Bron: Vrij Nederland
nummer 48
29 november 2003

Legio Lease

Hoe de Erasmus Universiteit de geprangde 'winstverdriedubbelaar'
te hulp schoot en nu met de gebakken peren zit

Legio Lease: de connectie met de Erasmus Universiteit

Belangenverstrengeling

Dat hoogleraren van de Erasmus Universiteit
nevenfuncties hebben, kan niet verbazen. Maar
dat ze zich door Legio Lease onder druk laten
zetten om onwelgevallig onderzoek van tafel te
vegen, is nieuws.

'Legio Lease is bepaald geen jofele tent'

Door Elma Verhey

We schrijven donderdag 23 oktober 2003 als de Autoriteit Financiële Markten (AFM), de toezichthouder op beurs en banken, haar lang verwachte rapport over aandelenlease in de openbaarheid brengt. Aan het onderzoek van de AFM heeft vooral het Tros-consumentenprogramma Radar het nodige bijgedragen. De afgelopen twee en een halfjaar besteedde Radar keer op keer aandacht aan de praktijken van Legio Lease, de grootste aanbieder van 'leaseaandelen', een misleidende term voor wat geen 'huur', maar een lening op aangekochte aandelen was. Een zeer risicovolle manier van beleggen.

Op de faculteit bedrijfskunde van de Erasmus Universiteit Rotterdam wordt met méér dan gewone belangstelling naar het onderzoek van de AFM uitgekeken. De vakgroepsvoorzitter, prof. dr. C. S. Koedijk, kent de top van Legio Lease van zeer nabij. Hij werkt twee dagen per week voor Kempen & Co. In mei 2001 ging Kempen & Co op in Dexia Bank Nederland, eigenaar van LegioLease. Kees Koedijk, trouw CDA-lid en behorend tot de zogeheten Schlemmerclub die Jan Peter Balkenende als nieuwe christenleider naar voren schoof, verkocht in februari 2001 Global Property Research, het bedrijf dat hij samen met collega hoogleraar Piet Eichholtz had opgezet, aan Kempen & Co. De onderneming is inmiddels dus eigendom van Dexia.

Ook collega en ex-decaan professor P. H. A. M. Verhaegen van de faculteit bedrijfskunde in Rotterdam wacht het onderzoek van de AFM met spanning af. Hij onderhoudt eveneens warme banden met de top van Dexia/Kempen & Co. Van 1992 tot 2000 was Verhaegen lid van de raad van advies van Dexia-dochter Kempen & Co, en hij is op je - en - jij basis met onder meer Joop Krant. Krant was directeur en mede eigenaar van Kempen & Co, verantwoordelijk voor het ineen schuiven van Kempen & Co en Labouchère, tot Dexia Bank Nederland. Krant werd ook voorzitter van de raad van bestuur.

Professor Verhaegen grossiert overigens in bijbanen. Hij staat nummer vier op de topveertig van nevenfuncties, zoals die jaarlijks wordt samengesteld door Elite-research. Behalve hoogleraar is hij managingdirector van British Telecom Nederland Holding BV, commissaris bij de bank Insinger de Beaufort NV en kroonlid van de Ser. Nog onlangs reikte hij de Rotterdamse Ondernemersprijs 2003 uit aan Simon A Cohen Vermogensbeheer, wegens 'integer en onafhankelijk beheren van vermogens van cliënten'. En vooral dat laatste is in dit verband pikant. Want Paul Verhaegen is verantwoordelijk voor een onderzoek van 5 juni 2002 naar de afrekeningen van Legio Lease, waarin het bedrijf van malversaties werd vrijgepleit.

Hoogleraar Paul Verhaegen (Erasmus Universiteit)
'Het is een geweldige toer om alle onderzoek ook nog te controleren'

Aan dat onderzoek zit alleen al vanwege de belangenverstrengeling tussen Koedijk, Verhaegen en Dexia, een luchtje.

De conclusies van de Autoriteit Financiële Markten zoals die op donderdag 23 oktober bekend worden gemaakt, blijken niet mals: de consument is op zijn zachtst gezegd bedot. Het reclamemateriaal was ondeugdelijk, er werd geen onderzoek gedaan naar de financiële achtergrond van mensen die het 'product' aanschaften en er is wel degelijk - anders dan de Erasmus Universiteitbeweerde - met beurskoersen geknoeid.
'De AFM heeft geconstateerd dat één of meer aanbieders de cliënten niet tegen de beste prijs heeft/hebben afgerekend,' schrijft de AFM in nette juristentaal. Om welke aanbieders het precies gaat (Aegon, Dexia, DSB, Fortis, ING, Levob, Ohra, of SpaarSelect), maakt de AFM nu eenmaal nooit openbaar.

Maar Het Financieele Dagblad onthult op woensdag 5 november op de voorpagina wat iedereen in de financiële wereld al vermoedt. Bij het beursgeknoei gaat het inderdaad om LegioLease, de 'winstverdriedubbelaar', tevens 'marktleider' van het omstreden 'leaseproduct'. De tienduizenden klanten van Legio Lease werden hogere bedragen in rekening gebracht dan erin werkelijkheid voor de aandelen door Legio Lease op de beurs was betaald. Bij verkoop kregen ze juist een lagere beurskoers uitbetaald. Zo creëerden de beurshandelaren van Legio Lease een 'eigen winstpotje', uiteraard op kosten van de beleggers, aldus het FD.
Op de redactie van Tros Radar gaat na het bericht een hartgrondig hoera op. Radar had dus toch gelijk! Het programma constateerde al in maart 2002 dat LegioLease met de koersen had geknoeid. Het Radar-onderzoek was uitgevoerd door een collega van Verhaegen en Koedijk, hoofddocent dr. B. Jacobsen van de faculteit bedrijfskunde, samen met een student. Nog geen twee weken later nam de Erasmus Universiteit afstand van de 'misleidende conclusies inzake Legio'. De universiteit ging letterlijk op de knieen en 'betreurde' dat 'mogelijk twijfel is ontstaan aan de integriteit van Legio Lease' (persbericht 11 april 2002). In samenwerking met Dexia werd een nieuw onderzoek gedaan, waarvan op 5juni 2002 de resultaten bekend werden gemaakt: 'Niets wijst erop dat Legio Lease systematisch te duur heeft gekocht of  te goedkoop heeft verkocht', kon de universiteit de gedupeerden geruststellend meedelen. Dat er een relatie bestond tussen Koedijk, Verhaegen en Dexia, wist Radar niet en ook de media waren daarvan niet op de hoogte.

Onder professoren in de financiële wereld was wél bekend dat er over dat tweede onderzoek de nodige vragen te stellen waren. Maar zulks melden bij de redactie van Radar, die van broddelwerk en stemmingmakerij tegen Dexia werd beschuldigd? Dat doet men onder professoren niet. Men houdt liever de mond, ook als Vrij Nederland hun de relatie tussen de Erasmus Universiteit en Dexia voorlegt en vraagt hoe gebruikelijk het is dat hoogleraren die nevenfuncties bij bedrijven hebben, wetenschappelijk onderzoek naar diezelfde bedrijven doen of onder hun verantwoordelijkheid laten doen. Frank de Jong, hoogleraar financiering aan de Universiteit van Amsterdam, laat besmuikt weten 'liever geen uitspraken te doen aan de pers', omdat hij 'alle betrokkenen en de achtergrond van de zaak daarvoor te goed kent. Ook algemene uitspraken over de relatie tussen bedrijfsleven en universiteiten kunnen daarom te persoonlijk worden opgevat. ' Frans de Roon', hoogleraar financiering aan de Katholieke Universiteit Brabant, net als De Jong een jonkie in het professorenambt die nog wat jaartjes hoopt mee te gaan, laat in eerste instantie weten dat hij de twee rapporten nog eens kritisch zal bekijken. Want echt, nee, dit kán natuurlijk niet. Maar na overleg met collega's verklaart hij daarvan af te zien. 'Deze wereld is klein, ' aldus De Roon. 'Ik eh, kom nog wel eens op de Erasmus Universiteit.'
Arnoud Boot, hoogleraar ondernemingsfinanciering aan de Universiteit van Amsterdam, en normaal gesproken niet een van de bangsten, verwijst naar een van zijn columns in het FD waarin hij de stelling poneert dat er 'in dit land geen onafhankelijkheid bestaat. Veel méér heb ik aan deze zaak niet toe te voegen.'
Alleen Theo Nijman, hoogleraar beleggingstheorie van de KUB Tilburg, verklaart dat hij zich 'heel goed had kunnen voorstellen dat men gegeven de band met Dexia het tweede onderzoek extern had laten doen'. Dus niet door de Erasmus Universiteit, maar door onderzoekers elders, legt hij uit.

Antoinette Hertsenberg, presentatrice en eindredacteur van Tros Radar, reageert geschokt als ze wordt geconfronteerd met de relatie tussen Dexia en de Erasmus Universiteit. Het consumenten programma krijgt steeds vaker te maken met hoogleraren die geen commentaar wensen te geven over producten of diensten omdat ze een relatie met het betreffende bedrijf hebben, vertelt Hertsenberg. 'Het is voor Radar behoorlijk vervelend dat er steeds minder echt onafhankelijke deskundigen zijn. Maar de meesten zeggen het tenminste eerlijk.' De universiteit heeft de relatie met Dexia nooit meegedeeld. Hertsenberg: 'Natuurlijk wist ik dat niet, anders had ik het allang bekendgemaakt. Ik voel me bedrogen en ik vind het echt schandalig.'
In het voorjaar van 2001 besteedde Radar voor het eerst aandacht aan de ingestorte beurskoersen. Vooral Legio Lease-consumenten reageerden op de uitzending. 'We werden overstroomd met mailtjes en telefoontjes,' zegt Hertsenberg. Ze laat de advertentie zien die eind jaren negentig paginagroot in dagbladen verscheen. 'Investeer fl. 1.600,- en u kunt al over drie jaar een BELASTINGVRIJE uitbetaling van fl. 10.386,- krijgen!' schreeuwt de kop in vette broodletters.' Laatste kans', 'Nû of nooit meer!' Dat mensen (in het genoemde voorbeeld) geen fl. 1600,- investeerden, maar in werkelijkheid tekenden voor een lening van fl. 18.518,32 waarmee aandelen werden gekocht, vermeldt de advertentie niet. Nogal wat kopers kwamen daar pas achter toen ze drie jaar later een afrekening kregen van Legio Lease: de aandelen waren helaas niet al te veel meer waard, en of ze dus maar even de lening wilden afbetalen. Schulden van € 90.000,- en hoger zijn geen uitzondering. Organisaties als de Stichting Lease-Verlies, de Vereniging Payback, en de Consumentenbond maken zich op voor de grootste rechtszaak aller tijden. Voorlopige schattingen van het in totaal geclaimde schadebedrag: ruim drie en een half miljard euro.

In de nazomer van 2001 stuurden meer en meer gedupeerden zojuist ontvangen afrekeningen op naar Radar. Honderdduizenden merendeels 'gewone' mensen blijken in 'lease-aandelen' te hebben geïnvesteerd. De eindafrekeningen werden nog eens  goed bekeken en een redacteur nam er de beurskoersen bij. Ze constateerde dat de prijzen die op de afrekening voorkwamen, afweken van de koersen van die dag. Omdat Ben Jacobsen, hoofddocent van de faculteit bedrijfskunde van de Erasmus Universiteit, al eerder in Radar aan het woord was geweest over Legio Lease, werd er contact met hem opgenomen.

Jacobsen vond de gevonden verschillen opmerkelijk. Maar wilde Radar deze ernstige beschuldiging bewijzen, dan moesten de hoogste en de laagste aan- en verkoopkoersen die op de beurs werden genoteerd, daarin worden betrokken. Een reuzenklus die Radar zelf niet aankon en waarvoor Jacobsen wel een oplossing wist. In oktober 2001 toog een studente van de Erasmus Universiteit aan de slag. Radar zorgde voor de faciliteiten en voor een vergoeding, terwijl Jacobsen stagebegeleider was.

Het bleek inderdaad nogal wat werk. Dexia weigerde de werkelijke beursafrekeningen te overhandigen, en dus kon er alleen statistisch onderzoek worden gedaan aan de hand van beurskoersen. Zeven maanden later, eind maart 2002, werden de resultaten door Radar bekendgemaakt: van de achtenveertig contracten/eindafrekeningen die waren onderzocht, weken zowel de aan- als de verkoopprijzen significant af van de gemiddelde dagkoers. In één geval (Unilever Preferent) was er zelfs een beurskoers doorberekend die die dag niet was genoteerd.

Omdat het onderzoek 'zeer gevoelig lag', had Jacobsen het onderzoek aan twee hoogleraren voorgelegd, buiten de Erasmus Universiteit. Aan wie weet Hertsenberg niet. Zeker is dat Amoud Boot (UvA) en Theo Nijman(KUB) het Radar-rapport onder ogen hebben gehad. Zij waren het dus wellicht die destijds constateerden dat het onderzoek deugdelijk was uitgevoerd, en dat de toevalsfactor van de gevonden resultaten 0,001 procent was. Kortom: verwaarloosbaar.

Radar maakte de uitslag 'met veel geronk' openbaar, lacht Hertsenberg. 'Alle research die we in dit verhaal hadden gestoken, leverde tot onze vreugde een onthullend verhaal op'.
Maar 11 april werd ze gebeld door De Telegraaf  'Of ik wilde reageren op het persbericht van de Erasmus Universiteit.' Die had inmiddels, zonder dat Radardat wist, een persbericht laten uitgaan waarin afstand werd genomen van het Radar-onderzoek. Het onderzoek zou 'volstrekt ondeugdelijk zijn',  gebaseerd op 'volledig onrealistische aannamen' en bovendien 'rekenfouten' bevatten (persbericht Dexia 11 april 2002, dat tegelijkertijd met dat van de Erasmus Universiteit werd uitgegeven).
Radar had geen weet van wat er in de tussentijd was gebeurd - Hertsenberg hoorde niets meer van Jacobsen. Hij had een spreekverbod opgelegd gekregen dat tot op de dag van vandaag geldt ('U kunt zich melden bij Verhaegen, ' laat hij VN weten) en hij wist haar op de valreep alleen nog te vertellen dat 'zijn positie op het spel stond'. Volgens een ingewijde op de faculteit kreeg faculteitsvoorzitter Kees Koedijk, tevens werkzaam bij Dexia, als eerste een woedend telefoontje van de bank. 'Er is ordinaire blackmail toegepast, ' zegt een tweede ingewijde. Koedijk zegt dat niet hij door Dexia is gebeld, maar door decaan Verhaegen. 'Ik heb natuurlijk wel mijn mening gegeven over wat er moest gebeuren, maar juist vanwege mijn relatie met Kempen & Co heb ik onmiddellijk gezegd: ik blijf hier verder buiten.' Verhaegen herinnert zich nog levendig dat hij eerst werd gebeld door een boze Ieko Sevinga, destijds lid van de raad van bestuur van Dexia, en daarna door Joop Krant zelf, toentertijd de hoogst verantwoordelijke voor Dexia Nederland. Verhaegen: 'Ik ben onmiddellijk in het geweer gekomen als bestuurder van deze universiteit en ik heb zowel Joop (Krant - EV) als Ieko (Sevinga - EV) uitgelegd dat wij geen verantwoordelijkheid dragen voor de honderden onderzoeken die hier door studenten worden uitgevoerd en die ten onrechte worden voorgesteld als Erasmus-onderzoek. ' Want laten we wel wezen, meent Verhaegen, 'als Radar dit onderzoek had gepresenteerd als wat het in werkelijkheid was: van zomaar een stagiaire, dan was er de volgende dag de vis in verpakt.

' Waarom er - na deze eenvoudige uitleg - een nieuw onderzoek nodig was, kan Verhaegen wel verklaren. Het gebeurde onder druk van Dexia. 'Joop was niet tevreden. Hij wilde dat de universiteit afstand nam van het onderzoek, want het vertrouwen in Dexia was in de financiële wereld ernstig beschadigd.' Verhaegen liet het persbericht uitgaan, waarin afstand werd genomen van Radar en hij besloot dat er nieuw onderzoek moest komen. Dat Belangenverstrengeling het onderzoek van de studente was begeleid door een hoofddocent en door twee hoogleraren was bekeken, speelde geen rol. Verhaegen:'Nee ik heb dat onderzoek van die stagiaire nooit bekeken. Wie of wat dat rapport had begeleid of onder ogen gekregen, interesseerde mij geen laars. Al was het Alan Greenspan zelf geweest.'

Antoinette Hertsenberg (TrosRadar)
'We zaten tegenover drie liegende heren.
Daarvan waren we overtuigd'

Dat Dexia ondertussen de media liet weten dat het 'Radar/Erasmus-onderzoek' van geen kanten deugde, en dat de universiteit daar inmiddels zelf ook achter was, kan niet hém kwalijk worden genomen. Verhaegen  'Ik heb Joop Krant natuurlijk wel verteld dat wij alleen afstand namen van Radar, en niet van het onderzoek. Maar als de media de fijnzinnigheid waarmee ons persbericht was opgesteld niet oppikken, tja, wat moet ik dan?'

De twee Erasmus-hoogleraren die op korte termijn bereid waren het nieuwe onderzoek te doen (Verhaegen: 'Er moest natuurlijk wel even tijd voor worden vrijgemaakt') prof. dr. M. J. C. M. Verbeek en prof. dr. P. H. B. F. Franses, waren op de hoogte van de relatie tussen Dexia en Koedijk en Verhaegen. Franses vond dat juist een voordeel. 'Via Koedijk kwamen we snel aan de nodige gegevensvan Dexia. 'Verbeek kan zich dat laatste niet herinneren en Koedijk ontkent het. Verbeek heeft zich, zegt hij, er niet van vergewist of het eerste onderzoek echt wel zo slecht was. Verbeek: 'Dexia zei dat het niet deugde en ik kreeg opdracht van Verhaegen om opnieuw onderzoek te doen, dat leek me voldoende.' Uiteraard was de redactie van Radar 'razend' over het persbericht van de universiteit, waarin Radar van 'misleidende conclusies' was beticht en de universiteit openlijk excuses aanbod aan LegioLease. Hertsenberg: 'Er was niet eens de moeite genomen om ons daarover in te lichten. 'Tijdens een gesprek van Radar enige dagen later met Verhaegen, prof. dr. H. G. van Disselde huidige decaan van de faculteit bedrijfskunde - en een woordvoerder, werd van een 'ongelukkig misverstand' gesproken. Toen ook bleek dat de universiteit geen afstand nam van het onderzoek zoals het persbericht suggereerde, maar alleen van de conclusies zoals die door Radar waren gepresenteerd. Hertsenberg: 'Alsof daar ook maar één millimeter licht tussen zat. 'De juridisch adviseur van Radar, ook aanwezig bij het gesprek, heeft nog geopperd of er wellicht een relatie bestond tussen Legio Lease en de Erasmus Universiteit. Vooral Verhaegen stoof verontwaardigd op, herinnert Hertsenberg zich. 'We zaten tegenover drie liegende heren. Daarvan waren we overtuigd. Maar we kregen er niet de vinger achter.'

Geconfronteerd met het met het onderzoek van de Autoriteit Financiële Markten en de berichtgeving in het FD zegt Erasmus-onderzoeker Franses dat het hem bij nader inzien heel wel mogelijk lijkt dat LegioLease met de beurskoersen heeft gesjoemeld. 'Legio Lease is bepaald geen jofele tent. Verrassenderwijs legt hij uit dat precies die ene hamvraag destijds niet door hem en Verbeek is onderzocht. 'Kom zeg, ik ben geen jurist! Wij hebben gekeken naar de aan - en verkoopprijzen zoals Legio Lease die op de beurs heeft gemaakt, niet wat er werkelijk is betaald en wat er aan de klanten is doorberekend.' Dat het onderzoek zelf daarover iets anders vermeldt, werpt hij verre van zich. 'Gewoon een kwestie van verkeerd lezen.' Toch staat er letterlijk: 'Dit rapport is de weerslag van een onafhankelijk wetenschappelijk onderzoek dat heeft plaatsgevonden naar de aan en verkoopkoersen die door Legio Lease zijn doorberekend aan haar klanten' (pag. 11). Maar dat moet - wetenschappelijk - kennelijk met een korrel zout worden genomen.
Nijman, hoogleraar beleggingstheorie in Brabant, vraagt zich af of de Erasmus Universiteit wel had mogen accepteren dat ervoor het tweede onderzoek gebruik werd gemaakt van beursgegevens van Dexia. Zonder dat de universiteit de werkelijke aan- en verkoopslips onder ogen kreeg. 'Als Dexia kwaad wilde, kon men het onderzoek gemakkelijk manipuleren.'
Onderzoeker Verbeek zegt desgevraagd dat Dexia zelfs niet is verzocht de werkelijke aan- en verkoopslips te overhandigen. 'Dat zat niet in onze opdracht.' Voor het waarom niet verwijst hij naar Verhaegen, die op zijn beurt zegt zich niet met 'de details' van de opdracht te hebben bemoeid en ook het resultaat nooit te hebben bekeken. Verhaegen: 'Ik zal het u eerlijk zeggen: het is een geweldige toer om alle onderzoek op deze universiteit nog eens op de juiste probleemstelling en de gehanteerde methoden en technieken te controleren.'

Dat de Erasmus Universiteit inmiddels niet meer zo heel zeker is van de conclusies van het tweede onderzoek kan eenvoudig worden verklaard. Dexia lijkt niet meer in te staan voor de integriteit van Legio-Lease. Volgens Het Financieele Dagblad heeft de bank zelf het beursgeknoei bij de AFM opgebiecht. Het past in de jongste strategie van Dexia de schuld van de LegioLease-ramp in de schoenen van verzekeringsmaatschappij Aegon te schuiven, van wie Dexia in '2000 de 'winstverdriedubbelaar' overnam. Een woordvoerder van Dexia Nederland wil het FD-bericht bevestigen noch ontkennen.

Maar als het bericht klopt, heeft de Erasmus Universiteit zich flink laten misleiden door Dexia. Misschien dus nóg een onderzoek? 'Waarom niet?' meent Verhaegen. Op de suggestie het derde onderzoek door de 'stagiaire' te laten doen die - achteraf gezien - tenslotte niet zo héél erg ongelijk had, reageert hij minder enthousiast. De leiding van de universiteit drong aan op een onvoldoende, maar na ingrijpen van docenten kreeg de studente uiteindelijk een acht voor haar werkstuk. Volgens Verhaegen zegt zo'n acht niets. 'Ik heb er vrede mee, maar daarmee is ook alles gezegd.'

Copyright (C) Vrij Nederland