Maatschappij voor weldadigheid

Maatschappij

van Weldadigheid

De geschiedenis van de Maatschappij van Weldadigheid in enkele cijfers en jaartallen

(Kort overzicht van de Maatschappij van Weldadigheid, door Leo van der Linden te Zoetermeer)

De in 1818 gestichte Maatschappij van Weldadigheid heeft het doel om kansarme mensen overal uit het land een nieuwe kans van bestaan te bieden. Op de grens van Drenthe, Friesland en Overijssel koopt de stichter generaal Johannes van den Bosch stukken zand- en heidegrond om het project mogelijk te maken. Er komen ongeveer 450 koloniehuisjes in de vrije koloniën Frederiksoord, Wilhelminaoord en Willemsoord. Vanaf het begin tot 1911 zijn ruim 1400 gezinnen in deze huisjes komen wonen. Daarnaast neemt deze maatschappij nog ongeveer 8000 alleenstaanden op, voornamelijk in de strafkoloniën Ommerschans en Veenhuizen.

Ze heeft steeds een uitvoerige administratie van haar bevolking bijgehouden, die bewaard is gebleven (aanwezig in het Drents archief te Assen) en voor genealogen interessant is. Heden ten dagen bestaat de maatschappij nog steeds in Zuidwest-Drenthe, waarbij de oorspronkelijke doelstelling gewijzigd is. De huidige Maatschappij van Weldadigheid richt zich onder meer op het toerisme.

Een kort overzicht van voor genealogen belangrijke jaartallen in de geschiedenis van de Maatschappij van Weldadigheid ziet er als volgt uit:

1818 start (vrije) proefkolonie Frederiksoord met 52 gezinnen;
1820 start vrije koloniën Wilhelminaoord en Willemsoord;
1821 start strafkolonie Ommerschans;
1823 start (straf-)kolonie Veenhuizen (drie gestichten);
1843 start mogelijkheid om als individu vrijwillig opgenomen te worden in Ommerschans en Veenhuizen;
1859 verkoop Ommerschans en Veenhuizen aan het Rijk (einde invloed Maatschappij van Weldadigheid);
1911 opname laatste gezin in de vrije koloniën.

Het unieke en een beperking van de archieven van de Maatschappij van Weldadigheid

De bewaard gebleven informatie over deze mensen in de archieven van de Maatschappij van Weldadigheid is uniek. Het unieke van de informatie is dat het gaat om behoeftigen, waar omtrent elders vaak geen informatie is te achterhalen. Echter er is een beperking. Het archief van deze maatschappij is een particulier archief en dat betekent dat de voor een genealoog belangrijke spellingswijze van namen, de vermelding van geboorte, huwelijks- en overlijdensdata gecontroleerd dienen te worden. De juistheid van vermeldingen in de archieven van deze maatschappij zijn te checken met originele brieven, de officiële registers van de Burgerlijke Stand en de Bevolkingsregisters van de betreffende gemeenten Norg, Ambt Ommen, Steenwijkerwold, Vledder en Weststellingwerf. De schrijvers in dienst van deze maatschappij waren immers mensen die fouten maakten.

Zowel mevrouw Kloosterhuis (zie literatuur) als de vrijwilligers die later de registratie in de computer verzorgden, hebben alles (inclusief die - voor hen onbekende - fouten) overgenomen op gezinskaarten respectievelijk in de computer die nu te raadplegen is op de studiezaal van het Drents archief. De gezinskaarten van mevrouw Kloosterhuis (met die fouten) zijn de basis voor de uitgetypte rode boekdelen in de studiezaal van het Drents archief te Assen. Een gewaarschuwd mens telt voor twee! Eigenlijk beperkt een onderzoek in de archieven van de Maatschappij van Weldadigheid zich tot:

het bieden van een handvat voor verder onderzoek en
een inkleuring van een familiegeschiedenis (het antwoord geven op vragen als hoe de mensen destijds in de koloniën leefden).

Literatuur

Meer informatie is te vinden in bijvoorbeeld de volgende literatuur over de Maatschappij van Weldadigheid:

Berends, R., A.H. Huussen jr., R. Mens en R. de Windt, "Arbeid ter disciplinering en bestraffing. Veenhuizen als onvrije kolonie van de Maatschappij van Weldadigheid, 1823-1859", Zutphen 1984.
Kloosterhuis, C.A., "De bevolking van de vrije koloniën der Maatschappij van Weldadigheid", Zutphen 1981.
Linden, L.F. van der, "Genealogisch en biografisch onderzoek naar de gezinnen in de koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid", in: Gens Nostra 40 (1985), blad 281-290, met aanvulling op blad 553-554.
Zeijden, J.R. van der, J. Hagen en C.G.C. Meynen, "De archieven van de Maatschappij van Weldadigheid (1818-1970). Met een handleiding voor het zoeken in de bevolkingsregisters 1818-1859 door C.G.C. Meynen", Assen 1990.

Tot slot nog een tip. Mocht u geïnteresseerd zijn in landkaarten, dan is de mooie facsimile kaart van het gebied van de vrije koloniën van de Maatschappij van Weldadigheid en haar omgeving wellicht wat voor u. Doordat het gebied van de Maatschappij in drie provincies ligt, breken alle provincie- en gemeentekaarten dit gebied. Deze facsimile kaart van 1853 met een schaal van 1 : 50.000 doet dat echter niet. Ze is te bestellen bij de Topografische Dienst, Postbus 115 te Emmen onder vermelding van "TMK bladnummer 16 Steenwijk" (1853). De prijs ligt rond de twintig euro (exclusief porto).

Leo van der Linden,
Zoetermeer,
19 augustus 2003.

Verdere informatie over de Maatschappij is te vinden op onze pagina Gesticht Veenhuizen
Meer gegevens over de Maatschappij zijn ook te vinden op de site van het Drents archief.

In de IP Flash Nieuwsbrief verscheen op 21 mei 2008 het volgende artikel over de opening van het persoonsregister van de armenkolonie.

Uniek landlopersarchief online

21.05.2008 – Ruud Lubbers, Geert Mak en Alexander Pechtold zijn verwant aan paupers uit de 19de-eeuwse armenkolonies.

Op 25 mei lanceert het Drents Archief in het Gevangenismuseum in Veenhuizen een unieke database. Het betreft persoonsregisters van de 19de eeuwse Drentse armenkolonies. Hiermee ontsluit het archief een belangrijk deel van de Nederlandse geschiedenis voor het grote publiek.

De registers bevatten namen en signalementkaarten met foto's van paupers en landlopers die uit heel het land naar deze heropvoedingskolonies werden gestuurd. De database wordt door Alexander Pechtold online gezet. De gegevens komen beschikbaar via de genealogische site www.alledrenten.nl.

Naar aanleiding van het verschijnen van het boek Het pauperparadijs van journaliste Suzanna Jansen, die drie generaties van haar voorouders in Veenhuizen volgt, heeft een demograaf van het CBS beraamd dat ruim één miljoen Nederlanders afstamt van deze Drentse koloniepaupers. Uit de database blijkt dat de auteur deze achtergrond deelt met prominenten als Ruud Lubbers, Geert Mak, Alexander Pechtold, Jeltje van Nieuwenhoven, Thea Beckmann, Anton Pieck en Bert Haanstra.

De lancering van de database vindt plaats tijdens de speciale Voorouderdag op 25 mei as. in het Gevangenismuseum in Veenhuizen.

De database omvat een periode van 1818 tot 1921: 74.000 namen van kolonisten in de 'dwangkolonies' (Veenhuizen en De Ommerschans) en de 'vrije kolonies' (Frederiksoord, Willemsoord en Wilhelminaoord). Daarnaast zijn er 5.600 signalementkaarten met foto's en beschrijvingen van landlopers en bedelaars die tussen 1896 en 1901 tot Veenhuizen werden veroordeeld. De database wordt later met meer gegevens uitgebreid. De gegevens van de vrije kolonies zijn ingevoerd door vrijwilligers van de Maatschappij van Weldadigheid.

De Voorouderdag vindt plaats in het Gevangenismuseum in Veenhuizen dat gevestigd is in het enige bewaard gebleven paupergesticht. Bezoekers kunnen er onder begeleiding originele documenten bekijken, zoeken in de database, lezingen volgen van onder meer Suzanna Jansen over Het pauperparadijs en Wil Schackmann over De proefkolonie, en workshops genealogie volgen. Daarnaast zijn er rondleidingen in het gevangenisdorp Veenhuizen en activiteiten voor de kinderen. Het volledige programma is te vinden op www.drentsarchief.nl en www.gevangenismuseum.nl.

home | Genealogie Drenthe | <e-mail |