'EEN MENS TE ZIJN OP AARDE'
De verkondiging op zondag Invocavit
Matth 4:1-11
preek in de Evagelisch-Lutherse Gemeente Dordrecht
op 9 maart 2002
Gemeente, het verhaal van de drie verzoekingen is u allen
overbekend, er wordt in de lutherse liturgie jaarlijks uit gepreekt.
Tijd om eens een stap verder te gaan en dit verhaal te brengen op het
niveau waarop u en ik ook staan.
Doen we dat niet, dan blijft dit een relaas van een hoog mythisch gehalte.
Een strijd tussen Jezus de godszoon en de duivel als het kwade in persoon.
Dat is de klassieke uitleg, maar die staat erg ver van ons vandaan.
Hoe kun je dat veranderen?
Wat
in de prediking veel gebeurt, is het moraliseren. Al die verzoekingen
slaan dan op
het moreel bestraffenswaardige. Alle stoute foute dingen
die u en ik doen, zijn wel te herleiden op één van de
drie verzoekingen. Zo wordt dit verhaal eigenlijk ontkracht, want het
wordt ingekapseld in een prediking waarin zonde en vergeving de belangrijkste
thema's zijn.
De achtergrond van deze zondeverzoenings-prediking is een moralistisch
vloertje geworden. Alsof het zo makkelijk is om het kwaad aan te wijzen.
Want dat is mijn bezwaar tegen deze uitleg: het ligt allemaal zo voor
de hand, je kunt alles uitleggen wat er fout is. Handige geestelijken,
opvoeders en onderwijsgevenden kunnen daarmee hun morele gelijk halen.
Ook
overheidsmensen gaan op die toer. Daar is de president van de Verenigde
Staten van
Amerika. Deze man kan precies aanwijzen waar het
kwaad zit in de wereld. Hij is een gelovige christen, en spreekt mythische
taal: hij heeft het bijvoorbeeld over de 'as van het kwaad.'
Dat is knap, wanneer je dat kunt aanwijzen: een soort geheimzinnige
verbindingslijn die over heel de wereld de boze krachten aan elkaar
koppelt, 'de as van het kwaad.'
President Bush weet het, en hij kijkt met een mengeling van onbegrip
en ongeduld neer op het oude Europa: 'Maar zien jullie dat kwaad
dan niet...?!'
Nee,
wij hier zien dat kwaad niet zomaar eventjes. Wás het
maar zo makkelijk te zien, dat zou goed uitkomen... Maar zo werkt dat
niet. Lees de apostelbrieven. In de ene staat: 'De duivel gaat
rond als een briesende leeuw, zoekende wie hij zou kunnen verslinden.'
Nou, dan hoor je hem toch van een kilometer afstand aankomen, is het
niet? Of zou dat wel eens nét wat anders zitten?
Een andere apostelbrief waarschuwt de eerste christengemeenten als
volgt: de satan zelf verandert zich in een engel des lichts.
De briesende leeuw is geluidloos... Hij heeft ook een aantrekkelijk
uiterlijk. Hij bedoelt het ook zo goed, hij verspreidt licht! Op die
manier is voor ons het kwaad heel geraffineerd: het is niet zo simpel
aan te wijzen buiten onszelf of in onszelf. Het grootste probleem is,
dat het vaak met de beste bedoelingen geschiedt. Zo zou ik die woorden ‘de
satan zelf verandert zich in een engel des lichts' willen verstaan.
Want met de beste bedoelingen wordt menigmaal veel schade aangericht.
'Arglistig
is het hart, meer dan enig ding, ja dodelijk is het, wie zal het kennen...., – woorden
van de profeet Jeremia.
Symbool van
Invocavit:
de Gekruisigde verslaat
de draak satan
Wat
moeten wij dan met dat verhaal van de verzoekingen van Jezus?
Laten we allereerst vaststellen dat het evangelie is, en geen moralistisch
vloertje van een zondevergevingsprediking.
Het is een boodschap van troost en bemoediging, voor een Gemeente die zichzelf
onderzocht heeft en belijdt: wij zijn al te ontvankelijk, al te kwetsbaar voor
het kwade. Wij hebben te weinig zelfkennis en zelfkritiek. Heel het chaotische
wereldgewoel, met al zijn misbruik, verspilling, bedrog en geweld wordt indirect
ook door ons in stand gehouden.
Het is gemakzuchtig
en het getuigt van vluchtgedrag als ik meteen al zeggen zou, zonder enige zelfkritiek:
zeggen zou: 'Ik sta machteloos jegens het kwade, maar gelukkig heeft
de Zoon van God gestreden en overwonnen!'
Op die manier zetten wij onszelf buiten spel met een letterlijke uitleg die helemaal
van mythische proporties is. Ik denk dat dit niet de bedoeling van het evangelie
van deze zondag is.
Wat betreft de 'Zoon
van God' ... godenzonen waren er volop in de oude godsdiensten van het Midden-Oosten,
daar wilde het oerchristendom er echt niet nóg één aan toevoegen.
Laten we
toch beseffen waar het de oerchristenen om begonnen was: zij verkondigden
dat de Allerhoogste een mens geworden is. In Jezus hebben zij God-zelf
ontmoet. Daarop is heel veel kritiek gekomen, toen direct al onder
de joden, en later onder de grieks- en latijnsprekende volkeren, maar,
je kunt deze belijdenis niet wegpoetsen uit het oerchristendom.
Het is toch uniek, die overtuiging van de oerchristenen, dat de Allerhoogste
temidden van mensen is geweest, dat is de prediking van Kerstmis. Nu staan wij
aan het begin van de Paasvoorbereidingstijd. Die wordt ook wel de lijdenstijd
genoemd. Christus die pijn en verlatenheid en doodsnood moet doorstaan, hij is
God in ons midden. Dat was – en is nog steeds toch een schokkende prediking
van de oerchristelijke Kerk. Mensen met een verfijnd spiritueel bewustzijn willen
dit niet horen. Het brengt immers het mysterie dat zij het goddelijke noemen,
helemaal in de aardse materie.
Toch is die boodschap de basis van het vroege christendom, en blijft het hart
van de kerkelijke prediking.
Nu kan ik nog duidelijker uitleggen, waarom we bij het evangelie van Jezus' verzoekingen
niet mogen blijven hangen op het mythische vlak.
Hier is geen titanenstrijd, geen gevecht van een goddelijke mens tegen het kwaad
in persoon.
De Heere-God daalt als het ware van dat niveau neer tot ons, om op mensen-niveau
de overwinning te behalen in zijn strijd tegen het boze.
In Jezus is Hij mens geworden in ons midden.
De Kerk getuigt van de Christus als van de overwinnaar, de levende Heer die mens
temidden van de mensen heeft willen zijn in Jezus Christus.
Ten behoeve van ons, en voor ons uit is hij opnieuw de confrontatie aangegaan.
De strijd met de onleefbaarheid en de chaos heeft hij geleverd. Hier stonden
het dagelijks brood, de macht en de veiligheid op het spel.
Voor ons én voor ons uit is hij deze weg gegaan. Hij heeft aan den lijve
ervaren wat het is, zonder God te zijn.
Hij, onze voorloper, die voor ons uit en voor ons, ten behoeve van ons, de confrontatie
met de boze is aangegaan. Wij doen dat hem niet na, dat niet, maar wij komen
wel achter hem aan. Het is op menselijke maat, niet in een mythische titanenstrijd,
geen engelengevecht, geen dierlijke monstervertoning, maar als mensen op aarde.
Delend in Christus' overwinning –
Van het mens-zijn op aarde zingen wij gezang 172