Terug

Gewelddadige vrouwen: Bijstellen van het beeld....

Door Hanneke van der Korst*

Verslag van Workshop 7 van de 4e oecumenische vrouwensynode (14 en 15 februari 2003)

Opzet:
- kennismakingsronde
- muziek en teksten
- reacties
- inleiding op het thema door H. van der Korst
- discussie
- formulering van de aanbevelingen


Kennismakingsronde
Er waren 8 deelneemsters die zich kort voorstelden en in één kernwoord hun eerste reactie op het thema gaven:
Hun woorden waren:
Luisteren
 We luisterden naar een CD van Tori Amos, The Waitress en constateerden verbazing. De vraag die bij ons opkwam was: als de zangeres een 'hij' was geweest, had dit lied dan een ander gevoel bij ons opgeroepen?

Reacties
 Een tekst van Helen Zahavi riep gemengde gevoelens wakker. Zou dat ook zo geweest zijn indien de schrijfster een schrijver was geweest en de hoofdpersoon een hij? Verandert er iets indien je de context weet; indien je weet wat er voorafgaand aan dit gedeelte gebeurd is met deze vrouw, nl. dat zij wraak neemt omdat zij aangerand is?
Hoe tegengesteld (zijn) twee andere teksten van Gorbatsjov en Mamonova!
De overeenkomsten in reacties op lied en tekst zegt iets over ons wereldbeeld, onze socialisatie. Wij lezen nog twee andere teksten: interviews met Joyce Lussu en Gloria Steinem. Welke aantrekkelijke mythes willen wij in stand houden?
Terug naar Opzet

De inleiding door Hanneke van der Korst.
 Ze begon met een 'Inspector Morse-incident'. De beminnelijke Morse van de detectiveserie doet zijn best een collega-politievrouw als gelijkwaardig te accepteren, maar: 'ze moeten hun zachte kant niet verliezen': compassie, groter begrip, omgaan met emoties etc. Zijn beeld van de vrouw 'als hoedster van het goede' roept boosheid op bij de politieagente. Zij zegt: 'Het is juist dit soort stereotyperingen dat discriminatie van vrouwen in stand houdt.' De politievrouw redt Morse als zij de schurk doodschiet. Morse, Gorbachov, Mamonova - zij bevinden zich op één lijn.
En de column van Bas van Hout?
De behoefte om de rollen van m/v tot overzichtelijke proporties terug brengen vind je ook bij 'Mannen komen van Mars, Vrouwen van Venus'. Die behoefte leefde ook in de criminologie. Lambroso, de eerste criminoloog [eind 19e eeuw] verrichtte schedelmetingen om de aanleg tot misdaad te meten(!). Hij vond de geboren misdadigsters mooier dan de misdadige man. Als voorbeeld: Messalina, vrouw van keizer Nero, die o.a. rijke Romeinen liet vermoorden om zich hun bezittingen toe te eigenen. Zij had een laag voorhoofd, brede kaaklijn, harde blik verzacht door een rond gezicht en weelderige haardos. Bekend zijn ook de afbeeldingen van bijbelse vrouwen die een ultieme geweldsdaad begingen, zoals Judith en Herodias, die door oude meesters als schoonheidskoninginnen worden afgebeeld. De vrouwelijke verleidingskracht als haar gevaarlijkste wapen??
Eén belangrijk element uit Lambroso's theorieën leidt een hardnekkig leven: vrouwen staan 'dichter bij de oorsprong' en zijn behoudender vanwege de onbeweeglijkheid van de eicel. In 1951 zegt een zekere van Bemmelen dat mannen zorgelozer in het leven staan. Zij kunnen steeds opnieuw weggeven (sperma is beweeglijk) en kunnen dus ook meer afwijkend gedrag vertonen.
Dit soort theorieën maakte o.a. dat vrouwen minder vaak vervolgd en veroordeeld werden. Een sociologische verklaring verving later de biologische/evolutionaire theorie. De opvatting: zodra vrouwen eenzelfde leven gaan leiden als mannen zal er nauwelijks meer verschil in criminaliteit zijn kreeg bijval. Tot nu toe is die voorspelling niet uitgekomen; zie bv. de Scandinavische landen. Criminologie is vooral een mannelijke wetenschap (in dubbel opzicht). Vrouwen spelen een marginale rol, als beoefenaars en als object. En indien er al aandacht is, dán vanuit de dominante macht met alle gevolgen van eenzijdige beeldvorming van dien. De 'mannelijke' misdaad, het mannelijke geweld, is de norm, het aandeel van vrouwen en hun relatieve geweldloosheid de afwijking daarvan. Wanneer de relatieve geweldloosheid van vrouwen als norm genomen zou worden, zou onze visie op geweld en misdaad dan veranderen? Het zou een hele uitdaging voor de criminologie betekenen. Het effect van de versterking van de bestaande machtsstructuren en de daarmee gepaard gaande ideeën over vrouwelijke inferioriteit en zwakte zou daardoor worden verminderd. Het zou bovendien criminaliteit van vrouwen op de agenda zetten waar deze tot nu toe nauwelijks gedocumenteerd is; laat staan, dat er serieuze pogingen tot verklaring zijn gedaan.

Wat verandert er als we de genderfactor toepassen op theorieën over het vóórkomen van misdaad?
In de jaren '70-'80 is de vrouw als slachtoffer van huiselijk geweld en incest in de aandacht gekomen. Er zijn een aantal verbeteringen in de rechtsgang gekomen zoals bijvoorbeeld dat verkrachting binnen het huwelijk nu strafbaar is, meer mogelijkheden tot aangifte, minder snelle verjaring van sexueel geweld en incest.
Het nadeel: wéér categorieën, tegenstellingen die elkaar per definitie uitsluiten. Onze behoefte aan eenduidigheid is groot en zo wordt gewelddadigheid van een seksespecifiek etiket voorzien. Het denken in dichotomieën (daders/slachtoffers, vijand/bondgenoot, kwaad/goed ..) komt juist op als we in verwarring raken. Dat belemmert het voeren van een open gesprek over de ambivalente complexiteit van geweld.
Vrouwen zijn cultuurhistorisch gezien belast met de verbeelding van slachtofferschap. De combinaties mannelijkheid/slachtofferschap en vrouwelijkheid/gewelddadig-daderschap zijn ongewoon, ongemakkelijk.
De roep om meer 'veiligheid', meer 'blauw op straat' en strengere straffen zijn een indicatie dat het bij het denken over criminaliteit niet [ook] over onszelf gaat maar alleen over de ánder - de crimineel. Ook bij de opening op vrijdagavond werden mannen eenzijdig als geweldplegers en vrouwen en kinderen exclusief als slachtoffers benoemd.
Deze ochtend noemde Gloria Wekker dit: binair denken. In plaats daarvan is het belangrijk in en bij onszelf de confrontatie met geweld, met gewelddadigheid aan te gaan.
Nieuw onderzoek, nieuwe inzichten waarbij de nadruk ligt op 'gender' is hard nodig. Factoren als afkomst, kleur, leeftijd, plek in de samenleving en m/v zijn allemaal belangrijk. Gender .. als oog krijgen voor de diversiteit tussen mannen en vrouwen onderling èn voor de wijze waarop wij 'mannelijkheid' en 'vrouwelijkheid' doen, construeren en symboliseren.
Het kwaad kan niet volledig worden uitgebannen; wel kunnen we er een dieper inzicht krijgen en een eerlijker blik op hoe we patronen in stand houden die geweld eerder bevorderen dan doen afnemen.
Terug naar Opzet

Discussie
 In de discussie kwam nog aan de orde:

Is er iets veranderd na het bijwonen van deze workshop?
Genoemd werd:

Terug naar Opzet

Aanbevelingen:
Aanbevelingen richting politiek:
Wij doen een appél op wijsheid van bestuurders! Steek geen geld in repressieve maatregelen. Wel in:

Aanbevelingen richting de deelneemsters aan de Synode en andere betrokken vrouwen:

Aanbeveling richting de universiteiten:

Terug naar Opzet

Hanneke van der Korst is protestants geestelijk verzorger in P.I.V. "Amerswiel" te Heerhugowaard.

Literatuur:
"Het omstreden slachtoffer. Geweld van vrouwen en mannen." Red.: R.Romkens en S. Dijkstra. Ambo,`96.
"When she was bad.How women get away with murder." Patr. Pearson, Virago Press, `98.
"The Female Offender. Girls, women and crime." M. Chesney - Lind, Sage Publ., London,`97.
"International Feminist Perspectives in Criminology:Engendering a Discipline." Ed.: N. Hahn - Rafter and Fr. Heidensohn. Buckingham,`95.
"The Imprisonment of Women." Dobash, Dobash and Gutteridge. Oxford, `86.
"Gevangen in Moederschap". Ria Wolleswinkel, Gouda, `97.
"De paradox van kracht en kwetsbaarheid. Empowerment in feministische hulpverlening en humanistisch raadswerk." Gaby Jacobs, SWP A`dam 2001.
"Genderturbulentie". Judith Butler, Boom/parresia A`dam, 2000.