KOMEN DE EUROPESE LANDEN TOT EENHEID ?

In de maand maart, waarin dit boek verscheen. kwamen al vier drukken van de pers. En dat voor een boek van ruim 1100 blz tekst en nog eens 100 blz bronvermelding, noten en registers.
Hierom en om de lovende recensies, heb ik het gekocht en helemaal gelezen. Een leesavontuur dat je bijblijft!

Mak is journalist en reisde voor NRC Handelsblad door Europa. Hij bezocht steden en gebieden van historisch belang. Zijn notities vlocht hij samen met excursen en interviews tot een boek dat mij geen moment verveeld heeft.
Achtergronden en aanleidingen van de beide wereldoorlogen worden helder uiteengezet. Dat gebeurt met zeer afwisselende methoden: historische schetsen, interviews met ooggetuigen, eigen verslagen die door betrokkenen aan Mak ter hand gesteld zijn. Zo nu en dan onderbreekt Mak zijn betoog door in een aparte paragraaf met eigen lettertype een detail uit te vergroten.
Wie (zoals ik) altijd slechts met moeite inzicht kon krijgen in de Balkanoorlog van tien jaar geleden, kan veel hebben aan de glasheldere beschrijving in dit boek. Ook het drama Srebrenica komt ter sprake.

De aanleiding van deze publicatie is de uitbreiding van de Europese Unie tot 25 lidstaten. Mak verkende letterlijk de grenzen: tot aan de staten die vroeger de Sovjet-Unie hebben gevormd.
Voor ons als kerkgangers is het leerzaam hoe hij die grenzen trekt: een lijn die loopt tussen de westerse christelijke volkeren en de oostelijke orthodoxe en islamitische culturen. Langs deze lijn zijn de afwijkingen te vinden. Zo is Griekenland een orthodox land, maar heeft altijd zijn imago als bakermat van de westerse beschaving vastgehouden. Odessa is daarentegen een ‘Europese stad,’ terwijl het aan de Zwarte Zee, in de Oekraïne ligt.

Wij kijken (vaak onbewust) op de Verenigde Staten van Amerika neer, omdat wij in Europa wonen, een oudere cultuur hebben, meer meegemaakt zouden hebben, minder oppervlakkig zouden leven. Maar deze vooroordelen ontrafelt Mak. De eenheid van de V.S. is van een hechtheid die onder de lidstaten van de Europese Unie ontbreekt.

De Sovjet-Unie miste die hechtheid ook, en er ontbraken dingen als openheid, sociale veerkracht en een goede verhouding tussen enkeling en overheid. Nu moet er in de Oost-Europese landen een nieuw burgerschap tot ontwikkeling komen. Lange tijd was in deze landen verdringing van de doorstane ellende geboden, wilde men er niet gek van woede, verdriet of schuld worden. Hoe zal dit verder gaan, in de Europese Unie? In een land als het onze wordt van alles en nog wat breed uitgemeten. Maar het zijn toch weer de V.S. van Amerika die voorop gaan in het tot de bodem uitzoeken van schandalen en misstanden.

Mak is van mening, dat de Europese eenwording helaas te veel een zaak ‘van bovenaf’ is. De economische wetten van Europa zijn spijkerhard. Kan er Europees recht geschapen worden, recht dat onrecht corrigeert? Tot nu toe moet elke lidstaat daarvoor zelf regelingen treffen, in het eigen land van toepassing.

Democratie is in grote delen van Europa (in tegenstelling tot de V.S. van Amerika) een jong en allesbehalve vanzelfsprekend verschijnsel. Mak pleit voor een versterking van het democratisch gehalte, anders is al het andere dat bereikt is, tot mislukken gedoemd.

W. Baan

Geert Mak : in Europa,
1223 pp., Uitgeverij Atlas, € 39,90