarief, voor zo’n driehonderd agrarische stoffen geldt een lager invoerrecht.

§4 De mededingingspolitiek en sociaal beleid
Het Europees mededingingsbeleid verbiedt afspraken of gedragingen van ondernemers die de concurrentie beperken en daardoor nadelig zijn voor de EU-burger.
Een belangrijk onderdeel van dit beleid is het verbod op kartelafspraken, tenzij de ondernemers kunnen aantonen dat het niet in strijd is met het Europese mededingingsbeleid.
Een andere peiler is het concentratiebeleid of het fusiebeleid. Met dit beleid moet worden voorkomen dat door fusies en overnames bedrijven ontstaan die een te grote machtspositie krijgen.

Ook moest er een sociaal beleid komen, deze houdt in dat een onderneming met meer dan 1000 werknemers in de Europese Unie en in ten minste twee lidstaten vestigingen heeft met ten minste 150 werknemers verplicht zijn een ondernemingsraad in te stellen.
In het beleid staat ook dat er geen onderscheidt gemaakt mag worden tussen mannen en vrouwen. Nog een ander onderdeel van dit beleid is dat economisch achtergebleven regio’s financiële steun kunnen krijgen uit het Fonds voor Regionale Ontwikkeling.

Hoofdstuk 3 Ontwikkeling

§ 1 Wat heet onderontwikkeld?
We kunnen ontwikkelingslanden grofweg indelen in twee groepen:
* Landen met een inkomen per hoofd van niet meer dan 725 dollar per jaar
* Landen met een inkomen per hoofd tussen de 725 en 8.956 dollar per jaar.
Deze eerste groep omvat 42 landen, waar in totaal 3,2 miljard mensen wonen. De vaak gebrekkige infrastructuur vormt nog een extra handicap, hierdoor is de handel moeilijk te bevorderen.
De tweede groep omvat zo’n 67 landen, waar in totaal 1,5 miljard mensen wonen.
Zulke inkomenscijfers geven een eerste aanwijzing over de levensstandaard tussen landen. Maar ook niet meer dan dat. Een aantal oorzaken hiervoor:
* Veel gezinnen in ontwikkelingslanden, vooral op het platteland, produceren een groot deel van hun voeding en andere levensmiddelen zelf. Daarnaast is nog veel andere productie, die niet officieel wordt geregistreerd. De productie van die informele sector vinden we niet terug in de officiële cijfers over het nationaal product van die landen.
* De gemiddelde inkomenscijfers vertellen niets over de verdeling van het nationaal inkomen. In veel ontwikkelingslanden bestaat een erg ongelijke inkomensverdeling. Een kleine elite "verdiend" een groot deel van het nationale inkomen.
* De kosten van levensonderhoud lopen in diverse landen soms sterk uiteen. Het algemeen prijspeil in ontwikkelingslanden ligt vaak lager dan in ontwikkelde landen. In Ghana koop je voor een dollar meer dan in de VS.

Onderontwikkeling kan ook met andere dan financiële maatstaven worden geïllustreerd. Twee voorbeelden:
* Levensverwachting, In Mozambique wordt men gemiddeld niet ouder dan 46 jaar, dit is in Guinee-Bissau zelfs maar 38 jaar. Vergeleken met de industrielanden die een gemiddelde levensduur hebben van 77 jaar.
* Onderwijs, In Niger gaat maar 29% van de kinderen naar de basisschool, 6% van de kinderen volgt de middelbare school, en maar 1% volgt een hogere opleiding.

Het is moeilijk om een pasklare definitie te geven van het begrip ontwikkelingsland, maar we spreken van een ontwikkelingsland wanneer het land ten minste drie van de volgende kenmerken vertoont:
*Een laag inkomen per hoofd
*Een lage levensverwachting
*Tekortschietende medische zorg
*Weinig scholing

§2 Enkele uitdagingen voor ontwikkelingslanden zijn:
* Bevolkingsgroei, deze is extreem groot en neemt maar langzaam af.
* Verstedelijking, veel mensen van het platteland hebben hoop werk te vinden in de reusachtige steden, maar ook in de steden is het niet veel beter: slechte huisvesting, slechte riolering, geen schoon drinkwater, gebrek aan medicijnen, onvoldoende ziekenhuizen en scholen.
* Het platteland, door lange perioden van extreme droogte of overvloedige regen mislukken veel oogsten. Ook krijgen de mensen door dat aan hout geld te verdienen valt en er worden grote delen van tropische regenwouden weggekapt.
* Kapitaalgebrek, om de infrastructuur op gang te brengen, zijn financieringen nodig, maar die zijn er niet doordat er veel te weinig besparingen zijn in deze landen.

Een monocultuur wil zeggen dat dit land maar één of enkele soorten grondstoffen heeft te exporteren.
De ontwikkelingslanden worden benadeeld door het MVA (Multi Vezel Akkoord). Hierbij beperken veel rijke westerse landen de import van textielproducten uit ontwikkelingslanden.

§3 Multinationals
Kenmerken van multinationals = (MultiNationaleOrganisaties NO’s)
* De hoofdvestiging bevindt zich in een van de rijke industrielanden
* De buitenlandse vestigingen, de dochterbedrijven, mogen vaak erg zelfstandig optreden.
* De aandelen zijn als regel over de hele wereld verspreid en worden op alle grote effectenbeurzen verhandeld
* MNO’s hebben (dochter)bedrijven in een groot aantal landen en produceren veel verschillende producten

Nadelen van MNO’s:
* Ze onttrekken voor een groot deel aan de controle van nationale overheden. Dit bezwaar geldt voornamelijk voor MNO’s in ontwikkelingslanden, waar het nationaal gezag vaak zwak is.
* Zij proberen hun winsten kunstmatig daar te laten ontstaan waar het belastingklimaat het vriendelijkst is. Voor hun werkgelegenheid zijn ontwikkelingslanden vaak gedwongen het de MNO’s zo goed mogelijk naar hun zin te maken in dit opzicht.
* De verscherpte milieu-eisen in de industrielanden zorgen ervoor dat de MNO’s met hun vervuilende productie uitwijken naar ontwikkelingslanden die zich de "luxe" van een milieuwetgeving niet kunnen veroorloven.
* Beslissingen van de moedermaatschappij kunnen ertoe leiden dat praktisch van de ene op de andere dag een vestiging wordt verplaatst naar een ander land. Dit maakt de multinational tot een onberekenbare werkgever.
* Ze tasten het plaatselijke culturele leven aan. Door de komst van fabrieken verdwijnen ambachtelijke technieken. Er ontstaat een arbeidersproletariaat.

Voordelen van MNO’s:
* MNO’s spelen een belangrijke rol bij het internationaal verspreiden van kennis.
* Zij investeren in ontwikkelingslanden.
* Zij zorgen voor werkgelegenheid.

§4 Verklaringen en oplossingen
Twee theorieën die een verklaring geven voor de ongelijkheid op de wereldschaal:
* Kapitaalgebrektheorie, Doordat het inkomen in de ontwikkelingslanden zo laag is, kan er weinig worden gespaard. Het hele inkomen gaat immers op aan het levensonderhoud. Maar om te kunnen investeren moet er worden gespaard. Zijn de besparingen laag, dan kan er dus ook weinig worden geïnvesteerd. En als de investeringen laag zijn, komt de groei niet op gang, met als gevolg dat het inkomen laag blijft. De derde wereld zit daarmee gevangen in een vicieuze cirkel van de armoede.
* Uitbuitingstheorie, zoekt de oorzaak bij kolonisatie van de arme landen door hun rijke overheersers. De ontwikkelingslanden zijn gebieden die goedkope grondstoffen en arbeiders kunnen leveren aan het rijke westen. Als betaling ontvangen zij de overschotten uit de westerse wereld. Daarvoor moeten ze flink betalen. De internationale handel valt volgens de uitbuitingstheorie nadelig uit voor de ontwikkelingslanden. Zij zien hun ruilvoet steeds verder verslechteren. In feite is er weinig veranderd sinds zij politiek onafhankelijk zijn geworden. Economisch zijn ze met voeten en handen gebonden aan hun vroegere koloniale overheersers.

Twee mogelijke oplossingen om te ontsnappen aan het doemscenario van devicieuze cirkel:
* Importsubstitutie, zelf produceren wat vroeger door westerse landen werd geïmporteerd of exportbevordering, exportpakket van landen versterken met industrieproducten.
* Planeconomie, de overheid bepaalt wat en hoe er moet worden geproduceerd of markteconomie, het marktmechanisme speelt een centrale rol.

§5 Helpt de hupl?

In de ontwikkelingslanden werden kapitaalintensieve investeringsprojecten gestart, dit bracht teleurstellende resultaten met zich mee. Oorzaken hiervoor waren:
* Kapitaalintensieve productie sluit niet aan bij de situatie waarin de ontwikkelingslanden verkeren. Zij beschikken over veel (ongeschoolde) arbeidskrachten en zijn dus meer gebaat bij een kleinschalig arbeidsintensieve aanpak.
* De voorrang die de industrie kreeg, leidde tot verwaarlozing van de agrarische sector.
* Door de slechte infrastructuur (soms waren er geen transportwegen) konden de aangevoerde kapitaalgoederen niet naar hun bestemming worden vervoerd.
* Een kleine elite trok profijt van de hulp, maar de massa bleef arm.

Binnen de ontwikkelingssamenwerking kunnen we onderscheidt maken tussen bilaterale hulp en multilaterale hulp. In het eerste geval gaat het om hulp van het ene aan het andere land. Meestal is dat gebonden hulp, dat wil zeggen dat het ontvangende land het geld moet besteden in het donorland.
In het tweede geval loopt de hulp via internationale organisaties, zoals de wereldbank en de Verenigde Naties.

Module 6 Een kwestie van afrekenen

Hoofdstuk 1  Geld en Banken

Bankbiljetten, munten en bedragen die opgeslagen zijn op de chipkaart noemen we chartaal geld.

Er zijn veel verschillende manieren om giraal te betalen:
* Met de PIN (Persoonlijk Identificatie Nummer) pas. Met deze pas is het ook mogelijk om geld "uit de muur te halen".
* De creditcard is ook een manier van betalen. Het voordeel hiervan is dat het bedrag pas na een maand van zijn giro- of bankrekening wordt afgeschreven.
* Ook is het mogelijk een betaalcheque uit te schrijven, maar door de komst van de PIN wordt hier steeds minder gebruik van gemaakt.
* Nog een manier van betalen is overschrijving, hierbij vult de klant een acceptgiro in (vaak alleen een handtekening). Voor rekeningen die regelmatig betaald moeten worden (vaste lasten) wordt veelal gebruik gemaakt van automatische incasso, de klant geeft de leverancier dan schriftelijk toestemming om het verschuldigde bedrag van zijn rekening af te laten boeken.
Als een bedrag wordt afgeschreven van het tegoed dat de betaler heeft bij zijn bank is er geen sprake van chartale betaling, maar dan is er sprake van girale betaling.
Te tegoeden bij de banken vormen giraal geld.

Geld heeft verschillende functies:
*Ruilmiddelfunctie, je kunt geld ruilen tegen bijna alles wat je maar wilt hebben.
Gemeenschappelijke eigenschappen van ruilmiddelen waren altijd:
* ze werden algemeen aanvaard.
* ze hadden een tamelijk hoge en vrij vaste waarde.
* ze konden niet bederven.
*Rekenmiddelfunctie, via prijzen die worden uitgedrukt in geld kunnen we de waarden van verschillende producten met elkaar vergelijken.
*Oppotfunctie, het gebruik van geld maakt het mogelijk om te kunnen sparen in de vorm van contanten.

Onder de geldhoeveelheid (M1) verstaat de Europese Bank (Frankfurt): Al het chartale en girale geld dat in handen is van de Nederlandse ingezetenen (mensen en instellingen die in Nederland zijn gevestigd), verminderd met het geld dat zich bevindt in de kassen van de geldscheppende banken en de rijksoverheid. In plaats van de geldhoeveelheid wordt ook wel gesproken van de primaire liquiditeiten.
Er bestaan ook secundaire liquiditeiten (M2), deze liquiditeiten zijn "bijna-geld". Je kunt er niet mee betalen in de winkel, maar ze zijn snel en zonder veel kosten om te zetten in chartaal of giraal geld. Het gaat hier om vorderingen op de geldscheppende instellingen (banken) met een looptijd korter dan twee jaar die in handen zijn van het publiek. We verdelen ze in drie soorten:
* Termijndposito’s, gelden die voor een bepaalde, korte periode tegen een vaste rente bij banken zijn vastgezet.
* Kortlopende valutagoeden, bijvoorbeeld een Dollarrekening bij een bank.
* Spaartegoeden, waarvan de looptijd korter is dan twee jaar.
De som van de primaire en de secundaire liquiditeiten wordt de binnenlandse liquiditeitenmassa genoemd, vaak afgekort met het symbool M3

Er is sprake van geldschepping wanneer het geld in de handen van het publiek terecht komt, een voorbeeld: Als je bij de bank een biljet van $10 wisselt voor € 19,- aan bankbiljetten en munten, komt het geld uit de kas van de bank (waar het niet meetelde) in de handen van het publiek (waar het wel meetelt): Geldschepping.
Ook de term geldvernietiging moet niet al te serieus worden genomen. Als een winkelier omzetbelasting afdraagt aan de rijksoverheid, telt dat geld niet meer mee: Geldvernietiging.

Van substitutie is sprake wanneer het ene soort geld wordt verwisselt voor het andere soort geld. Je gaat even "geld uit de muur trekken" dan ruil je het girale geld om voor chartaal geld. Bij substitutie is geen sprake van verandering in de omvang van de primaire liquiditeitenmassa, maar verandering in de samenstelling ervan.

Een andere manier waarop de geldhoeveelheid kan veranderen is transformatie, hierbij wordt geld omgezet in "niet-geld", bijvoorbeeld een secundaire liquiditeit. Ook in het omgekeerde geval is er sprake van transformatie.

Bij het omzetten van geld naar een secundaire liquiditeit is sprake van geldvernietiging.
Andersom is er sprake van geldschepping.

We onderscheiden twee soorten banken:
* Geldscheppende of primaire banken, het kenmerk van deze banken is dat hun kortlopende schulden deel uitmaken van de geldhoeveelheid. Bij de centrale bank gaat het daarbij om bankbiljetten. Een bankbiljet is een schriftelijk bewijs dat je een kortlopende vordering (vanuit de bank gezien dus een schuld) hebt op de centrale bank.
De particuliere banken brengen giraal geld in omloop. Die girale tegoeden zijn voor de banken onmiddellijk opeisbare schulden in rekening-courant. Door girale kredietverlening aan hun cliënten doen de banken aan geldschepping. Een geldscheppende particuliere bank kun je herkennen doordat aan de creditzijde van de bankbalans de post "crediteuren in rekening-courant" staat.
* Niet-geldscheppende of secundaire banken, deze banken verstrekken wel leningen maar daarbij gaat het om gelden die zij eerst van anderen, bijvoorbeeld spaarders, ter beschikking hebben gekregen. Kredietbemiddeling is hun belangrijkste doelstelling.

Branchevervaging of parallellisatie binnen het Nederlandse bankwezen vinden we ook terug op andere terreinen. Bij banken kun je tegenwoordig voor een heel pakket aan diensten terecht, zoals:
* betaalrekeningen en spaarrekeningen
* consumptief krediet
* bemiddeling bij aankoop van aandelen en obligaties
* hypothecair krediet
* verzekeringen
* vreemde valuta’s
* buitenlandse reizen

Bovendien was er een concentratiebeweging, dat wil zeggen een daling van het aantal zelfstandige bankondernemingen. Dat is gebeurd door een reeks fusies.

De vermogensmarkt is de verzamelnaam voor een aantal deelmarkten waar krediet wordt verhandeld. We kunnen deze markt verdelen in twee verschillende markten:
A geldmarkt, op deze markt worden kredieten verhandeld die een looptijd hebben van maximaal twee jaar. Op de geldmarkt zien we de volgende partijen:
* de banken
* de geldmarktmakelaars (tussenpersonen bij de handel in kort krediet)
* de overheid
* grote bedrijven
Het gaat op deze markt om de handel in kortlopend krediet, zoals:
* kortlopende termijndeposito’s
* certificates of deposit
* kort krediet van banken aan bedrijven
* kortlopend krediet tussen bedrijven onderling
* daggeldleningen
B kapitaalmarkt, als we ons hier begeven kunnen we ons in de eerste plaats afvragen:
- Maakt de kredietvrager de voorwaarden waartegen hij wil lenen, vooraf openbaar bekend?
- Geeft hij alle geïnteresseerden de mogelijkheid aan de lening mee te doen?
Als dat inderdaad het geval is bevinden we ons op de openbare kapitaalmarkt, als de voorwaarden niet vooraf bekend gemaakt worden en het niet aan iedereen vrij staat om op de lening in te schrijven, hebben we te maken met de onderhandse kapitaalmarkt.

Een tweede manier om de kapitaalmarkt in te delen is als volgt:
* Eerstehandsmarkt (primaire markt), hier wordt gehandeld in nieuw uitgegeven waardepapieren
* Tweedehandsmarkt (secundaire markt), hier vindt de doorverkoop van waardepapieren plaats.
Het onderscheidt tussen de eerste- en tweedehandse markt heeft in de praktijk alleen zin op de openbare kapitaalmarkt, omdat op de onderhandse markt doorverkoop bijna niet plaats vind door praktische problemen.

Tot slot verdelen we de markt nog een keer, ditmaal naar vragers en aanbieders.
De vragers zijn hier: het Rijk, de lagere overheid en de particuliere sector

Ook de particuliere sector vraagt krediet om bijvoorbeeld een eigen huis te betalen, hiervoor bestaat hypothecair krediet.

Aanbieders op de kapitaalmarkt zijn verzekeringsmaatschappijen, pensioenfondsen en dergelijke. We noemen zulke instellingen institutionele beleggers. Zij ontvangen jaarlijks grote bedragen aan premies van de mensen die bij hen zijn verzekerd. Verder vinden we als aanbieders op de kapitaalmarkt nog: bedrijven, gezinnen en de banken.

Op de effectenbeurs wordt gehandeld in effecten: de verzamelnaam voor aandelen, obligaties en pandbrieven.
* Aandelen, zijn bewijzen dat je mede-eigenaar bent van een onderneming. Als de onderneming winst maakt, ontvang je een beloning die dividend wordt genoemd.
* Obligaties, zijn schuldbewijzen. Je hebt dan deelgenomen aan een lening van bijvoorbeeld een onderneming, een ziekenhuis of het Rijk (staatsobligaties). Als tegenprestatie ontvang je een vooraf afgesproken jaarlijkse rente.
* Ook een pandbrief is een schuldbewijs. Pandbrieven zijn obligaties die worden uitgegeven door hypotheekbanken. Zo komen deze banken aan het geld om leningen te verstrekken voor de aankoop van onroerende middelen.

INFLATIE betekent dat het gemiddeld prijspeil stijgt. Er is dan in de loop van de tijd meer geld nodig om hetzelfde pakket goederen en diensten te kopen. Daarom kun je inflatie ook omschrijven als een koopkrachtvermindering van het geld. Wanneer het gemiddeld prijspeil daalt spreken we van deflatie.

Het Centraal Bureau voor Statistiek (CBS) houdt regelmatig steekproefsgewijs onderzoek naar het uitgavenpatroon van de consumenten: het budgetonderzoek. Hierdoor krijgt het CBS een beeld van de bedragen die de gezinnen uitgeven aan de verschillende producten.
Naar aanleiding van dit onderzoek berekend het CBS de zogenoemde ConsumentenPrijsIndex (CPI), elke vijf jaar neemt het CBS een ander basisjaar, dit omdat de uitgaven van de gezinnen in de loop der tijd op een andere manier gebeuren.
Het prijsindexcijfer kan worden berekend met de volgende formule:

prijsindexcijfer =
som van (wegingsfactoren X partiële indexcijfers)
--------------------------------------------------------------
100 (= de som van de wegingsfactoren)

Een voorbeeld om uit te rekenen hoe het indexcijfer voor de reële productie veranderd is:
Bekend is dat de prijzen in de periode 1998-1999 zijn gestegen met 3%, het prijsindexcijfer voor 1999 is dus 103 met als basis 100 voor 1998.
De nominale productie in 1998 (500 miljard) stellen we op honderd. Het indexcijfer voor 1999 (525 miljard) wordt dan:

525
---- x 100 = 105
500

Met behulp van het prijsindexcijfer (103) en het indexcijfer van de nominale productie (105) kunnen we nu het indexcijfer voor de reële productie bereken:

105
---- x 100 = 101,94
103

Dit wil dus zeggen dat het indexcijfer voor de reële productie niet gelijk is aan het verschil tussen het indexcijfer van de nominale productie en het prijsindexcijfer!

Wanneer er sprake is van geldontwaarding (inflatie), is dit vervelend voor de mensen die geld uit lenen. Ze lenen nu geld uit dat straks, als ze het terug krijgen minder waard is. Een voordeel voor degen die geld heeft geleend.
Meestal gaat het lenen van geld gepaard met rente. De ontvangen rente is een vergoeding voor drie zaken:
* uitstel van consumptie door de uitlener
* het risico dat de tegenpartij straks zijn schuld niet betaald
* de geldontwaarding
Om geen koopkracht te verliezen moet de jaarrente minstens gelijk zijn aan de jaarlijkse inflatie. Dan is de reële rente, dat is de nominale rente gecorrigeerd voor inflatie, precies nul.

Als een prijspeil in een jaar stijgt met 10% en ook de inkomens zijn met 10% gestegen, wil dit niet zeggen dat de koopkracht gelijk is gebleven, want naarmate men meer verdient, moet men ook meer belasting betalen. Om dit soort verkapte belastingverhogingen te vermijden, zou de minister van financiën jaarlijks de belastingtarieven moeten aanpassen: de inflatiecorrectie. Als die inflatiecorrectie niet of niet volledig plaatsvindt is dit nadelig voor de belastingbetaler.

Overbesteding:
Een stijging van de bestedingen kan prijsstijgingen veroorzaken. Namelijk als de besteders meer willen kopen dan met de productiecapaciteit kan worden gemaakt.
Ondernemingen kunnen dan hun orders niet meer aan. Levertijden lopen op. De verleiding om de prijzen te verhogen is dan erg groot. En intussen: personeel gevraagd! Maar er zijn geen mensen te krijgen, want iedereen die wil werken (en geschikt is) heeft al een baan. De bestedingen zijn groter dan de productiecapaciteit toelaat. Dit heet overbesteding. Niet alleen op de markten voor eindproducten, maar ook op de markt voor grondstoffen zullen de prijzen hierdoor stijgen. De inflatie die wordt veroorzaakt door te grote bestedingen noemen we overbestedingsinflatie.

Wat doen we tegen overbestedingsinflatie?
Als de oorzaak ligt in overbesteding, zal er een overbestedingsbeperkende politiek moeten worden gevoerd. De overheid zou dat kunnen doen door de belastingtarieven te verhogen.
Hierdoor zullen mensen een kleiner besteedbaar inkomen hebben, zodat ze minder kunnen kopen. Of de overheid kan het mes zetten in haar eigen uitgaven. Dit soort beleid noemen we krap begrotingsbeleid.
De bestedingsbeperkende politiek kan ook voor rekening van de centrale bank komen, deze verhoogt dan de rente op kortlopende leningen. Rood staan wordt dan duurder en zal de bestedingen afremmen. Dit beleid wordt krap monetair beleid genoemd.

Als de lonen sneller stijgen dan de arbeidsproductiviteit, nemen de kosten voor de onderneming toe. Te grote stijgingen kunnen op die manier een oorzaak vormen van kosteninflatie. Je noemt deze vorm van kosteninflatie: loonkosteninflatie.
Het proces waarbij lonen en prijzen elkaar om de beurt opdrijven heet de loon-prijsspiraal.

Wat te doen tegen loonkosteninflatie?
De overheid kan bijdragen aan een matige loonontwikkeling, bijvoorbeeld door een verlaging van de premies voor de sociale verzekering en de tarieven van de loonbelasting.

Kosteninflatie kan ook ontstaan doordat andere kostenstijgingen doorwerken in de productprijzen. Als de prijzen stijgen van de producten die wij importeren, werkt dat door in ons gemiddeld prijspeil: geïmporteerde kosteninflatie.
De oorzaak van kosteninflatie kan ook in ons eigen land liggen. Zo kan de overheid door verhoging van milieuheffingen en aardgasprijzen de inflatie versterken.

Kosteninflatie kan samengaan met onderbesteding, in veel landen was sprake van stagnatie (stijgende werkloosheid). Maar ook de prijzen rezen de pan uit. Het tegelijkertijd optreden van inflatie en stagnatie, wordt ook wel stagflatie genoemd.

Wat te doen tegen kostenstijgingen?
Tegen een verhoging van de invoerprijzen kan een land/regio zich wapenen door een koersstijging van de eigen munt. Door de wisselkoers van de Euro te laten stijgen ten opzichte van buitenlandse leveranciers, kan het land de invloed van hogere invoerprijzen op het binnenlands peil matigen. Voor buitenlandse producten hoeft dan dus minder te worden betaald.
Voor zover de overheid met haar hoge tarieven zelf de schuld is van de inflatie, lijkt de oplossing simpel: laat de tariefstijgingen achterwege. Maar er kunnen natuurlijk goede redenen zijn voor de overheid om bepaalde belastingen toch te verhogen en een (lichte) inflatie op de koop toe te nemen.

Hoofdstuk 2 Internationaal Betalen

Elk land, en ook de Europese Munt Unie,  houdt een overzicht bij van de geldstromen die het land uitgaan en binnenkomen. Dat overzicht heet de betalingsbalans. Deze balans geeft een overzicht van alle in geld uitgedrukte transacties die in een jaar hebben plaatsgevonden tussen de ingezetenen van een land en niet-ingezetenen.
Welke deelrekeningen zijn er? (Europa)
* De eerste deelrekening is de goederenrekening. Daar zie je de uitgaven die worden gedaan voor de aanschaf van buitenlandse goederen onder "betalingen aan het buitenland". Daartegenover ontvangt Europa betalingen uit het buitenland voor zijn export.
* De tweede deelrekening is de dienstenrekening. De vakantie-uitagven van Europeanen in bijvoorbeeld Tunesië vinden we hier terug onder "betalingen aan het buitenland". Omgekeerd verschijnen de uitgaven van Japanse toeristen in Amsterdam als "ontvangsten uit het buitenland" op de dienstenrekening. Naast ontvangsten en uitgaven wegens toerisme vinden we op deze rekening diensten als vervoer, verzekering en technische dienstverlening.
* De derde deelrekening is de primaire inkomensrekening. Deze laat aan het buitenland betaalde en uit het buitenland ontvangen primaire inkomens zien, zoals de rente van leningen en winst van ondernemingen.
* Als vierde komen we de inkomensoverdrachtrekening tegen. Het gaat hier om betalingen aan en van het buitenland zonder productieve tegenprestatie. Op deze rekening vind je bijvoorbeeld de bedragen die een werknemer naar zijn familie in Marokko overmaakt.


De drie laatst genoemde rekeningen samen noemen we het onzichtbare verkeer. Het totaal van de goederenrekening en het onzichtbare verkeer vormt de lopende rekening.
Als vijfde deelrekening komt de kapitaalrekening, waarop de verstrekte en verkregen kredieten staan. Bijvoorbeeld een lening van een Duitse ondernemer van Amerikaanse beleggers.
De lopende rekening en de kapitaalrekening samen geven samen het saldo van de betalingsbalans.
Onderaan de betalingsbalans vinden we nog één post: de verandering officiële reserves.
Dit is een restpost. Deze verandering van de officiële reserves zorgt er per definitie voor dat de telling op nul uitkomt. Dit noodzakelijke boekhoudkundige evenwicht heet het: formeel betalingsbalansevenwicht.
Zo’n vorm van evenwicht ontstaat doordat op de betalingsbalans elke transactie twee keer wordt vermeld: een keer aan de uitgavenkant en een keer aan de inkomstenkant.

De officiële reserve, ook wel de officiële goud- en deviezenreserve genoemd. Veranderingen in deze reserve zorgen ervoor dat de betalingsbalans steeds formeel in evenwicht is. Daarom wordt ook wel gesproken van een salderingsrekening.
Tot de reserve rekent met de waarde van de goudvoorraad en de voorraad convertibele valuta’s die de centrale bank bezit, dit soort valuta’s zijn buitenlandse betaalmiddelen die onbeperkt ingewisseld kunnen worden tegen alle andere valuta’s. Voorbeelden zijn de Dollar en de Japanse yen.
Wat daarnaast ook nog tot de reserve behoort zijn de onvoorwaardelijke kredieten waarover een land kan beschikken bij het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Het IMF werd opgericht in 1945. De voornaamste doelstellingen hiervan zijn:
* Bevordering van internationale samenwerking op monetair gebied.
* Uitbreiding van de wereldhandel.
* Wisselkoersstabiliteit.

Elk lid heeft aan de IMF een bepaald bedrag overgedragen, het quotum. De grootte daarvan hangt onder meer af van het aandeel van elk land in de totale wereldhandel. Het quotum vormt de basis voor de kredietruimte waarop de leden een beroep kunnen doen.
De kredieten bij het IMF, de trekkingsrechten, kunnen worden verdeeld in twee groepen:
* onvoorwaardelijke trekkingrechten, hierbij worden geen eisen gesteld aan het kredietvragende land.
* voorwaardelijke trekkingsrechten, hierbij worden wel eisen gesteld aan het kredietvragende land. Een voorbeeld van zo’n eis is dat de regering van het kredietvragende land de inflatie bestrijdt.

De prijs van buitenlands geld uitgedrukt in Euro’s (€) is de wisselkoers van die valuta (ten opzichte van de Euro). Deze wisselkoersen worden bepaald door vraag en aanbod op de valutamarkt.
We kunnen van de wisselkoers stellen:
* Een hogere dollarprijs leidt tot duurdere import.
* Duurdere import leiden tot een verminderde belangstelling voor ingevoerde producten.
* Een kleinere gevraagde hoeveelheid ingevoerde producten leidt tot een kleinere gevraagde hoeveelheid dollars op de valutamarkt.

Wanneer in een grafiek de vraag naar dollars (V$) en het aanbod van dollars (A$) elkaar snijden, is er niet alleen sprake van een formele Europese betalingsbalans dat in evenwicht is, maar ook dat de Europese betalingsbalans materieel in evenwicht is.

Een verschuiving van de vraag naar rechts (toename van de vraag naar dollars) kan de volgende oorzaken hebben:
* De prijzen in Europa stijgen gemiddeld sneller dan in het buitenland. De Europese consument koopt dan liever relatief goedkope buitenlandse producten, en daarvoor heeft hij dollars nodig.
* De inkomens in Europa nemen sneller toe dan in het buitenland. Een toename van de Europese inkomens leidt tot grotere bestedingen en daarmee tot een grotere import.
* De rente in Europa daalt ten opzichte van die in het buitenland, waardoor het voor Europeanen aantrekkelijker wordt om hun spaargeld buiten Europa te gaan beleggen.
Zo’n toename van de vraag leidt tot een hogere koers, een appreciatie (koersstijging) van de dollar. Omdat het hier gaat om de waarde van de dollars uitgedrukt in Euro’s, kunnen we met evenveel recht spreken van een depreciatie (koersdaling) van de Euro.

We hebben gezien dat de wisselkoers wordt bepaald door vraag en aanbod op de valutamarkt. Als de koers wordt overgelaten aan het vrije spel van vraag en aanbod, spreken we van zwevende wisselkoersen. De koers kan dan van het ene op het andere moment veranderen. Een voordeel van zwevende wisselkoersen is dat betalingsbalansoverschotten of -tekorten via de wisselkoers worden weggewerkt. Een voorbeeld:
* De inflatie is te hoog, hierdoor worden =>
* De exportprijzen te hoog en =>
* De export daalt, waardoor =>
* De wisselkoers daalt, waarop volgt =>
* Dat exportprijzen lager worden.
Een nadeel van zwevende wisselkoersen is dat importeurs ineens veel meer geld moeten betalen als de koers van de dollar omhoog is gegaan.

De landen van de Europese Unie hebben al jaren geleden besloten om naar een stabiele wisselkoers te streven. Tussen de munten van de deelnemers bestond een vaste onderlinge koersverhouding: de spilkoers of ook wel de pariteit. De werkelijke koers mocht niet meer dan een bepaald percentage afwijken van de spilkoers. De ruimte voor wisselkoersbeweging was beperkt. Men spreekt in dit geval van stabiele wisselkoersen.

Een maximum en minimumkoers bij een stabiele wisselkoers zijn de interventiekoersen. Bij overschrijden hiervan moet de Europese Centrale Bank ingrijpen (= interveniëren)
De ‘ruimte’ tussen de spilkoers en de interventiekoers heet de marge. De totale fluctuatieruimte van de ene valuta tegenover de andere valuta noemen we de bandbreedte, deze is twee keer zo groot als de marge. Als de marge 25 is, is de bandbreedte 4%.

Het verdrag van Maastricht stelde de volgende vijf eisen waaraan de lidstaten moesten voldoen om te worden toegelaten tot de EMU:
1 De inflatie mag niet meer dan 1,5 procentpunt liggen boven het gemiddelde van de drie lidstaten met de laagste inflatie.
2 De rente op langlopende leningen (de kapitaalmarktrente) mag niet meer dan 2 procentpunt liggen boven het gemiddelde van de drie lidstaten met de laagste inflatie.
3 Het overheidstekort mag niet hoger zijn dan 3 procent van het Bruto Binnenlands Product (BBP).
4 De overheidsschuld mag niet hoger zijn dan 60 procent van het BBP.
5 De valuta moet zich in de twee jaar voor de toetreding tot de EMU zonder al te grote problemen hebben kunnen handhaven binnen het wisselkoersmechanisme van het EMS. Problemen van Duitsland en Frankrijk om hieraan te voldoen zijn in de klas besproken.

Als een land een tekort op de lopende rekening heeft, moet er vermeden worden dat het land steeds dieper in de schulden komt te zitten, hiervoor hebben we drie maatregelen die ook zijn besproken:
* bestedingsbeperkend beleid, een bestedingsbeperkend beleid kan bijvoorbeeld met behulp van het begrotingsbeleid worden gevoerd. Door verhoging van de belastingtarieven verkleind de overheid het besteedbaar inkomen van de consument. Zij kopen minder waardoor ook de import afneemt:
belastingtarief omhoog -> bestedingen omlaag -> minder import -> daling tekort lopende rekening.
* krapgeldpolitiek, een andere methode om de bestedingen te verminderen is het voeren van een krapgeldpolitiek. De centrale bank verhoogt de (korte) rente, waardoor rood staan bij de bank en ander vormen van (kortlopend) krediet duurder worden. Ook zo’n beleid heeft invloed op de binnenlandse bestedingen en dus op de import:
korte rente omhoog -> lenen duurder -> minder bestedingen -> minder import -> daling tekort lopende rekening.
* verlaging van de wisselkoers, het uitvoertekort kan ook worden aangepakt met behulp van het wisselkoersbeleid. Een daling van de wisselkoers bevordert de export, want hierdoor worden de exportproducten van het land goedkoper voor het buitenland. Tegelijkertijd leidt de koersdaling tot hogere invoerprijzen, wat een remmende invloed heeft op de invoer. Een koersdaling heeft dus invloed op de verhouding tussen het gemiddeld prijspeil van de uitvoer en dat van de invoer. Je noemt die verhouding de ruilvoet van een land. Door de koersdaling treedt er een verslechtering van de ruilvoet op:
koersdaling -> ruilvoetverslechtering (invoerprijzen hoger, uitvoerprijzen lager) -> export groter en import kleiner -> tekort lopende rekening kleiner.

Hoofdstuk 3 Geldpolitiek

Het speerpunt beleid van de Europese Centrale Bank is Inflatie voorkomen. Hiertoe moet de procentuele groei van de geldhoeveelheid ongeveer gelijk blijven aan de procentuele groei van de productie. Het deel van de economische politiek dat zich hiermee bezighoudt, is de geldpolitiek of monetaire politiek. In Europa wordt de monetaire politiek gevoerd door de Europese Centrale Bank (ECB).
Het hoofddoel van de ECB is handhaving van de prijsstabiliteit binnen het EMU-gebied.
Taken van de ECB:
* Circulatiebank, de ECB is de enige bank die Euro-bankbiljetten in omloop mag brengen, de circulatiebank. ( de nationale overheden zorgen voor het muntgeld. Dit is historisch gegroeid).
* Bank van de banken, Zoals particulieren een betaalrekening hebben bij een particuliere bank, hebben alle banken een rekening bij hun nationale centrale bank. Banken kunnen onder bepaalde voorwaarden kortlopend krediet opnemen bij de centrale banken.
* Hoedster van de Euro, de ECB moet de waarde van de Euro zo stabiel nodig houden. Het gaat hier vooral om de bewaking van de binnenlandse koopkracht (tegengaan van inflatie).
* Het bedrijfseconomisch toezicht, enkele jaren nadat de Euro is ingevoerd zal de ECB deze bedrijfseconomische taak op zich nemen.

Methoden van inflatiebestrijding kunnen zijn:
* Open-marktpolitiek, door de liquiditeit van banken te vergroten of te verkleinen, kan een centrale bank invloed uitoefenen op de geldschepping van commerciële banken. Als een centrale bank de kredietverleningen door banken wil beperken, kan zij waardepapieren verkopen aan particuliere banken. De banken betalen de centrale bank hiervoor met kasgeld. De kas van de banken wordt kleiner, dus de bankliquiditeit daalt. Gedwongen door hun afgenomen liquiditeit moeten zij hun kredietverlening beperken.
* Kasreserveregeling, een tweede manier waarop een centrale bank greep kan krijgen op de geldschepping, is de mogelijkheid een deel van het kasgeld van de banken tijdelijk vast te zetten. De banken moeten in dat geval een voorgeschreven percentage van hun kasgeld storten op een speciale rekening bij de centrale bank. Dat geld kunnen de banken dat geld niet gebruiken als dekking voor hun kortlopende verplichtingen. Ook in dit geval wordt de liquiditeit van de bank verkleind en daarmee hun geldscheppend vermogen.
* Discontopolitiek, in de derde plaats kennen we het disconto-instrument. Het disconto is de rente waartegen banken (onder bepaalde voorwaarden) kortlopend krediet bij de centrale bank kunnen krijgen. Banken zullen zulke kortlopende kredieten vragen als zij krap bij kas zitten. Aks banken voor hun kasgeld een hogere rente moeten betalen, berekenen zij aan hun klanten ook een hogere rente: het lenen van geld wordt duurder. Bij die hogere rente gaan gezinnen en bedrijven minder geld lenen bij de banken. Ook zo wordt dus kredietverlening aan banden gelegd.

Met behulp van haar rentebeleid probeert de ECB inflatie te voorkomen. Daarbij is het van belang om niet pas een krap-geldpolitiek (hoge korte rente) te gaan voeren als de inflatie al is opgelopen. Een eenmaal op gang gekomen inflatieproces is in de praktijk moeilijk te stoppen. Het gedrag van iedereen in zo’n economie wordt dan al bepaald door de bestaande inflatieverwachting. Werknemers eisen hogere lonen, omdat zij ervan uitgaan dat de koopkracht van een Euro zal dalen. Ondernemers hebben weinig aarzeling om hun prijzen te verhogen, want zij denken: alles wordt toch duurder. De centrale bank moet dus niet kijken naar de werkelijke inflatie van het moment. Zij moeten proberen een zo goed mogelijke voorspelling te maken van de inflatie.
De ECB heeft voor de volgende benadering gekozen:
Geldgroei te snel -> rente omhoog -> bestedingen omlaag en inflatieverwachting omlaag -> inflatiegevaar verminderd.

Hoe beperkt een renteverhoging het gevaar van een oplopende inflatie?
*In de eerste plaats matigt een renteverhoging de ontwikkeling van bestedingen. Kopen op krediet wordt immers duurder.
*In de tweede plaats heeft een tijdige renteverhoging een signaalfunctie voor de economie. De centrale bank laat ermee weten vastbesloten te zijn de inflatie geen kans te geven. Op die manier probeert de centrale bank te voorkomen dat inflatieverwachtingen ontstaan. Inflatieverwachtingen kunnen immers zelf een oorzaak van prijsstijging zijn.
*In de derde plaats kan het inflatiebeperkend effect van de hogere rente nog worden versterkt door de wisselkoers. Een hogere rente in het EMU-gebied betekent dat het internationaal aantrekkelijker wordt om te beleggen in Euro’s. De vraag naar Euro’s op de valutamarkt stijgt en daarmee ook de koers van de Euro. Met een duurdere Euro worden producten die we kopen van niet-EMU-landen, goedkoper. Lagere importprijzen drukken de inflatie in Europa.