|    Over ons    |     Referenties    |     Contact     |
  TRAININGEN
   Opzet van de trainingen
   Trainingenaanbod
   Inschrijven
   Voorwaarden
  DOCUMENTATIE
   Publicaties
Recensie Tijdschrift Fier
Recensie Uitdepers (België)
Recensie Nederlandse Bibliotheekdienst - Biblion
   Schema's bestellen
  OVERIGE ACTIVITEITEN
  Andere diensten
  E-mail: mo_perspectief (at) yahoo.com
 

Recensie 3

Eerwraak is een Nederlands fenomeen

Waarom niet in de krantenkop ‘Nederlandse Zeynep vermoord in eerwraak’?

Volgende week, op 11 juni, wordt de moord op rechtenstudente Zeynep Boral herdacht. Bijna een jaar geleden werd ze vermoord op het station van Alkmaar door haar ex-man. In de bijlage Zaterdag &cetera van deze krant stond onlangs een artikel van Renate van der Zee (auteur van Eerwraak in Nederland) over de zaak. Het stuk schetst helder hoe de politie mogelijk aanwijzingen dat het om eerwraak zou gaan negeerde omdat Zeynep aangifte deed van ‘huiselijk geweld’. Er rijst een beeld op dat in Nederland niet alleen gebrek aan expertise heerst om te bepalen of iets eerwraak is of niet, maar ook dat men in strafzaken nadrukkelijk geen rekening houdt met de culturele achtergrond: ‘De culturele achtergrond van de echtelieden heeft ongetwijfeld een rol gespeeld, maar dat heb je ook bij een boer uit Noord-Groningen’, aldus de Alkmaarse politie.

Naast me ligt een grote stapel boeken over eermoorden die het afgelopen jaar in Nederland verschenen, maar daar zit geen boek over een boer uit Noord-Groningen bij. Twaalf stuks zijn het, ik kan er een toren van bouwen. Ze hebben titels als: Ayse. Op de vlucht voor eerwraak; Turks goud. Op de vlucht voor de familie van je geliefde; Hatice, een Turks drama. Meestal Veelal zijn het autobiografische verslagen.

Opmerkelijk is dat ze niet langer gaan over verre landen, maar dat de drama’s zich afspelen in Nederlandse of andere Europese steden. De groeiende stapel is daarmee een treurige getuige van een dramatisch fenomeen. Maar de stapel impliceert ook goed nieuws: some of them live to tell.

Het lezen van dit type boeken heeft iets ongemakkelijks: de verhalen zijn natuurlijk verschrikkelijk, maar het proza is dat vaak ook. De meeste van de boeken beantwoorden op formulematige wijze precies aan je verwachtingspatroon: een vrouw van Turkse of Koerdische afkomst protesteert tegen haar uithuwelijking, kiest een haar eigen geliefde, waarna haar familie bedreigt met moord zodat ze op de vlucht moet. Zo’n vluchtende vrouw met mooi lang zwart haar op de cover wordt aangeprezen als een spannende waar gebeurde bijna-moordpocket, en ‘who will do it’ staat vast: dat is de familie met aan het hoofd een patriarchale vader. Exotische ellende verkoopt. Dat begreep de Jordaans- Amerikaanse Norma Khouri maar al te goed toen zij een paar jaar geleden de boel fleste met een gelogen eerwraakmoordboek (Verboden liefde), dat een bestseller werd, maar uit de handel moest worden genomen toen ze ontmaskerd werd.

De boeken kiezen voor het individuele slachtofferperspectief, waardoor de lezer met een groot raadsel achterblijft: hoe kan een vader zijn dochter vermoorden?

Te midden van de stapel vormen twee recente boeken van wetenschappers een verademing omdat zij precies deze vraag als uitgangspunt nemen. Eer en eerwraak. Definitie en analyse van Rob Ermers hanteert miscommunicatie tussen individualistische culturen en groepsculturen als verklarend principe. Hij analyseert het begrip eer aan de hand van onder meer de ophef rondom de geweigerde handdruk van Verdonk aan een imam of de kopstoot van Zidane. Helder, nuttig en interessant, al lijken individuen louter gedetermineerd en onder invloed van hun cultuur te handelen.

Hoogleraar sociale antropologie Unni Wikan aan de universiteit van Oslo combineert het individuele slachtoffer- en daderperspectief met een bredere cultuuranalyse. In In Honor of Fadime. Murder and Shame, dat deze maand verschijnt, analyseert ze de moord op Fadime Sahindal in Uppsala, Zweden, op 21 januari 2002. Fadime was van Koerdische afkomst, kwam op haar zevende naar Zweden, en werd op haar 25ste door haar vader vermoord, nadat haar familie had ontdekt dat ze een relatie had met de Zweeds-Iraanse Patrik. Wikan vertelt de familiegeschiedenis in haar boek zeven keer vanuit verschillend perspectief: vanuit moeder, zusje, Fadime, haar vriend Patrik, de vader en haar eigen visie als deskundige in eerwraakzaken.

Zweden heeft een multiculturalistische politiek gevoerd, waarin respect voor de cultuur van etnische minderheden de boventoon voerde, en meisjes van vijftien bijvoorbeeld mochten trouwen als het in hun land van herkomst wettelijk was toegestaan. Tijdens de rechtzaak van Fadime bekennen de daders bewust eerwraak, omdat zo de culturele achtergrond mee kan wegen in de strafmaat. Wikan stelt de volgende vraag: als je geboren en getogen bent in een Europees land, of er het grootste deel van je leven hebt doorgebracht, hoe lang blijf je dan eigenlijk ‘uit een andere cultuur’? Waarom zal Fadime altijd als ‘Koerdische’ te boek blijven staan – was het niet ook een Zweeds meisje? Nadrukkelijk benoemt zij de zaak Fadime voortdurend als een ‘Zweedse’ tragedie die over ‘Zweedse’ levens gaat.

Uit Unni Wikans boek vallen veel lessen te trekken voor de Nederlandse situatie. De zaak Zeynep B. en de berichtgeving daaromtrent vormt het spiegelbeeld van Zweden. Enerzijds lijkt het goed dat de politie niet meteen over haar Turks-Koerdische achtergrond begint, omdat men de culturalistische valkuil wil voorkomen en ‘cultuur’ inderdaad altijd wel een of andere rol speelt. Maar de blinde aanpak pakte bij Zeynep tragisch uit, omdat bepaalde gevaren niet goed werden ingeschat.

Anders dan de politie, hameren de media, en ook de groeiende berg fictie- en non-fictieboeken voortdurend op cultuur: Zeynep Boral wordt in de eerste zin van het artikel in deze krant meteen voorgesteld als een ‘Turks-Koerdische vrouw’. En hoewel de boeken zich allemaal afspelen in Europese hoofdsteden, krijgen ze steevast de culturele achtergrond mee in de titel, zoals blijkt uit eerder genoemde voorbeelden: Ayse slaat op de vlucht, het gaat om Turks Goud en het is een Turks drama.

Waarom niet in de krantenkop ‘Nederlandse Zeynep vermoord in eerwraak’? Dat is ongemakkelijk, want daarmee wordt eerwraak erkend als een Nederlands probleem. Maar daarmee krijgen we mogelijk zicht op wat de ‘Nederlandse’ tragedie zou kunnen zijn, namelijk enerzijds het justitiële en anti-culturalistische politiebeleid dat geen onderscheid maakt (uit gebrek aan kennis) naar cultuur en daardoor tragedies niet ziet aankomen, en anderzijds het in de media en boeken voortdurend cultiveren van het cultuurverschil door het hardnekkig vasthouden aan eerwraak als exotische geïmporteerde misère die niets met Nederland te maken heeft.

Designed by Ades Design