'IEDER HEEFT ZIJN/HAAR EIGEN DUIVEL'

De verkondiging op zondag Invocavit

Matth 4:1-11

preek in de Evangelisch-Lutherse Gemeente Dordrecht
uitgezonden door de ATOS te Zwijndrecht op 29 februari 2004

Luther wilde geen uitspraak doen over het uiterlijk van de satan, hij bleef zijn gezond verstand erbij houden.
Zo wilde hij ook ánders over de hel spreken dan zijn leermeesters. De hel is geen plaats, ergens, waar dan ook, maar ieder heeft zijn/haar eigen hel, aldus Luther.
Best wel vooruitstrevend, om er in de 16de eeuw zo over te spreken. Misschien zou hij zover hebben kunnen komen om ook te zeggen: ieder heeft zijn/ haar eigen satan.
U zegt nu misschien: 'Maar de duivel is toch niets anders dan een personificatie van het kwaad, die hoef je als zodanig immers niet letterlijk te nemen?'
De duivel is geen wezen met horentjes en de poten van een bok die je nooit te zien krijgt maar er wel is. Nee, laten we niet onder elkaar twisten over het hoe en wie van de duivel. Mij dunkt, we zouden het voor nu eens kunnen zijn over één ding: het kwaad in deze wereld is zo sterk, en de confrontatie daarmee zo heftig, dat het een krachtig, pakkend beeld op z'n plaats is: een persoon, een gestalte zo u wilt, die wij vanuit de traditie 'duivel' en 'satan' noemen.
Wel dan, er van uitgaande dat de duivel er op die manier is, zeg ik nu dit: Die duivel past zich griezelig precies aan, zodat hij inderdaad mijn satan is, of uw satan, of van wie ook. We horen het uit de evangelielezing vanochtend.
Daar komt de satan tot Christus en hij heeft bijbelteksten bij zich en hij zinspeelt op het 'Zoon van God' zijn. Hij brengt Christus in Jeruzalem, zet hem op de tempel, allebei plaatsen van grote betekenis.
Vervolgens wil hij Christus de 'juiste richting' op sturen: hem de ogen openen voor wat hij allemaal zou kunnen hebben en doen.
Ja, zo is de duivel in uw en mijn leven ook: hij wil zo graag dat u aan uw trekken komt, want, hij weet precies wat u allemaal mist. Hoor wat de satan ons wil wijsmaken: dat wij dit niet hebben en dat niet hebben, dat we dit niet kunnen en dat niet kunnen, en dat wij zus niet zijn en zo niet zijn. Dát moet veranderen, zegt de satan, en ik help!
Hij kan ons een hoop geven, en wekt bij ons de suggestie dat het dan prima voor elkaar is. De satan heeft ons niet lief, wil alleen onze zielen om daarover baas te spelen. Hij weet niet wat liefde is. Maar wij weten toch uit de heilige Schrift, dat de liefde niet ego-gericht is. De liefde zoekt zichzelf niet, maar is begaan met de ander.
Hier is nou net de tegenkanting van de satan op gericht. Het is niet alleen de bedoeling van de duivel om enkelingen ten verderve te voeren.
De letterlijke betekenis van het woord 'duivel' is uiteen gooier, uit elkaar werper. Dat wil zeggen dat hij mensen uit elkaar drijft, tegen elkaar opzet. Ook opzet tegen God, zeker wel, maar daarnaast is zijn duivelse werk: het verhinderen dat de liefde onder de mensen zijn loop heeft.
Onder het kwaad van de enkeling, dus dat wat hij/zij doet, daar zit een diepere, verborgen basis. Deze krijgt bijzondere aandacht van de duivel. Het is de ik-gerichtheid, het koesteren van het ego, zodat een waarachtige relatie met andere mensen belemmerd wordt. Zodat ook liefde, recht en vrede het moeten afleggen tegen het eigenbelang en de zelfhandhaving.
De Christus is gekomen en Hij was niet uit op eigen eer en voordeel. De verzoeking door de duivel was om Jezus te verleiden, zich wel met zijn eigen ik te gaan bezig houden.
Herinnert u zich de eerste Schriftlezing, over de Judese koning Hizkia, die werd aangezegd dat hij moest sterven. Het lijkt alsof hij, daar op zijn sterfbed, wel heel nadrukkelijk met zijn eigen ik bezig is.
Maar bij nader inzien, bij nader toehoren, is dat niet zo. De koning Hizkia brengt naar voren, hoe hij in waarachtigheid het goede in de ogen van de Heer heeft gedaan. En hoe moet het nu verder; moet nu dat akelige zoontje van hem op de troon, dat joch van wie de Schrift later zegt: 'Hij deed wat kwaad was in de ogen van de Heer' ?
Hij houdt de Heer voor, dat nu aan zijn regeringsperiode een einde zou moeten komen, terwijl het toch in overeenstemming was met Gods wil. Daarom is het dat zijn spoedige einde hem verschrikkelijk bedroefd maakt.
Deze schrik en smart zijn van een kaliber dat we ook bij de Christus Jezus aantreffen. Aan het kruishout gehangen, schreeuwde hij zijn godsverlatenheid uit. In de woestijn was hij ook alleen, en kwam de duivel op hem af.
In beide situaties stond zijn levensroeping op het spel, zijn opdracht. Zou het wel af zijn, zou het niet in de kiem gesmoord worden?

Het de eeuwen daarna en ook bij ons nog niet anders. Ieder heeft zijn/haar eigen duivel, die heel trefzeker en in telkens nieuwe schakeringen en varianten ons probeert te doen verzaken aan onze opdracht, onze roeping, onze verantwoordelijkheid als naaste.

Het kwaad bevestigt ons in ons eigen ik. Dan sta ik in het middelpunt, de hele wereld draait om mij. Wanneer het mij niet zint, roep ik: iedereen is tegen mij...! Zo zullen wij geen naaste meer zijn, geen mens die de ander naastbij is.
Nee, zo hoor je niet in de stad van God en in de tempel te zijn.
Luther heeft zijn lied 'Een vaste burcht' allereerst als berijming van Psalm 46 vervaardigd. Daar gáát het over Jeruzalem dat een burcht is. Wat is de waarde van die burcht? Die burcht is altijd ondergeschikt aan de Heere-God zelf. Want niet die burcht is een toevlucht, de Heere-God is die toevlucht.
De ouderen onder u kennen uit hun hoofd de regels één en twee van Luthers lied: 'Een vaste burcht is onze God, een toevlucht voor de zijnen.' Dat past prima bij de bijbeltekst: God is ons een toevlucht.
De nieuwe berijming biedt ons een andere tweede regel: het begint met 'Een vaste burcht is onze God,' maar dan verder: '... een wal die ‘t kwaad kan keren.'
Daar is meer aandacht voor het kwaad dat ons kan overvallen en waartegen God een verdedigingswal is.

Het kwaad dat ons overvalt... Ja zeker, dat overkomt ons allen, en het is erger nog dan al dat waarover ik u hoor zuchten en mopperen. Nee, het is niet zo moeilijk om in de wereld om u heen aan te wijzen wat u ervaart als het boze en het kwade. De afbraak van onze verzorgingsstaat, de geldontwaarding, het geweld op straat, de slechte prestaties die in alle sectoren van de samenleving geleverd worden.
Geeft u ook toe aan de neiging, mensen aan te wijzen die de schuldigen zijn? Wees dan eerlijk en erken, dat u bijna altijd naar anderen kijkt, haast nooit naar uzelf.
Maar dan hebt u het kwaad nog niet gepeild op zijn diepst.
Ik zei u al op basis van die uitspraak van Luther: 'Ieder heeft zijn/haar eigen duivel.'
Ook Jezus heeft dit geweten, het ervaren en beaamd. Hij is een mens geweest zoals u en ik, hij is, zo luidt een Schriftwoord, in alles verzocht geweest. Tot hem kwam de satan, en paste zich griezelig perfect aan bij hem. God zij geloofd dat de satan geen vat kreeg op Jezus, niet bij hem kon aanblazen wat tot een eigen ego worden kon. God zij geloofd, ik doe die uitroep heel bewust, want dat de Christus Jezus staande is gebleven, is te danken aan de kracht van het Woord Gods. Een vaste burcht is onze God, én, Gods heilig Woord alleen houdt stand, Gods waarheid zal ons staven.
Luther heeft eens gezegd: 'De duivel is jaloers op de Christus Jezus. God heeft immers mens willen en kunnen worden. In Christus is dat geschied, en de duivel weet het. Maar zelf kan hij geen mens worden. Of hij wil of niet, die mogelijkheid is hem ontzegd.

Mens worden, mens zijn, is dat dan zo aantrekkelijk?
Ik sprak iemand die het leven steeds minder aankon en die zei: 'Ik ben jaloers op de hond van mijn buurman. Zo relaxed als dat beest in zijn mand ligt, en dan altijd eten op een vast tijdstip en drie maal daags fijn wandelen met de baas...'
Of zou een engel willen zijn, zo'n etherische geest, fladderend in hogere sferen, niet gebukt onder het leven van alledag?
Toch is het maar de vraag of een engel weet wat genieten is, of een engel zich kan verheugen in de kleine dingen van het leven, in de natuur, in alles wat bestaat. Wat kan het heerlijk zijn om een mens te zijn...
Nee, een dier willen zijn, een engel willen zijn, dat is niet de bedoeling. Dat is onze roeping niet.
Gód heeft mens willen worden, met de nadruk op wórden. Hij wilde opgroeien als u en ik, blootgesteld zijn aan de duivelse verzoeking.
Ons is hij voorgegaan in een leven van liefde, zonder ik-gerichtheid. Hij is daar gegaan waar wij ontbraken, tot in de dood toe. Hij kon dat doen om zijn hemelse Vader zijn burcht was. Niet alleen een toevlucht, zelfs niet enkel een houvast, maar ook een uitvalsbasis. De Allerhoogste aan wie hij kracht en altijddurende inspiratie ontleende.
Hij is in Christus onze burcht en vestingswal tegen het kwaad –

Van Hem, die vaste burcht, zingen wij nu gezang 401
daarna de Dienst van offeranden en gebeden.

TERUG NAAR DE INHOUDSOPGAVE