EEN BEWEGING UIT GOD OF UIT DE MENSEN?


De verkondiging op zondag Exaudi 2002

Christus zegt tot zijn discipelen: ‘Het is beter voor u dat ik heenga... ... indien ik heenga, kan ik de Trooster tot u zenden.’ Joh 16:7 (ab bb)

De Christus zegt dit volgens het Johannes-evangelie, omdat hij zich bewust is van het verdriet bij zijn leerlingen, het verdriet om zijn heengaan.
U weet het nog wel: wat ik u vroeger uitgelegd heb over deze schriftgedeelten in de Paastijd. Deze woorden zijn achteraf opgesteld. Eigenlijk zijn het vroegchristelijke preken, gegoten in de vorm van laatste gesprekken tussen Jezus en zijn leerlingen. Hierin horen wij over de gevoelens van verlatenheid in de vroegchristelijke Kerk, want, Jezus wás er niet meer. In dezelfde teksten staat de positieve keerzijde: er komt een Trooster en Advocaat, een zaakwaarnemer, en dat is de Heilige Geest.

Jezus weggegaan..., maar wel op gruwelijke manier. Een heengaan door een wrede moord.
Wanneer u dit zo hoort, dan denkt u ongetwijfeld aan de dood van Pim Fortuyn. We gaan als vanzelf vergelijken. Hiermee bedrijven we geen partijpolitiek, daar is het spreekgestoelte in het kerkgebouw niet voor. Maar vergelijken mag. Beide, Jezus en Pim, waren van de categorie 'hoge bomen die veel wind vangen.' Hun beider dood was vreselijk, maar, laten we wel zijn: zij liepen beide een hoog risico.

Wij hebben in afgelopen dagen bijzondere dingen meegemaakt die heel veel emoties bij ons losgemaakt hebben. Al zal niet iedereen hier op Pim Fortuyn gestemd hebben, niemand zal ongevoelig gebleven zijn bij zoveel spontaan verdriet. Het slaat gewoon op je over, dan kan ik persoonlijk u wel vertellen.

door kruitdamp verblind

Een preek als deze is natuurlijk een subjectief verhaal. Sommigen hier zullen maar een deel waarderen, of misschien wel heel weinig. Maar dan moet u maar denken, dat wij hier geen afgeronde standpunten kunnen geven. Wat we wel doen, is de schok, de apathie of het verdriet die wij afgelopen week opgelopen hebben, brengen in het huis van God. We weten immers, dat wat afgelopen week gebeurd is, van een gewicht en een invloed is, zo diep ingrijpend voor ons land, dat de Kerk daarbij niet zwijgen mag. Maar ook voor ons persoonlijk: onze gevelens van verdriet en ontreddering mogen in Gods huis gebracht worden.

Uit het spontane volksverdriet bemerken we, hoe belangrijk mensen een voorloper, een leider, een inspirator vinden. Daarom is het nodig en goed om Jezus en Pim te vergelijken, hoe ongebruikelijk, of misschien banaal (voor een kerkdienst dan) dat op u overkomt.
Ik hoef ook niet te benadrukken dat de Christusverkondiging hier het doel is.
U begrijpt tóch al, dat de vergelijking in het voordeel van de Christus Jezus zal uitvallen.

Op belangrijke punten gaat de vergelijking mank. Hun beider levenseinde door moord is niet van dezelfde aard. Achter de moord op Pim Fortuyn zat geen georganiseerde aanslag. Wel kunnen we dat zeggen van de wrede dood van Jezus. Hij is het slachtoffer geworden van het krachtenspel tussen enerzijds schriftgeleerden en opperpriesters, en de Romeinse stadhouder anderzijds.
Ook de vooropgezette moord op Jezus heeft veel emoties losgemaakt bij zijn eerste leerlingen.
Waar ik dan nu eerst bij stil wil staan, zijn de volgelingen. De volgelingen op de lijst Fortuyn...?

Het gaat mij vanochtend niet om partijpolitiek, maar om de mens en de mensen die een beweging tot stand brengen. Daar hoort nu eenmaal ook emotie bij, een emotionele band die je hebt met je leider. Dit is belangrijk, zelfs voor jonge mensen in ons land. In een interview vorige week zei een jongedame, amper twintig: 'Vroeger interesseerde politiek me niet, het sprak me niet aan. Maar door het optreden van Pim Fortuyn ben ik er anders tegen aan gaan kijken. En nu verdiep ik me er in.'
Dit is belangrijk! Ook de politieke tegenstanders van Pim Fortuyn zullen toch erkennen, dat dit winst is!

Jezus en Pim zijn leiders die
aan het begin gestaan hebben van een beweging, van een groeiende groep mensen die anders willen.
Beide groepen mensen zijn overweldigd door verdriet toen hun inspirator en leidsman heenging.
In het verdriet van de discipelen hebben wij een reactie van de eerste kerkleden, mensen die niet lang daarna in een nieuw-testamentische brief aan de Galaten worden genoemd: de pilaren van de Kerk. De fundamenten dus.
Hier horen we nu eerst, met hoeveel angst en beven de vroeg-christelijke Kerk begonnen is.
Maar er was ook verwondering en brandende liefde tot de Christus Jezus. Gelukkig is deze liefde geen heldenverering geworden, en beseften de eerste christenen dat zij ook een eigen verantwoordelijkheid droegen.
Is dat ook het geval bij de beweging rond Pim Fortuyn?

Wie in de afgelopen week zijn/haar oren wijd openheeft gehouden, heeft opmerkelijke dingen gehoord.
Op maandagavond werd op een van de televisiezenders een deskundige geïnterviewd. Hem werd gevraagd hoe het nu verder moest met de partij van Fortuyn. Wat antwoordde deze deskundige?
'
Alle aanhangers van die partij keken enkel naar Fortuyn, kwamen op hem af. Vraag hen eens, of ze twee andere namen van die kandidatenlijst kunnen noemen. Dat zal vrijwel niemand kunnen...'
Wij als lutheranen weten waarschijnlijk wél, dat nummer twee op de lijst een lutheraan is! Maar de meeste landgenoten zullen geen enkele naam kennen... .
Het hing dus wel van één persoon af, één enkeling die massa's op de been kon brengen.
Nu kijk ik naar Jezus, en let dan op zijn volgelingen. Dat was toch bijna niets, een handjevol... .
Hier gaat het uiteen, hier zie je dat de Kerk een heel andere bron en oorsprong heeft dan een begaafde leider als Pim Fortuyn die handig inspeelt op de onvrede onder de mensen.
Bij een minderheid in ons land heeft dit gemengde gevoelens opgeroepen. Gevoelens van bezorgdheid, maar ook van bewondering, hoe knap en vaardig deze man de mensen in ons land kon bespelen.

Pim Fortuyn was een fenomeen, en dat is iets waar honderdduizenden volgelingen zich door hebben laten meeslepen. Dat zijn mensen die - helaas - geen gevoel voor politieke nuances, voor balanceren, en afwegingen hebben.
Hier is ook een vergelijking mogelijk met de hooggespannen verwachtingen die de discipelen hadden van Jezus.
De eerste leerlingen hébben aanvankelijk gedacht, in Jezus de oplossing van hun problemen te hebben, en de vervulling van hun idealen. Hoor in het hemelvaartverhaal, hun vraag aan Jezus: 'Heer, herstelt gij in deze tijd het koningschap voor Israël?'

Het antwoord heeft niets van aandachttrekkerij naar zichzelf toe. Jezus wil niet hóren van een mogelijkheid dat hij het zelf zou zijn die Gods koningschap gaat herstellen. Hij wijst op de Allerhoogste alleen, zijn goddelijke Vader.
Al was Jezus een prominent persoon, viel hij op, en leek het alsof hij als een volslagen solist tewerk ging, hier blijkt dat hij toch een gehoorzame zoon van zijn hemelse Vader wilde blijven.

Zeker is en blijft de Christus Jezus het middelpunt van onze verkondiging en kerkelijk leven. Toch heeft hij zichzelf niet beschouwd als altijdblijvend altijd in beeld. Hij is heengevaren, dat is de Hemelvaart. Volgens het Johannesevangelie zegt hij tot zijn discipelen: 'Jullie moeten niet blijven treuren. Het is nuttig voor u dat ik heenga, want alleen dan kan de Trooster tot u komen.'
Hoort u dat, dat Jezus vrijwillig heengaat, en dat hij zegt dat er een plaatsbekleder komt?
Wat een verschil met wat ik afgelopen week hoorde...

Een woordvoerder van de partij Fortuyn kreeg de vraag gesteld: 'Wie zal de opvolger van Pim Fortuyn worden?'
Zonder aarzelen antwoordde deze man: 'Dat kan niet, Pim kan geen opvolger krijgen. Hij was zó uniek...'
Op zo'n moment denk ik: nee, hier kan het verkeerd gaan. En ik denk dan aan Jezus die leerlingen om zich heen verzamelde en aan hen verantwoordelijkheid gaf om de pilaren en fundamenten van zijn Gemeente te zijn.

De beweging die Pim Fortuyn in gang gebracht heeft, kan een hele goede uitwerking hebben, dat mogen we niet op voorhand uitsluiten. Zeker in de kerkelijke Gemeente mogen wij niet klaarstaan met onze oordelen en veroordelingen.
Maar die wrede moord dan, wat is daar de zin van? Zou u zeggen: ja maar daar kun je toch geen antwoord op geven, dan is het de taak en de plicht van de Kerk om de zin van de kruisigingsdood van de Christus te verkondigen. Het is een zingeving van Godswege, zo heeft de oudchristelijke Kerk de moord op Jezus verstaan, uitgelegd en verkondigd.
Zullen wij ook ooit zien welke plaats de dodelijke aanslag van maandag 6 mei gekregen heeft?
Hoe zal het nu verder gaan? Hoe zal dit alles aflopen? Of anders gevraagd: heeft dit ook een bedoeling van Godswege? Een legitieme vraag toch, want de schok, de verontwaardiging en het verdriet vanwege de moord op Pim Fortuyn zouden best wel eens een aardverschuiving in onze Nederlandse politiek kunnen veroorzaken.
Is er een bedoeling van Godswege?

Ik moet denken aan wijze woorden uit de mond van een joodse wetsleraar, in de dagen van de eerste christusprediking. Gamaliël heette die rabbi.
Toen zijn collega's wetsleraars en de opperpriesters van de tempel korte metten wilden maken met de apostelen van Jezus, nam Gamaliël het woord en riep op tot bedachtzaamheid. Zijn woorden luidden:

'Laat u niet in met deze mensen en laat hen geworden; want indien dit streven of dit werk uit mensen is, zal het vernietigd worden, maar indien het uit God is, zult gij hen niet kunnen vernietigen; het mocht eens blijken, dat gij tegen God strijdt.' Hand. 5 :38

Mij dunkt, dit is wijsheid. Daar is eens iemand die geen geweld gebruikt jegens anderdenkenden. Zij hoeven wat Gamaliël betreft niet uit de synagoge te worden geworpen.

Hoe dan ook, als Gemeente van Christus mogen wij de zekerheid ontvangen dat hij, Christus, onze Heer is. Dat betekent niet dat hij, als onze voorloper, ons de verantwoordelijkheid uit handen neemt.
Wij moeten ons dagelijks laten inspireren door hem, en dan vooral door zijn vrijwillig op zich genomen dood. Die dood betekende een schok en ommekeer onder zijn volgelingen.
Misschien zal de schok die de moord op Pim Fortuyn heeft teweeggebracht, ook een zuiverende werking hebben. Ons land kan daar baat bij hebben.

Ooit is ook de dood van Jezus een keerpunt geweest, een omwenteling in de joodse synagogen rond de Middellandse Zee, en van daaruit over heel de wereld.
Tot de dag van vandaag is er een christelijke Kerk, waarin de Liturgie gezongen wordt van de Christus Jezus. Zo groot was uiteindelijk het vertrouwen in de Christus Jezus, dat de eerste generaties christenen schitterende liederen gemaakt hebben. Ze verheerlijken hem en zijn macht en gezag, die zo groot waren dat hij de dood heeft overwonnen! Dat is de belijdenis van de Kerk: Christus is Heer !

Sluiten wij ons daarbij aan door het zingen van gezang 317