De stelling, dat de doop als teken van het nieuwe verbond in de plaats gekomen is van de besnijdenis, het teken van het oude verbond, is te vinden in Zondag 27 van de Heidelbergse Catechismus.

Het antwoord op vraag 74: "... of men jonge kinderen zal dopen.. ", luidt daar:

"Ja, het; want mitsdien zij alzowel als de volwassenen in het verbond Gods en in Zijne gemeente begrepen zijn (a), en dat hun door Christus’ bloed de verlossing van de zonden (b) en de Heilige Geest, die het geloof werkt, niet minder dan de volwassenen toegezegd wordt, zo moeten zij ook door de Doop, als door het teken des verbonds, der Christelijke Kerk ingelijfd en van de kinderen der ongelovigen onderscheiden worden (d), gelijk in het Oude Verbond of Testament door de besnijdenis geschied is (e), voor dewelke in het Nieuwe Verbond de Doop ingezet is (f)"

(a): Gen. 17 : 7; (b): Matth. 19 : 14; (c): Luk. 1 : 15, Ps. 22 : 11, Jes. 44 :1, 2, 3, Hand. 2 : 39; (d): Hand. 10:47; (e): Gen. 17:14; (f): Kol. 2 : 11, 12, 13.

En artikel 34 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis zegt dat men de kinderen behoort te dopen en "met het merkteken des verbonds te verzegelen gelijk de kinderkens in Israël besneden werden, op dezelfde beloften, die onze kinderen gedaan zijn... Daarenboven, hetgeen de Besnijdenis deed aan het Joodse volk, hetzelfde doet de Doop aan onze kinderen, welke de oorzaak is, waarom de heilige Paulus de doop noemt de besnijdenis van Christus" (Kol. 2 : 11).

Met andere woorden wordt hier dezelfde leer naar voren gebracht. Het duidelijkst is wel het Formulier om de Heilige Doop aan de kinderen te bedienen. De betreffende passage luidt:

"En hoewel onze kinderen deze dingen niet verstaan, zo mag men ze nochtans daarom van de doop niet uitsluiten, aangezien zij ook zonder hun weten de verdoemenis in Adam deelachtig zijn, en alzo weder in Christus tot genade aangenomen worden; gelijk God spreekt tot Abraham, de vader aller gelovigen, en overzulks mede tot onze kinderen, zeggende: Ik zal mijn verbond oprichten tussen Mij en tussen u, en tussen uw zaad na u in hun geslachten tot een eeuwig verbond, om u te zijn tot een God en uw zaad na u (1). Dit betuigt ook Petrus, met deze woorden: Want u komt de belofte toe, en uw kinderen, en allen, die daar verre zijn, zovelen er de Here onze God toe roepen zal (2). Daarom heeft God voormaals bevolen hen te besnijden, hetwelk een zegel des verbonds en der gerechtigheid des geloofs was; gelijk ook Christus hen omhelsd, de handen opgelegd en gezegend heeft (3). Dewijl dan nu de Doop in de plaats van de besnijdenis gekomen is, zo zal men de kinderen als erfgenamen van het rijk Gods en van zijn verbond dopen. En de ouders zullen gehouden zijn hun kinderen, in het opwassen, hiervan breder te onderwijzen".

Kenmerkend is het verschil met het Formulier om de Heilige Doop aan de volwassenen te bedienen. Daarin staat de zinsnede:

"En hoewel de kinderen der christenen, niettegenstaande zij deze dingen niet verstaan, uit kracht des verbonds moeten gedoopt worden, zo is het nochtans niet geoorloofd de volwassenen te dopen, tenzij die tevoren, hun zonden gevoelende, belijdenis doen van hun boetvaardigheid en van hun geloof in Christus".

Men moet bij het lezen van deze verklaringen wel door een anti-kerkisme-kompleks bezeten zijn om niet de ernst te voelen waarmee ze zijn opgesteld. Ernst en zelfs innige overtuiging zijn echter op zichzelf nog geen garantie voor juistheid.

En hoewel we weten hier een voor velen "teer punt" aan te raken, willen we toch ten behoeve van hen, die worstelen met het probleem van de doop, onze kritiek op deze verklaringen naar voren brengen.

Ten eerste valt het op, dat er twee formulieren zijn om de doop te bedienen. Één doop (vgl. Ef. 4 : 5) en dan twee formulieren... dat is op zijn minst een vreemde zaak. Een gezonde dosis wantrouwen is hier toch wel op zijn plaats. Mensen, zelfs de vroomste, zijn immers feilbaar. En hoe kan het gebruik van twee formulieren anders verklaard worden dan uit het feit, dat men indirekt voor de doop van kinderen een andere grond aanvoert dan voor de doop van volwassenen? Men beroept zich in beide gevallen weliswaar op het verbond, waarvan de doop het teken zou zijn, maar het verschil blijkt duidelijk uit de twee formulieren. De kinderen worden namelijk gedoopt omdat ze door geboorte uit christelijke ouders in het verbond zouden zijn opgenomen. De volwassenen kent men echter een plaats toe in het verbond op grond van hun boetvaardigheid en geloof in Christus, waarbij de doop een betuiging en verzegeling is, dat God met hen Zijn verbond opricht. Anders gezegd: de volwassenen hebben recht op verbond en doop op grond van geloof, de kinderen echter op grond van geboorte, dit nu in het licht van Joh. 1 : 12 en 13 waar we lezen:

"Doch allen die Hem aangenomen hebben, hun heeft Hij de macht gegeven om kinderen Gods te worden, hun, die in zijn naam geloven; die niet uit bloed, noch uit de wil van het vlees, noch uit de wil van een man, doch uit God geboren zijn." dan heeft het doopformulier toch op zijn zachtst gezegd de schijn tegen. Dat geboorte uit christelijke ouders en opgroeien in een christelijk gezin een voorrecht is laat zich duidelijk uit de bijbel aantonen en wordt door de praktijk bevestigd. Dat de natuurlijke geboorte het kind echter in een bepaalde levensverbinding met God brengt, is met bovengeciteerde tekst echter duidelijk in strijd. Nu ziet men de verbondshouding niet zonder meer als een levensverbinding, maar het komt er gevaarlijk dicht bij want ten opzichte van kinderen die jong sterven, pleit men toch wel degelijk op het verbond, wat hun eeuwig heil betreft. En zo heeft men twee doopformulieren opgesteld, één voor "bekeerlingen" en één voor "borelingen".

Wanneer we de argumentatie, die in deze belijdenisgeschriften en formulieren gevoerd wordt op de keper beschouwen dan blijkt de stelling, dat de doop in de plaats van de besnijdenis is gekomen niet zo zeer te berusten op direkt tekstmateriaal als wel op een betoog.

ad d. Wanneer het verbond van Gen. 17 vergeestelijkt wordt (je zou dan het begrip verbond ook moeten vergeestelijken, dat laten we echter maar buiten beschouwing), moet het verbondsteken - de besnijdenis - uiteraard ook vergeestelijkt worden. Hier stuiten we op de tweede inkonsekwentie, die even fataal voor het betoog is als de eerste. Men stelt namelijk in de plaats van de besnijdenis, die een handeling is, die aan het lichaam voltrokken wordt, niet een geestelijk teken, een geestelijke werkelijkheid, maar een andere lichamelijke handeling. Het verbondsteken wordt dus niet vergeestelijkt. En dit spreekt weer te meer als we bedenken dat de Schrift het wel degelijk over een geestelijke besnijdenis heeft. Daarover straks meer.

ad e. Deze konklusie mist in dit betoog dus elke grond.

Aan het bovenstaande kan nog een argument toegevoegd worden, namelijk dat de eerste christenen doop en besnijdenis rustig naast elkaar hebben laten bestaan. Besneden Joden werden gedoopt en een gedoopte halfjood, Timotheüs, werd besneden. Deze handelwijze is onverklaarbaar als de doop de plaats van de besnijdenis zou hebben ingenomen.

Met deze kritiek willen we niet beweren, dat de besnijdenis ons niets te vertellen heeft. Integendeel, zowel door de handeling zelf als door de omstandigheden waaronder de instelling ervan plaats vond, wordt ons een rijke les gegeven. Deze kan als volgt worden geformuleerd:

1. Abraham ontving dit teken toen hij 99 jaar oud was, toen alle menselijke middelen hadden gefaald (Hagar-Ismaël) en er menselijkerwijze geen hoop meer bestond om leven te verwekken (Rom. 4 : 19). Zo kan God met ons als natuurlijke mensen niets beginnen. We zijn als zondaars niet in staat "leven" te verwekken. We moeten erkennen "dood" te zijn in onze "overtredingen en zonden" (Ef. 2 : 1).

2. Het teken bestond niet in het aanbrengen van een merk op hand, arm, voet of iets dergelijks, maar uit het wegsnijden van vlees van het voortplantingslid dat als onrein aangemerkt werd. Zo is onze oude mens, onze zondige natuur ofwel ons vlees, onrein voor God en er was maar één oplossing: het mes er in. De zonde in het vlees moest geoordeeld en dat is gebeurd op het kruis (Rom. 8 : 3; 2 Kor. 5 : 21).

3. Bij het nageslacht van Abraham werd de besnijdenis voltrokken op de achtste dag. Dat spreekt van een nieuw begin; de achtste dag is de eerste van een nieuw zevental. Zo knapt God onze oude mens niet op, maar veroordeelt hem en wekt wedergeboorte in het hart van de dode zondaar. Van zo iemand geldt dan: "Zo is dan wie in Christus is een nieuwe schepping: het oude is voorbij gegaan, zie het nieuwe is gekomen" (2 Kor. 5 : 17).

4. Wat de besnijdenis voorstelt is, van Gods kant gezien, vervuld op het kruis. Daar is de zonde in het vlees geoordeeld. De Schrift noemt dat, zoals we zullen zien "de besnijdenis van Christus". Christus werd op het kruis tot zonde gemaakt en het mes van Gods oordeel deed daar zijn werk. Ieder, die tot bekering komt en tot geloof in Christus, erkent dat het oordeel op het kruis zijn eigen oordeel is:

"In uw kruisdood, Heer en Heiland, slaan we ons eigen oordeel ga". Zo iemand veroordeelt zichzelf, zijn hart en al het boze dat er in leeft. Dat noemt de Schrift de besnijdenis van het hart, en dat is onze kant van de zaak.

We willen het onder 4 gestelde met Schrtftbewijs gronden en beginnen met de besnijdenis van het hart. Daar is in de eerste plaats de belangrijke uitspraak van Rom. 2 : 28 en 29:

De letterlijke, natuurlijke handeling van de besnijdenis wijst niet heen naar de doop, maar naar deze besnijdenis van het hart. Er is dus in het Nieuwe Testament sprake van een geestelijke besnijdenis. Zij, die de doop in de plaats van de besnijdenis stellen gaan dan ook van het geestelijke terug naar het natuurlijke en dat is een uiting van Judaïsme. Deze geestelijke zin van de besnijdenis laat zich al uit het Oude Testament afleiden. In Deut. 10 : 16 staat immers: "Besnijdt dan de voorhuid van uw hart" en wat de toekomstige bekering van het volk betreft, lezen we in Deut. 30 : 6: "En de Here, uw God, zal uw hart en het hart van uw nakroost besnijden, zodat ge de Here uw God liefhebt met geheel uw hart en met geheel uw ziel, opdat gij leeft".

In tegenstelling tot hen, die letterlijk besneden zijn, zegt Paulus van de gelovigen:

"Want wij zijn de besnijdenis, die door de Geest Gods Hem dienen, die in Christus Jezus roemen en niet op het vlees vertrouwen". (Fil. 3 : 3).

Er staat niet: "Wij zijn de besnijdenis die gedoopt zijn"; maar "die niet op het vlees vertrouwen". Paulus denkt hier dus aan de gelovigen als aan geestelijk besnedenen.

De uitdrukking "de besnijdenis van Christus" komt voor in Kol. 2 : 11. Deze Schriftplaats is van veel belang omdat die in de Heidelbergse Catechismus als een rechtstreekse bewijstekst wordt aangevoerd. Wanneer we hem echter in zijn verband lezen, blijkt dat deze tekst de gewraakte stelling niet steunt, maar weerspreekt. Kol. 2 : 10 - 13 luidt aldus:

"En gij hebt de volheid verkregen in Hem, die het hoofd is van alle overheid en macht. In Hem zijt gij ook met een besnijdenis, die geen werk van mensen-handen is, besneden door het afleggen van het lichaam des vlezes, in de besnijdenis van Christus, daar gij met Hem begraven zijt in de doop. In Hem zijt gij ook mede opgewekt door het geloof aan de werking Gods, die Hem uit de doden heeft opgewekt. Ook u heeft Hij, hoewel gij dood waart door uw overtredingen en onbesnedenheid naar het vlees, levend gemaakt met Hem".

Dit gedeelte begint met te stellen dat we tot volheid gebracht zijn. Van verloren zondaars zijn we gemaakt tot kinderen van God, en in Christus in een positie van volmaaktheid voor God gebracht. God ziet ons nu in Christus aan, zonder dat ons iets ontbreekt. Dit wordt uitgewerkt in vier punten:

Let wel, er staat niet: "besneden in de doop", of iets dergelijks, maar besneden in of met Christus. In Hem is het oordeel aan ons, zondaars, voltrokken. Vervolgens wordt er gezegd, dat deze besnijdenis niet met handen is verricht. Daar kan dus onmogelijk de doop mee bedoeld zijn, want die is wel het werk van mensenhanden. Hier wordt dan ook elke gedachte, dat de ene uitwendige handeling (besnijdenis) zou zijn vervangen door de andere uitwendige (doop) de pas afgesneden.

Vervolgens wordt duidelijk aangegeven wat de besnijdenis van Christus inhoudt, nl. het afleggen van het lichaam van het vlees. Er zijn een paar teksten, die deze moeilijke uitdrukking verduidelijken, zoals Rom. 8 : 3:

God heeft dus de zonde als macht in Christus geoordeeld. Met onze oude natuur, het vlees, heeft God op het kruis afgerekend. We vinden dat ook in Rom. 6 : 6:

"Dit weten wij immers, dat onze oude mens medegekruisigd is, opdat aan het lichaam der zonde zijn kracht zou ontnomen worden en wij niet langer slaven der zonde zouden zijn".

Dit oordeel over onze oude mens is op het kruis voltrokken aan Christus en dat wordt hier de besnijdenis van Christus genoemd.

Het is natuurlijk dwaasheid hier te denken aan de besnijdenis van het kind Jezus op de achtste dag (Luk. 2 : 21), het gaat om het oordeel over Christus toen Hij voor ons "tot zonde werd gemaakt" (2 Kor. 5 : 21).

Dit oordeel van God over de oude mens passen we op onszelf toe bij de bekering. We veroordelen onze oude mens en keren ons vroegere leven ook praktisch de rug toe. Dat wordt eveneens "het afleggen van de oude mens" genoemd (zie Ef. 4 : 22; Kol. 3 : 9), maar dan gezien als een daad van ons.

We zijn voleindigd in Christus. Geestelijk gezien zijn we daartoe de weg gevolgd, die Christus gegaan is. Christus werd besneden op het kruis... wij ook. Christus werd begraven... wij ook. Want we zijn met Hem begraven in de doop. Nogmaals, er staat niet: "besneden in de doop", maar "begraven in de doop". De doop is niet in de plaats van de besnijdenis gekomen, maar volgt op de besnijdenis. Mensen die in Christus besneden zijn, zijn gekruisigd met Hem. Ze zijn gestorven en moeten begraven worden. Van dat laatste spreekt de doop (vgl. Rom. 6 : 4)

Het gebrek aan bijbelse bewijsgronden voor de kinderdoop treedt wel bijzonder sterk aan het licht bij de discussie rond de doop van geadopteerde kinderen. De verslagen van de synodes, die zich met deze taak hebben beziggehouden, laten zien hoe men worstelt met dit probleem, dat men zelf heeft opgeroepen. Men beroept zich op vorige synodebesluiten, men zet een redenering op, maar met bijbelse argumenten komt men niet. De een maakt de adoptie tot een toegangsdeur tot het verbond, de ander wil slechts de geadopteerde kinderen dopen, die op "de erve van het verbond" geboren zijn. Deze laatsten staan voor de taak om de grenzen van die erve duidelijk aan te geven. De ernst waarmee men deze zaak behandelt verheelt niet de grote verwarring, die er heerst. Een verwarring die in dit geval alleen maar te verklaren is uit een gebrek aan bijbelse argumenten.

Maar als de doop niet in de plaats van de besnijdenis is gekomen, welke troost blijft er dan nog over voor ouders die een jong kind door de dood hebben verloren? De troost van de verboodsbelofte en van het verbondsteken wordt hun nu immers ontnomen? Wel, zulke ouders behoeven niet ontdaan te zijn van onze kritiek. De Schrift geeft een veel hechtere grondslag voor het behoud van hun kinderen dan de verbondstheologie ooit zou kunnen doen. Zie hiervoor het volgende hoofdstuk.

Wie meent dat hier troost ontnomen wordt, doet trouwens goed zich af te vragen, welke troost de verbondsopvatting geeft aan ouders die op latere leeftijd tot bekering zijn gekomen maar aan wie in hun onbekeerde staat een kind door de dood ontvallen is.

De meeste christenen nemen ten opzichte van beide voorgaande opvattingen een tussenstandpunt in. Zij beroepen zich erop, dat de kinderen van gelovigen een bijzondere positie voor God innemen. Op grond van deze betrekking zouden die kinderen als ze jong sterven behouden zijn.

Dit standpunt laat zich vrij gemakkelijk afleiden uit de Heidelbergse Catechismus en uit de Nederlandse Geloofsbelijdenis.

Natuurlijk is de konsekwentie ervan dat de kinderen van ongelovigen in hetzelfde geval verloren zijn; anders toch zou een beroep op de bijzondere positie van de kinderen van de gelovigen geen zin hebben. Men kan zich in gemoede afvragen of deze opvatting dan wel minder vreselijk is dan de hierboven genoemde tweede opvatting. Eerlijkheidshalve moet echter gezegd, dat haast niemand deze konsekwentie hardop durft uitspreken. Velen willen er bewust zelfs niet aan denken. Dit is echter verstoppertje spelen met jezelf.

We willen nu nagaan hoe men die bijzondere positie van de kinderen van de gelovigen karakteriseert. Men brengt daartoe naar voren dat de kinderen zijn opgenomen in het verbond, dat God eertijds met Abraham en zijn nageslacht gesloten heeft. Graag haalt men daartoe de berijmde psalm aan:

"Het verbond met Abraham, zijn vrind, bevestigt Hij van kind tot kind". Als gelovigen uit de heidenen zijn we echter geen letterlijke kinderen van Abraham. Zie voor de weerlegging het eerste deel van deze brochure.

Deze inlijving wordt beschouwd als iets, dat later ongedaan gemaakt kan worden. Men is immers niet blind voor het feit, dat vele kinderen van gelovigen zich later als goddelozen ontpoppen en sterven zonder ooit tot bekering te zijn gekomen. Maar dan kan deze inlijving nooit een kwestie van een levende verbinding met God zijn.

Daarmee is echter het hele argument vervallen. Want op zo’n verbinding valt geen behoudenis te gronden. De Schrift spreekt over de Kerk als over "het lichaam van Christus" en "het huis van God".

Tot het lichaam van Christus wordt men gevoegd door de doop met de Heilige Geest (1 Kor. 12 : 12, 13). En wat het huis van God betreft, schrijft Petrus:

"En komt tot Hem, de levende steen, door de mensen verworpen, maar bij God uitverkoren en kostbaar, en laat u ook zelf als levende stenen gebruiken voor de bouw van een geestelijk huis, om een heilig priesterschap te vormen" (1 Petr. 2 : 4, 5). De inlijving waarvan in deze gedeelten sprake is, houdt wel een levende verbinding met God in, maar zij betreft dan ook alleen hen, die daadwerkelijk tot bekering en geloof gekomen zijn en die de Heilige Geest hebben ontvangen.

Hier stuiten we op hetzelfde probleem als bij het vorige punt. Als de kinderen wedergeboren zouden zijn, worden ze behouden, hoe ze zich ook bij het opgroeien openbaren. Men durft deze konsekwentie echter niet aan, want zoals reeds gezegd, hoeveel kinderen van gelovige ouders zijn niet als goddelozen gestorven?

Wanneer men zich voorzichtiger uitdrukt en zegt: "We houden ze voor wedergeboren, totdat het tegendeel blijkt", heeft men zich elke grond voor troost ontnomen. De kinderen zijn wedergeboren of ze zijn het niet. "Houden voor" is haring noch kuit.