Als Martin Wallace tegenwoordig een nieuw spel maakt, dan zou ik dat zonder verdere vragen of zonder het te zien kopen. Niet alle spellen van hem zijn goed (zoals Lords of Creation en Election USA), maar de meesten zijn echt geweldige strategische spellen. Hèt spel dat van mij een grote fan van Wallace maakte was Age of Steam (Warfrog 2001). Toen ik de doos van dit spel voor het eerst in mijn handen had en de achterkant bekeek, vond ik het speelbord suf en saai en stelde ik het spelen ervan uit.

Maar toen ik Age of Steam voor het eerst opgezet voor mij zag, was ik er direkt weg van: houten speelstukjes overal op de tafel. Mijn eerste partijtje (nadat we opnieuw startten omdat ik bankroet was gegaan) was er één van heel veel plezier, en nu nog steeds speel ik dit spel, met nog steeds heel veel plezier. Het is één van de weinige zware bordspellen dat goed te spelen is met zowel drie als vier als vijf als zes spelers, hoewel steeds met een ander spelgevoel. Dit spel vereist zeker een leerproces: maar zodra een speler na één partij is ingewijd, wordt hij door de wens om een nieuwe strategie uit te proberen aangetrokken tot een nieuwe partij. Wanneer men een partijtje Age of Steam weet te winnen is dat een hele prestatie, aangezien goede taktiek en strategie terug te vinden zijn in de score. Age of Steam staat in mijn bordspellen top 10, en mede dankzij steeds weer uitkomende uitbreidingen zal hij zeker in deze top 10 blijven staan.

Age of Steam gebruikt als speelbord een gedeeltelijke kaart van de Verenigde Staten, en wel het gebied van de Grote Meren, verdeeld in zeshoekige vakjes en met twaalf metropolen en veertien steden op verspreide plaatsen. De twaalf metropolen zijn verdeeld over twee groepen, de westelijke helft van het bord en de oostelijke. De metropolen in één groep zijn genummerd van één tot en met zes en hebben de kleur paars, blauw , rood of geel. Elke speler pakt een stapeltje schijfjes in zijn kleur en plaatst deze op twee extra spelbordjes. Eén schijfje wordt geplaatst op vakje "0" op het Income Track (inkomensspoor), één ander schijfje wordt geplaatst op vakje "2" van Issued Shares Track (uitgegeven aandelen-spoor), weer één ander wordt gelegd op "1 Link" (1 verbinding) op het Engine Track (machine spoor), weer één ander wordt gelegd bij het spoor van de gekozen akties; en de laatste wordt willekeurig gelegd op het spelervolgorde-spoor, en geeft de startvolgorde aan het begin van het spel aan. Een stapel muntjes wordt bij het bord neergelegd, en elke speler krijgt tien dollar. Een stapel zeshoekige spoortegels wordt in de deksel van de speldoos gelegd (gesorteerd), en dan worden de goederenblokjes geplaatst. Zesennegentig goederenblokjes in vijf verschillende kleuren (paars, blauw, rood, groen en geel) worden in een beker of zakje gedaan, en dan worden er twee willekeurige blokjes geplaatst in elke stad (in Pittsburgh en Wheeling drie blokjes). Elke stad heeft een eigen kolom op een apart speelbordje (Goods Display) met drie vakjes - in elk vrij vakje wordt nu één willekeurig goederenblokje gezet. Tien nieuwe metropooltegels, in alle vijf de kleuren en gemarkeerd "A" tot en met "H", worden naast het speelbord gelegd. Deze metropolen hebben ook een eigen kolom op de Goods Display, met twee vakjes waarop goederenblokjes worden geplaatst. Een beurt steen wordt op het startveld op het beurtspoor neergelegd, en de eerste beurt kan beginnen.

In elke beurt zijn er tien fasen waaraan alle spelers deelnemen. Allereerst is daar de Issue Shares fase, waarin de spelers beurtelings beslissen aandelen in te slaan. Voor één aangeschaft aandeel krijgt de speler $5 van de bank, waarop het schijfje van die speler één vakje verschuift op het Issued Shares spoor.
Daarna bepalen de spelers de speelvolgorde middels een biedronde. De eerste bieder moet ofwel $1 bieden ofwel passen en zijn steen op het volgorde spoor op de laatste plaats zetten. Elke volgende speler moet ofwel het bod verhogen ofwel zijn steen plaatsen op de laatste beschikbare plaats op het spoor. Als de speler in de vorige beurt de aktie Turn Order Pass had gekozen, dan mag hij eenmalig passen en toch weer terug komen in de biedingsronde. Als de speelvolgorde vast staat dan moeten de twee hoogste bieders het volledige door hun geboden bedrag betalen; de laagste bieder betaalt niets, en alle andere bierders betalen de helft van het door hun geboden bedrag aan de bank.
Vervolgens kiezen de spelers, in de nieuwe speelvolgorde, uit de volgende zeven akties: First Move (het Eerst Bewegen), First Build (het Eerste Bouwen), Engineer (Ingenieur), Locomotive, Urbanization, Production of Turn Order Pass. Elk van deze akties vindt plaats in een specifieke fase, behalve Locomotive, welke de speler toestaat om één vakje verder te schuiven op het Engine Track.

De vierde fase is Build Track Phase, ofwel de Sporenbouwfase, waarin de spelers hun sporen uitbouwen op het speelbord. Als een speler de First Build aktie heeft gekozen, dan mag deze eerst, anders wordt er in de spelervolgorde gebouwd. Elke speler mag mag maximaal drie spoortegels bouwen, behalve degene die de Engineer aktie koos, want die mag maximaal vier tegels bouwen. De speler die de aktie Urbanization koos mag een Metropool tegel kiezen en mag deze op een stadsvakje op het speelbord leggen, daarmee het stadsvakje opwaarderende tot metropool (en vervangende elke daar liggende spoortegel). Er zijn wat regels aangaande het bouwen van sporen:

• Simpele sporen (recht of krom enkelvoudig spoor) kosten $2 per tegel.
• Complexe sporen (kruisingen of twee naast elkaar liggende sporen) kosten $3 voor een kruising en $2 voor een naast elkaar liggende spoortegel, en vervangen de simpele sporen.
• Een spoortegel op een rivier kost $3.
• Een tegel die een stad aansluit kost $1, plus $1 voor elk spoor dat vertrekt uit die stad.
• Als een speler twee steden en/of metropolen met elkaar verbindt dan plaatst hij een van zijn schijfjes op het spoor om aan te geven dat hij de de eigenaar van dit spoor is.
• Als een speler geen verbinding weet te maken met een stad of metropool dan plaatst hij een schijfje op het spoor om het eigendom aan te geven; maar als hij in de volgende beurt het spoor niet af weet te maken dan wordt de schijf verwijderd en ligt dit spoor voor het oprapen door de andere spelers.
• Er zijn nog een paar andere regeltjes betreffende terrein, steden verbinden, etc.

De volgende fase is Move Goods Phase (Goederen Verplaatsfase). Te beginnen met de speler die de First Move aktie koos (zo die er is), en daarna in spelervolgorde, mag iedere speler ofwel een goederenblokje verplaatsen ofwel zijn maximum aantal links met één verhogen op het Engine Track. Een goederenblokje kan alleen maar verplaatst worden naar een stad (of metropool) in dezelfde kleur. Elk gedeelte van een spoor, en wel tussen twee steden/metropolen, geldt als 1 Link, en spelers mogen een blokje alleen maar over een aantal Links bewegen dat gelijk is aan maximaal hun niveau op het Engine Track. Als het blokje een Link van de eigen spelerkleur passeert dan mag men 1 vakje omhoog op het inkomensspoor. Als het blokje Links van andere spelers passeert dan ontvangen zij de inkomsten. Zodra alle spelers een blokje hebben vervoerd, of hun Engine Track hebben verhoogd, of hebben gepast, dan wordt dezelfde procedure nog eenmaal gedaan.

De volgende twee fasen, Income collection (Inkomen Vergaren) en Pay Expenses (Onkosten betalen ), kunnen gecombineerd worden. Elke speler krijgt een bedrag dat gelijk is aan de plaats van hun schijfjes op het inkomensspoor. Er moet echter ook wat betaald worden, afhankelijk van de positie op het Links Track en van de hoeveelheid ingeslagen aandelen. Als de speler het te betalen bedrag niet heeft dan moet hij zijn schijfje op het inkomensspoor één vakje per verschuldigde dollar terugschuiven. Als een speler op het inkomensspoor onder de nul komt, dan is het einde avontuur....

In de Income Reduction Phase schuiven de spelers hun schijfjes een zeker aantal vakjes terug op het inkomensspoor, als zij boven de 11 staan. Hoe hoger zij op het inkomensspoor staan, des te meer vakjes moeten er teruggezet worden. Dan is er de Goods Growth Phase (Goederen Groei Fase). De speler die de aktie Production had gekozen mag nu een tweetal goederenblokjes plaatsen in twee vrij vakjes op de Goods Display. Hierna worden er vier dobbelstenen gegooid voor de Westelijke steden en vier dobbelstenen voor de Oostelijke steden. De stad wiens nummer overeenkomt met de waarde van één of meer dobbelsteenwaarden, krijgt één of meer goederenblokjes vanuit de Goods Display. Er kunnen zo verschillende nieuwe blokjes tegelijk in een stad aankomen, terwijl steden die geen blokjes in de Goods Display hebben sowieso niets erbij krijgen.

In de laatste fase, Advance Turn Marker (Verschuif Rondeteller), wordt een schijfje één vakje verplaatst om de volgende ronde aan te geven. Als dit schijfje een vakje bereikt waarin het einde van het spel wordt aangekondigd dan wordt hierna nog één laatste ronde gespeeld. De spelers tellen dan hun zegepunten op:

• 3 maal de waarde op het inkomensspoor
• 1 punt voor elk afgemaakt spoor op het speelbord
• en negatief 3 maal het aantal gekochte aandelen

De speler met de meeste zegepunten is uiteraard de winnaar !

Enkele kommentaren op het spel:

1. Onderdelen: Ik schreef reeds hierboven dat ik niet onder de indruk was van het spelbord, maar nadat ik het spel gespeeld had bleek het eenvoudige spelbord zeer effektief, aangezien het erg makkelijk werd om de spoortegels en de andere spelstukken van elkaar en van het spelord te kunnen onderscheiden. Sterker nog, toen alle speelstukken zich verspreid hadden over het bord zag het er allemaal hel leuk uit. De kaart van de Grote Meren zit goed in elkaar, en ik vond het echt gaaf om de mij zo bekende steden met elkaar te verbinden (voor de niet-Amerikanen onder onder ons kan ik melden dat er uitbreidingen beschikbaar zijn met andere kaarten). De spoortegels zijn lekker stevig en zijn goed te onderscheiden op het spelbord. Het speelgeld is vlooienspelmateriaal in verschillende grootte en de schijfjes en blokjes zijn goed hanteerbaar. Er zijn VEEL speelmaterialen in dit spel, maar alles past goed in de doos, zelfs met een uitbreidingsbord erbij. De hulpkaartjes zijn handig (Frank: in mijn doos trof ik deze niet aan) en bevatten een veelheid aan informatie. Warfrog geeft hier een veelheid aan speelmaterialen, de aanschafprijs meer dan waardig.
2. Kleine probleempjes: Warfrog staat bekend om hun fouten in spelhandleidingen. In Age of Steam is Detroit verkeerd genummerd. Je kunt dit foutje negeren, maar je kunt het ook repareren door een correctie van de website van Warfrog te downloaden. Verder zijn de kleuren van de steden en goederenblokjes gelijk aan de spelerkleuren, hetgeen geen probleem is voor ervaren spelers, maar toch licht verwarrend voor onervaren spelers. Al met al vind ik Age of Steam ondanks deze missertjes nog steeds een briljant spel, en dat wil wat zeggen.
3. Regels: Meestal heb ik zware kritiek op Warfrog vanwege hun slecht samengestelde handleidingen, maar ik moet zeggen dat zij een prima klus hebben geklaard in het geval van Age of Steam. Alles wordt in detail uitgelegd en is derhalve makkelijk op te pikken. Het leren van het spel kan soms een opgave zijn,afhankelijk van de kwaliteit van de uitlegger. Maar als het spel eenmaal duidelijk is, speelt en loopt het als een trein.
4. Leerproces: Het is wel zo dat beginnende spelers absoluut in het nadeel zijn in hun eerste spel. Zelfs met ervaren spelers erbij, die hen begeleiden, is het moeilijk de juiste beslissingen te nemen, en ik heb dan ook zelden een beginner het spel zien winnen. Tezelfdertijd zitten de spelers met hun eindscore altijd dicht bij elkaar, aangezien het spel een ingebouwd mechanisme heeft dat de uitlopende speler(s) tegenhoudt (de inkomensreduktie). Er is dus een close finish, met genoeg spelplezier voor de uiteindelijke verliezers. Ik waarschuw beginnende spelers altijd voor een bankroet (waarschijnlijk ben ik gevoelig hiervoor geworden toen ik bij mijn eerste partij bankroet ging), maar gelukkig heb ik dergelijke bankroetsituaties weinig meegemaakt, zo lang de spelers zich realiseren dat hun financieën beperkt zijn.
5. Geld: één van de leukste aspekten van Age of Steam is hoe strak het spel met het geld omgaat. Als een speler goed met zijn geld omgaat in de eerste ronden dan wordt hij meestal laaiend enthousiast, wetende dat hij goed gepresteerd heeft. Alleen tegen het eind van het spel hebben de spelers genoeg geld in bezit, maar dan is het nergens goed meer voor. Cruciaal van belang is te weten hoeveel aandelen te nemen, en bovendien wanneer deze te nemen. Zelfs spelers die weinig verdienen in het begin van het spel kunnen het toch goed doen, zolang zij beseffen dat zij hun schulden laag moeten houden.
6. Strategieën: Er zijn veel artikelen verschenen met daarin strategieën voor dit spel, maar de meeste daarvan heb ik niet gelezen, omdat ik graag mijn eigen strategie wil ontwikkelen. Maar Age of Steam is één van de weinige spellen die ik zeer vaak win, omdat dit spel je goed laat zien hoe jouw strategie tot uiting komt. De te gebruiken strategie varieert enorm naar gelang het aantal deelnemende spelers; en terwijl ik denk dat het spel optimaal gespeeld wordt met vier spelers, vind ik het leuk in elk speleraantal (ik hoorde zelfs dat een tweespelervariant is, waarin ik zelf overigens geen interesse heb).
7. Amusementsfaktor en interaktie: dit spel is ondanks zijn strategische zwaarheid een knaller. Dat wordt vooral veroorzaakt door de hoge mate van interaktie in het spel. Van de veiling, die soms enorm spannend kan zijn, tot de speciale akties ("hé, jij nam de aktie Urbanisatie terwijl mijn strategie daarop gebaseerd was!"), tot andere spelers afsnijden met jouw sporen, tot het vervoeren van goederenblokjes over de sporen van andere spelers, in alles in dit spel is er grote interaktie. Ik heb dit spel geregeld gespeeld onder de omstandigheid dat er tussen de uiteindelijk nummer 1 en 2 maar een paar puntjes verschil zat, en één klein foutje kan dus je kop kosten. Het plezier van het winnen en het plezier van het verliezen (zo leuk is dit spel) zorgt ervoor dat dit een spel is dat ik vaak zal spelen.
8. Uitbreidingen: Er zijn uitbreidingen beschikbaar van Winsome en Warfrog, en verder ook onofficiële uitbreidingen op het internet. Deze uitbreidingen hebben een verschillende layout en vaak ook andere (extra) regels en geven nog meer variatie aan het spel. De extra kaarten zijn geen noodzaak, maar zijn zeker onderhoudend (mijn huidige favoriet is Zuid-Korea).

Mijn worp =
Arno's worp =
Frank's worp =
Gerard's worp =
René's worp =
-----------------------------
Eindworp =
Dit is een geweldig, maar dan ook geweldig, spel, dat men zonder enige aarzeling kan aanschaffen. Het is geen licht spel, en de spelers moeten bereid zijn hun taktische en intellektuele degens te kruisen, maar uiteindelijk geeft Age of Steam veel plezier en betrokkenheid. Het zien van je sporennetwerk geeft een grote voldoening, en het thema sluit goed aan op het spelmechanisme. Ik had geen interesse in treinspellen, totdat ik Age of Steam speelde, en nu wil ik alleen maar meer en meer (maar ik ben daarna nooit een spel tegengekomen dat dit spel overtrof!). Dit spel is het meesterwerk van Martin Wallace, en is zeker één van de beste spellen van de afgelopen tien jaar. Als je van goede strategische spellen houdt, dan moet je Age of Steam kopen; je zult er geen spijt van krijgen!

Kommentaar Frank: Helaas waren wij, de Nederlandse Spellenhoekers, er allen niet enthousiast over. Het aspekt van de rollen kiezen bekoort ons wel, maar vormt een te klein onderdeel in het gehele spel, bovendien geven de rollen niet echt gelijkmatige voordelen. Er zitten veel speelmaterialen in de doos, dat wel, maar handleiding, speelbord, spelbordjes en doos zijn uitermate sober. Het noodzakelijke strakke geldmanagement, vooral aan het begin van het spel, geeft een te benauwend gevoel en dus weinig speelplezier. Age of Steam zal nog wel eens een kans krijgen, maar gaat voorlopig de kast in!