Weinig bijbelverhalen hebben zoveel geestelijke schade aangericht als het zogenaamde zondeval-verhaal.
Talloze kerkgangers zijn daardoor kleingehouden, met een aangepraat zondebesef opgezadeld.
Wat mij hoog zit is de volstrekte veralgemenisering van dit verhaal. Het wordt volledig uit het verband van de gewijde Joodse boeken gelicht. Het wordt misbruikt als een verklaring waarom u en ik zondig zijn.
Er zijn natuurlijk in het algemeen wel oud-oosterse paradijs-verhalen, en het bijbelverhaal deelt daarmee diverse trekjes en motieven. Maar deze vertelling hoort bij de Joodse bijbel. Hier spreekt het bijbelse Israël dat in ballingschap gezeten is, weg van het beloofde land. Niet een algemene verklaring van het zondig zijn der mensheid biedt dit verhaal, maar iets dat heel in ‘t bijzonder gaat over de problematische verhouding tussen de Heere-God van Israël en zijn volk, Israël dat zo vaak afkerig is geweest.
Deze afkerigheid, opstand, en eigenwijsheid, worden bij wijze van een verhaal teruggeplaatst tot een soort oerverhouding die al in den beginne kapot gaat.

In zijn scheppende werk voorkomt God niet, dat het uitloopt op een breuk. Hij heeft nu eenmaal kinderen die zich van Hem kunnen afkeren...
Raar? Onaanvaardbaar? Ja maar hoe had Hij zijn volk dan moeten scheppen?

Hij roept een volk tot aanzijn uit de natiën, doet het uitgaan uit het slavenhuis Egypte – en hoe gedraagt het zich? Als rebellen, ondankbaar en afkerig.
Neemt Hij het er bij op de koop toe... of moet Hij dit machteloos aanzien...? Nee nee, dit gaat veel dieper, hier zit het geheimenis van zijn liefde achter.
De Heere-God heeft een volk tot vrijheid geroepen, maar in dit vrijheid ligt groot risico besloten. De risico van teleurstelling, afkerigheid, bekoeling van de liefde... Dit is zondeval.
Het lijkt tragisch, iets onvermijdelijks, maar het is meer en het is anders. Bij de oude cultuurvolkeren vóór - en ten tijde van het bijbelse Israël, ja, daar was tragiek. Lees hun mythen en sagen, vol van draken, reuzen, monsters, rampen en dreigingen. Oorsprongsverhalen waar goden kosmische oorlogen onder elkaar voerden. Het bijbelse Israël kent ze niet.
Ook is er een wel zeer groot verschil met Israëls scheppingsverhaal, namelijk de gespannen verhouding tussen goden en mensen. Vertrouwen is er niet, wel sterke argwaan en wedijver. Zo wordt verhaald hoe één der eerste mensen aan de goden het vuur wist te ontfutselen. Hij stal het uit hun hemel, om zijn medemensen vooruitgang te laten boeken.
Maar de goden waren woedend en legden hem een eeuwigdurende straf op.
Het gevaarlijke in dit verhaal vind ik de concurrentie tussen goden en mensen. Het is ook binnengeslopen in de strenge varianten van het christendom. Daar is God een strenge rechter die de mensen in de gaten houdt, eisen stelt en straf uitdeelt, zelfs het eeuwige verderf.
Deze akelige soort godsdienst is helemaal niet oud, het is door mensen ontwikkeld. Dat is gebeurd toen de ons bekende bijbelboeken reeds geschreven waren.
Over ‘laat' gesproken... Neem nu eens dat paradijsverhaal met de zondeval. Als dat echt zou behoren tot de belangrijkste gedeelten van de Joodse gewijde boeken, dan zou het toch zijn aangehaald, geciteerd op talloze plaatsen... . Maar dat is niet zo. De aanhalingen door profeten en geschriften zijn op de vingers van één hand te tellen. De aartsvaders hadden dit verhaal helemaal niet... .
Laten we luisteren naar het verhaal van paradijs en zondeval vanuit dat wat wél in talloze teksten beschreven staat: de afkerigheid en de opstandigheid van het bijbelse Israël tegen zijn Bevrijder.
In de traditie van aanklagen en verwijten staat ook Jezus. Het zondagsevangelie is daarvan een duidelijk voorbeeld. Christus bedoelt met al die ijselijke voorbeelden te zeggen: ‘Als u zich niet bekeert tot de God van uw vaderen, dan zal het chaos zijn, de chaos van vóór de schepping. Woestheid en vormeloosheid, warboel en duisternis.'
Christus wijst ons op onze verantwoordelijkheid. Een zelfde verantwoordelijkheid zoals in het paradijsverhaal de mensen gekregen hebben. Zorg goed voor deze mooie tuin, met zijn dieren en zijn planten. Meer hoeft niet. Ze hoeven niet God te zijn.
De slang had dat valselijk voorgespiegeld:
jullie kunnen aan God gelijk zijn, kennende het goede en het kwade.
Maar... Het is funest om ‘goed en kwaad' te kennen. ‘Kennen' is hier veel meer dan weet hebben van. Kennen, als Hebreeuws woord, wil zeggen dat je er door en door vertrouwd mee bent.
Door en door vertrouwd met het goede en het kwade? Dat kan geen mens aan, laat die kennis maar aan God over.
Ze hoeven alleen maar te accepteren dat de Heere-God de hoogste macht heeft over het paradijs.
In wezen zegt dat niets anders dan: Laat Hem Schepper zijn.

Helaas, het blijkt dat ze het niet willen. Dat is van alle tijden, wij wensen alles in eigen hand te houden.
Gods voornemen met al wat is slaan wij in de wind. Wij zijn allen medeplichtig aan de dreigende terugkeer van de chaos. Medeplichtig, omdat we allen als vanzelfsprekend profiteren van het delven naar grondstoffen en van industrie die de aarde vervuilen.
Als Kerk herleiden wij dat tot het gebrek aan respect voor de scheppende God.