washblog

Benin: deze reis begint op donderdag 2 september in Washington Donderdagavond kwart over tien vertrek naar Parijs. Vrijdag tegen de middag in Parijs, bonbons gekocht voor bij het familiediner in Utrecht. Overstappen naar Amsterdam. Daar 1 koffer geparkeerd in Schiphol Sheraton, en dan de trein naar Utrecht. Tot mijn opluchting de pincode van mijn giropas in een keer goed bij de treinkaartjesautomaat. In Utrecht op het station nog bloemen, en dan bus 3 naar de Aurorastraat. Gezellig gekletst tot de komst van pappie en mammie. We praten over mijn vooruitzichten in Washington en over de terugkeer van de olympische ploeg die op tv was en die nu al voor de tweede keer werd organiseerd door mijn zusje Paula die evenementenmanager is voor het NOC. Ik blijf in Utrecht logeren. Zaterdag met de trein naar Haarlem. Daar wat spullen ingepakt, even gebeld met Monique maar vooral snel weer weg. Ik heb daar niks te doen.

Siegfried in de Stopera

In Amsterdam nog net op tijd gezien dat de bagagekluizen na elf uur niet toegankelijk zijn. Dan de rugzak maar meegenomen. Bij de Stopera wil de mevrouw van het loket er wel tot half zes op passen. Geweldige service. Bij Studio des Parfums is de refill van mijn eigen parfum fifty-three, twee weken geleden per email besteld, nog niet klaar. Dat parfum heb ik vorig jaar gemaakt, samen met Paula (de hare heet forty-nine) voor onze verjaardagen. Ik vind hem zo lekker dat ik een refill wil. Om de wachttijd te bekorten koffie met appeltaart op een terras op het Amstelveld, aan de gracht. We spreken af dat ik de volgende keer een nieuwe top kom maken voor het parfum omdat er een klein foutje in zit maar dat verder helemaal in orde is. Ik neem voor 60 euro de nieuwe fles in ontvangst. Bij Puccini een broodje pastrami voordat om half zes de opera begint.<<

in de pauze buffet in de hal

Wagners Siegfried is geweldig. Het is fantastisch om in Amsterdam deze voorstelling mee te maken. Hij is nog beter dan de versie die ik alleen op tv heb gezien. In de eerste pauze Janneke en Rob tegengekomen, en diverse leden van de rechtbank gespot. In de metro terug naar het station mijn collega Marietta Korteweg en haar levensgezel gesproken. Zij heeft in Bulgarije een verhaal gehouden over de rechterlijke carriere. We spreken af dat ik dat van haar krijg omdat ik binnenkort dat onderwerp behandel in een distance learning programma van het World Bank Institute voor de rechtspraak in Franstalig Afrika.In het Schiphol Sheraton blijkt de minibar echt schandalig duur. Niettemin een glaasje wijn a raison van 13 euro en wat nootjes, want erg veel heb ik niet gegeten vandaag. Zondagochtend terug naar Parijs. Wim heeft veel vertraging, zo belt hij om half negen ‘s morgens uit New York. Hij haalt in Parijs het vliegtuig naar Cotonou nog net. <<

Benin week 1
Maandag 6 september 2004 9.00 uur Alles in het Frans! Representation Residente, Banque Mondiale tour de table. Dit is een multidonor conferentie voor het ontwikkelingsprogramma voor de komende tien jaar. Het kader wordt gevormd door de onderhandelingen over een krediet ter ondersteuning van de armoedebestrijding in de vorm van begrotingssteun voor Benin. Een aantal bilaterale donoren zoals de Europese Unie die hier een vertegenwoordiging heeft, Zwitserland, Denemarken, Belgie en Nederland participeert in het programma en geeft steun voor die onderdelen die in hun nationale ontwikkelingsbeleid passen. Sommige sectoren zijn al een jaar aan de gang, er komen dit jaar drie nieuwe sectoren bij. Justitie is er daar een van. Mijn rol is mijn collega de country lawyer voor Benin (Hij heet Jean-Charles, verder J-C) de leiding te laten en hem te adviseren en bij te staan. Het is zijn programma, en ik heb nog meer landen aan mijn pet hangen. Voortaan hebben we elke ochtend om 8.00 uur een uitwisseling op het bureau van de bank, voor het eerst op woensdag. We krijgen het advies om bij onze gesprekken met de ministeries overal de Secretaris-Generaal bij het proces te betrekken. Maandagmidaag is er een plenaire bijeenkomst van alle donoren met de betrokken ministeries in de grote zaal van het Ministerie van Financien. Lunch en diner in het hotel, saai maar makkelijk.

Dinsdag 7 september Ministerie van Justitie, we worden welkom geheten door de minister Dorothe Sossa, die niet blij is met opmerkingen van de WB over programma. (van wie zijn die opm?). De gossip is dat deze minister hele diepe zakken heeft. Wij praten met twee clubs binnen het Ministerie: de directie voor de programmering en planning (DPP) en de Cellule Technique, een speciale unit voor het begeleiding van de vernieuwingsprogramma’s. Elke sector moet een programma-onderdeel kiezen om bij wijze van experiment uit te voeren op basis van de resultaten. Hier kiest men voor de kinderbescherming. Ik vind dat niet verstandig want het is een buitendienst en die zijn altijd moeilijk te sturen. Hoe zit het met de indicatoren? Een studie? Met de statistieken gaat het kleine stapjes vooruit. Exterieure financiering is de EU. Er is ook nog een programma met Belgie voor de hervorming van de griffies. Het Ministerie krijgt korting omdat er bestedingachterstand is. Het ziet geen kans de toegewezen gelden binnen de termijn te besteden. Dat zal dit jaar wel weer zo zijn. Aan het eind van de dag email ophalen bij de bank.

Woensdag weer om half tien bij het Min van Just. We lezen de stukken met ze en maken opmerkingen. Zij gaan de stukken aanpassen aan de hand daarvan. 's Middags gaan we naar het seminaire voor de toeeigening ofwel acceptatie van het programma, in het internationaal conferentiecentrum vlak bij het hotel. We gaan lopen. Ik doe mee aan de subgroep over indicatoren, JC doet de kinderbescherming. Er wordt frank en vrij gediscussieerd, dat was me op het Ministerie ook al opgevallen. Hierarchie leidt hier niet tot zwijgzaamheid of terughoudendheid. Een indicator voor gemoderniseerd beheer: het aantal plekken dat met elkaar in verbinding staat, of nog liever het aantal documentatiecentra dat werkt. Eerder was dat: het aantal wetten aangepast aan etc. In de gevangenissen is ook nog ondervoeding, of dat niet een indicator moet zijn. Alfabetisering wordt ook een indicator, naast het aantal gedetineerden dat een vak heeft geleerd. Dit is een leuk onderdeel van mijn programma. Het ministerie vind ik nog wat moeilijk, en de hele papierwinkel interesseert me maar matig.

Donderdag koorts. Ik blijf in bed, het kan niet anders. De hele dag geen enkele eetlust. Wim is ook al niet lekker. Alleen maar slapen, vrijdagmorgen ook nog.
Vrijdagmiddag ga ik weer mee naar het Min van Just en daarna naar de bank voor de email.
Zaterdag vraagt J-C tegen de middag of we mee willen naar het Centre de l'Artisinal, waar kunstnijverheid te koop wordt aangeboden. Daar lopen we een tijdje rond, ik koop oorbellen voor 3000 CFA, dat is ongeveer zes dollar. Ze hebben hier en daar mooie maskers, maar voorlopig hebben wij geen haast om iets te kopen. Terug in het hotel op het terras bij het zwembad raken we zeer ganimeerd in gesprek met J-C, en dat gaat door tot na het diner. Over het werk, over cultuur, politiek in Amerika en nog zo het een en ander. Mijn baasje heeft haar promotie te danken aan het feit dat ze de maitresse van een nog veel hoger iemand is geweest, volgens J-C en het is echt waar want er is een onderzoek naar geweest. Nog nooit heeft hij zoveel haat zich zien richten tegen 1 persoon. Ik krijg hier ernstig negative vibes van, waar of niet.
Zondag Het hotel is overal ver vandaan, behalve van het vliegveld. Je moet een auto hebben om waar dan ook heen te gaan. Dat bevordert de toegankelijkheid niet. Het Frans maakt het ook moeilijker als je dat niet heel goed beheerst, en dat doen wij niet. En onze conditie is niet top, wat ook niet helpt. OK, niks hoeft, je mag ook gewoon aan het zwembad hangen of zelfs een boekje lezen in bed. <<

Werkdiner, nou ja. Teameten bij le maquis La Residence. Een maquis is een afdak van gras. De maquis biedt gegrilde kip en gegrilde vis. Gisteren had ik de kip, dus vandaag maar eens de vis. Bij wijze van afscheid nu iedereener nog is. Twee vrouwen, wie weet hoe veel mannen. Diarietou is op het laatste moment verhinderd. Wim mag mee, er zijn foto’s. Veel verhalen over de incompetentie van Afrikaanse staatshoofden, zoals die van Togo. Die verzekerde zijn onderdanen dat alle grenzen goed bewaakt warden: les frontieres Airestres, terrestres et merestres. Toen hij op bezoek was in China toosstte de Chinese gastheer Cin-cin (Frans voor proost), waarop hij antwoordde met Togo-Togo.Logique Yovo: Yovo is het locale word voor blanke, dus logique Yovo is witte mensen-logica. Bijvoorbeeld een stuwdam subsidieren voor de stroom, en dan verwachten dat iedereen gewoon voor zijn stroom betaalt zodat de revenuen automatisch gegarandeerd zijn. In de praktijk betaalt bijna niemand en de meters zijn vertraagd tegen een kleine vergoeding aan de installateur. De Wabenzi: dat is een nieuwe stam die zich kenmerkt door zich te verplaatsen per Mercedes. Het is duidelijk dat de zwarte mensen dit soort grappen kunnen maken, en wij mogen er wel om lachen, maar wij maken die grappen zelf niet. Dat zou heel onkies zijn. <<

Donderdag 's Morgens gewerkt op de bank, ‘s middags weer gesprek met het minvj over de eindversie van de programmadocumenten. Ik vind het zo niet interessant meer, ik heb altijd een korte attention span gehad. De goede dingen staan in het programma, en dan wordt het voor mij tijd voor iets anders. De presentatie van een Canadese consultant over results-based management was een monoloog met kop noch staart met drie herhalingen en een duur van drie kwartier. Iedereen was verbijsterd. Geen wonder dat ze daar niks van begrijpen. Vrijdag ‘s Morgens eerst de gebruikelijke ochtendbespreking. Het is duidelijk dat de werkgroep deconcentratie er nog niet uit is. Ze bespreken al voor de tweede dag plenair wat te doen. Ik heb ondertussen mijn post gedownload met de netwerkaansluiting in de vergaderzaal en beantwoord emails. Daarna een nog veel plenairdere vergadering op het Min van Fin, met ook de plaatstelijke departementen erbij. De vorige, waar wij niet bij waren, had uren geduurd en was beoordeeld als een ramp. Nu zijn we in een half uur klaar. JC en ik hebben een lijstje gemaakt voor de rapportage aan Rachidi en David, de leiders van het team. Terug op de bank informeert David naar mijn oordeel over het Canadese optreden van gisteren. Ik geef als oordeel dat het niet bijdraagt aan de invoering van resultaatgericht management hier. <<

Lunch bij Le Grand Bleu met de chef van de ontwikkelingssamenwerking op de Nederlandse ambassade hier. Is gezellig, choucroute au poisson met een fles pouilly fume die toch echt op is na twee en een half uur. Zij zat hiervoor in Burkina Fasso, dat was makkelijker. Nu bijna drie jaar hier, nog een jaar bijgetekend. Of we zondagavond bij haar thuis langskomen, nou graag. We praten over leven in Benin, in Washington, digitale camera’s, de vaste kringetjes in Nederland. Aan het eind van de middag paniek bij JC. De country economist voor Benin die in Parijs is omdat ze daar over een week of twee gaat bevallen, heeft een email gestuurd waarin staat dat zij van het Min van Just in het budget-programme he-le-maal niet hebben opgeschreven wat in juni afgesproken was. Hij vindt het nu een beetje laat om erover te beginnen. Het budget-programme is de verantwoordelijkheid van de economen (en dus niet van ons als juristen), zo heeft hij afgesproken en David Tchuinou is bij de besprekingen erover geweest. Een telefoongesprek met Diarietou sust hem weer een beetje. Wim en ik eten vrijdagavond laat met David Tchuinou en praten over Afrika, rechtspraak, corruptie, zijn kinderen. Cameroun, waar hij vandaan komt, wordt niet bestuurd. De president viert vakantie in Zuid-Frankrijk met de miepjes van het moment, en iedereen leeft voor zichzelf.

Zaterdag Eindelijk tijd om relaxed te ontbijten. Om tien voor twaalf belt Rita Sodjiedo. Zij is de coordinatrice van de Cellule Technique. Toen ik vroeg waar zij haar prachtige jurken vandaan has bood ze aan er samen een voor mij te gaan kopen. Zij staat met de bmw met chauffeur voor de deur.We gaan naar Dantokpa. Ik was hier nog niet geweest, maar het is geweldig. Dit moet een van de grootste markten van Afrika zijn. Een kraam, die heeft niet veel. Iemand van de kraam neemt ons mee naar binnen, in een groot betonnen gebouw vol kramen, waar ze wel meer hebben. Helaas niet wat je echt zou willen. Uiteindelijk twee jurken gekocht, 1 voor mammies verjaardag volgende week en 1 voor mij om thuis in te loungen. Een herenpakje voor Wim wordt afgekeurd. Op de tocht door de kramen zien we sjaalachtige dingen. Eigenlijk te stijf naar mijn zin, maar voordat ik het weet heb ik er eentje cadeau gekregen van Rita. Ze was me net te snel af. Of we zin hebben in een rondritje? Tuurlijk. Ik heb nog niks gezien hier. De oude brug over, weer terug, langs het cour supreme, het cour constitutionnel, later ook nog de rechtbank die hier vlak bij is. Een sprite en een colaatje op het terras en weg is ze weer. Ze gaat vrijdag naar New York. Een conferentie over wetgeving voor de rechten van het kind, haar specialisme. Ze heeft een doctoraat in de mensenrechten van de universiteit van Lyon. Zes maanden in Lyon geweest. De eerste en de laatste drie maanden schriftelijk gedaan. Carriere: Ouidah, juge d’instruction, substitute, ook in appel hier in Cotonou, rechter voor sociale en arbeidsaangelegenheden. Als voorbereiding op New York bestudeert ze een Frans-Engels woordenboekje. <<

Zaterdagmiddag slotbespreking met het hele team, alle donoren en de minister van financien. Alle groepen presenteren in vijf minuten een overkoepelend thema en daarna een sector. De minister antwoordt en pikt de pijnpunten eruit. De onderbesteding is de voornaamste. De ministeries zien geen kans om het geld dat er is te besteden. De behandeling maakt allemaal een behoorlijk adequate indruk. Maar wat blijft er in de praktijk van over? Even zwemmen en internetten, en daarna eten met JC bij Le Livingstone, een hangout voor expats. Hij is het zat en wil snel naar huis. Nog tot woensdag. Hij eet gegrilde garnalen, wij allebei kikkerbillen in roomsaus. Veel friet, wijn uit het pichet. JC en ik spreken af dat we een rapport zullen schrijven over ondersteuning voor de juristen die dit soort missies doen, jc en ik doen het samen, ik maak een voorstel. Terug in het hotel wil men ons weer verhuizen, nadat we in de eerste week ook al een keer weg moesten omdat de kamers af en toe ontsmet worden en je er dan even niet kunt verbijven. Terug naar de oude kamer. We verbeteren nogmaals het record inpakken, en om tien over elf zitten we weer in kamer 206.

Zondag lummeldag. We zijn niet verder geweest dan het balkon tot we ‘s avonds naar de borrel bij de Nederlandse chef ontwikkeling gaan. We lopen erheen, dat blijkt goed te kunnen en het is veel prettiger dan in een auto rondgereden worden. We treffen een stel dat zojuist is aangekomen voor twee jaar op de Nederlandse ambassade, althans hij. Zij is Amerikaans, ze bestudeert het gedrag van mensapen en blijft voorlopig nog in Kaapstad.
Maandag weer om 8.00 uur bespreking. Ik gebruik de tijd vooral om email uit het network te halen. Dit is de laatste dag dat het kan. Het kantoor gaat verhuizen en vanavond wordt alles afgekoppeld. Om half negen zijn we al op het Min van Just om de bespreking rond de ijkpunten af te ronden. Wat gaan we straks meten om te weten of de operatie een success is? Het wordt onder meer de behandelsnelheid van de dossiers in de gerechten die merkbaar omhoog moet als de capaciteit in de rechtspraak bijna gaat verdubbelen volgend jaar. Er worden veertig nieuwe rechters opgeleid die in de loop van volgend jaar aan het werk gaan. Op een totaal van nu ongeveer zestig actieve rechters moet je daar effect van kunnen zien. De rest van de dag schrijven we de stukken die men van ons verwacht en bezoeken nog een enkel vergaderingetje waar niets nieuws meer gebeurt.‘s Avonds is er het slotdiner bij restaurant Sorrento dat wordt aangeboden door de Minister van Financien. Licht protocollair, maar zonder toespraken en toch nog behoorlijk informeel. Een heel behoorlijk viergangendiner met wijn en alles. Converseren in het Frans, alles went. <<

Dinsdag Het regent pijpestelen vandaag, de straten staan blank. Half negen op het Min vanJust voor het bespreken van de aide memoire, het stuk dat we met z’n allen aan het eind van iedere missie maken om niks te vergeten. Daarna gaan we naar de begrotingsafdeling van het Ministerie van Financien. We hebben gevraagd om info die aannemelijk maakt dat de besluiten over de salarisverhoging voor de rechters ook daadwerkelijk uitgevoerd worden. Oef, dat is een moeilijke vraag! En het antwoord is nog veel moeilijker. Maar na anderhalf uur onderhandelen zijn we redelijk tevreden. Wij hebben dit twee weken geleden als eis gesteld voor het meedoen van de justitiesector in het programma. J-C is diep verontwaardigd nu hij ontdekt dat er besluiten worden genomen zonder dat de gevolgen begroot zijn. Ik weet hoe veel dat voorkomt bij overheidsorganisaties, dus het is maar goed dat ik ernaar ben gaan informeren. Op het ministerie wordt de kwestie van de salarissen gevolgd door Francois-Mathieu Noudeviwa, een magistraat die het in de rechtspraak slecht uithield en daarom nu op het ministerie zit. Ik maak een afspraak met hem om nog eens door te praten.

Daarna gaan we op bezoek bij de Directie voor planning en programmering (dpp), die verantwoordelijk is voor het budget-programme van het integrale verbeterprogramma. Toen ze hoorden dat wij bij de Cellule Technique op bezoek zouden gaan werden we meteen ook bij hun uitgenodigd. We krijgen frisdrank en zoute koekjes aangeboden. Ze willen er graag een auto bij hebben voor de directie, en zijn in onderhandeling met de Deense ambassade om er eentje te krijgen. Ze hebben een klein netwerkje voor zichzelf met ook internet. Ik vind dat belangrijker dan die auto. De Directeur is geheel in het roze. Kijk maar. Er hangt een papier aan de muur met daarop “La lutte contre la pauvrete commence par la bonne gestion des dossiers publics”, de strijd tegen de armoede begint bij goed omgaan met publieke zaken. ’s Avonds gaan Wim en ik bij wijze van laatste avond afscheid met JC eten in Le Grand Bleu met goeie vis en echte wijn uit een fles. We zijn de enige gasten die avond.

Woensdag Om kwart over elf komt de auto die ons naar het kantoor van de cellule technique (CT) brengt. We vragen hoe het gaat. Ze zijn sinds ongeveer februari operationeel. De salarissen zijn lager dan verwacht, en de indiensttreding heeft maanden op zich laten wachten. Nu de contracten uiteindelijk zonder protest zijn ondertekend is daar juridisch weinig tegen te doen. En ik vraag mij af wat je eraan zou kunnen doen. Naar de rechter gaan duurt hier gemiddeld vijf jaar per instantie, heb ik uitgerekend. Je vraagt je af waarom er nog mensen zijn die naar de rechter gaan. En daarom kan er ook zo slordig met de mensen worden omgegaan. Ook hier leeft een dringende wens naar een auto, eigenlijk vooral een 4x4, een four wheel drive. Anders kun je geen informatie uit het binnenland halen. Mijn vraag of je voor die enkele keer dat dat zou moeten niet een auto kunt huren wordt eerst niet begrepen. En vervolgens afgedaan met de mededeling dat je daarvoor afhankelijk bent van het ministerie, en dat het dan een vreselijk gedoe wordt. Ach, zegt David Tchuinou aan de lunch, ze willen gewoon met dat ding bij hun moeder op bezoek om te laten zien dat ze het helemaal gemaakt hebben in de grote stad. <<

Na de lunch, op uitnodiging van de S-G van justitie weer in Sorrento, gan ik nog een keer naar het MvJ voor mijn afspraak met meneer Noudeviwa. Hij is eerst onderwijzer geweest en heeft daarna rechten gestudeerd. Hij is een tijdje rechter geweest maar dat beviel slecht. In de meervoudige kamer drukt de corrupte meerderheid een juridisch onjuiste beslissing door. En in het gerechtshof moet een arrest tenminste tachtig pagina’s lang zijn anders is het niet serieus. Hij kon daar allemaal niet tegen, dus zit hij nu op het Ministerie. Hij is een bron van interessante informatie, al blijkt hij toch wel een beetje een rare man te zijn. Na lang onderhandelen mag ik een foto maken van hem, samen met zijn typiste die het allemaal maar griezelig vindt. De rode tekst in zijn map op het bureau is een sticker die luidt: "Jésus l'Incomparable". Er is hier een geruchtmakende zaak geweest waarbij bijna een derde (pakweg twintig van de zestig) van de actieve magistraten is opgepakt wegens fraude.Waar bestond die fraude uit? Volgens Noudeviwa zat het als volgt in elkaar: De fraude bestond uit het bijplaatsen van nullen op de cheques voor de verblijfkostenvergoeding en die dan incasseren. Diverse magistraten hebben vijf jaar cel gekregen, een aantal andere 36 maanden of nog minder, en er zijn er ook een paar vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. De veroordeelde magistraten zullen uit hun ambt worden gezet wanneer de veroordelingen ook in hoger beroep en cassatie onaantastbaar zijn geworden. Ik heb een kopie van de veroordeling in eerste aanleg gekregen. Deze actie was volgens andere bronnen deels ook politiek gemotiveerd. En hoe zit her verder met de volgens N. wijd verspreide corruptie? Rechters geven de hoogste bieder gelijk, zo simpel is het. En waarom doen ze dat? Hun vrouwen willen allemaal een 4x4, en zelf willen ze meer vrouwen. N. zelf doet er niet aan mee, hij is rooms-katholiek. Nou is de helft van de bevolking hier rooms-katholiek, dus dat lijkt mij geen afdoende verklaring. Maar ik moet toegeven dat hij wel een toegewijde katholiek is. Eind oktober gaat hij naar Rome voor een manifestatie in het Vaticaan. <<

Donderdag
Vanaf vandaag gaan Wim en ik drie dagen in het land kijken. We hebben Jean-Paul Afanou, een van de chauffeurs van de Bank, en zijn auto gehuurd om ons rond te rijden. Eerst brengen we een klein bezoekje aan de Cellule Technique. Rita Sodjiedo krijg een memorystickje met de foto’s die we van haar gemaakt hebben. Daarna doen we Abomey-Callavi aan, een buitenwijk van Cotonou waar Jean-Paul schone kleren gaat halen. We maken kennis met zijn gezin. Hun zoontje van een maand oud ligt in het ziekenhuis met vermoedelijk malaria. Vervolgens rijden we via Bohicon, een kruispunt met een spoorstation, naar Abomey. Abomey is de historische hoofdstad van Benin. Motel Abomey heeft prachtige bungalows in de vorm van traditionele hutten. We nemen er twee, een voor ons en een voor Jean-Paul.
We bekijken het menu van het restaurant voor de lunch. Wijs geworden vragen we wat de aanbeveling is. De kip is klaar. OK, kip dus. Met friet, die ontroerend goed is. Na de siesta bezoeken we het paleis van koning Behanzin waar we worden rondgeleid door een nazaat van de koning. Behanzin verzette zich rond 1900 tegen het oprukkende Franse leger. Zijn gevreesde leger van Amazones kon niet tegen de Fransen op. Hij werd gedeporteerd naar Martinique. Benin/Dahomey werd een Frans protectoraat. De nazaat houdt de mystiek ferm in stand. Onze schoenen moeten uit en hoofddeksels zijn ook verboden. Vroeger ging het hier nog heel anders toe: bezoekers wierpen zich in tegenwoordigheid van de koning languit in het stof en keken strak naar de grond. De koning aankijken was taboe. Hij had een leger van vijftienduizend amazones die je met hun tanden konden onthalzen. Ze hebben het tenslotte moeten afleggen tegen het Franse leger. Terug in het motel wordt voor het avondeten het rundvlees aanbevolen, met friet. <<

Vrijdag In het museum van Abomey worden we rondgeleid door Prosper. Dit museum is ook een voormalig paleis. Sinds de 17^e eeuw heeft Abomey tien koningen gekend, die allemaal hun eigen paleis bouwden. Dit complex behoort tot het Unesco-Werelderfgoed. Het kostbaarste deel van het paleis zijn de reliefs op de muren. De originele reliefs zijn van de muren gehaald en staan nu binnen in het gebouw. Op de oorspronkelijke plekken zijn kopieen aangebracht. Die kopieen zijn gemaakt door Cyprien Tokoudagba. Werk van hem was te zien in het Centre Pompidou in Parijs als onderdeel van een tentoonstelling die Magiciens de la Terre heette. En dat klopt wel, want het voornaamste bestanddeel van zijn werk is rode aarde. We gaan bij hem op bezoek, en dat wordt een hoogtepunt. Hij maakt op verzoek van Wim een prachtig zelfportret met de kleine camera, en we kopen twee beeldjes van hem. Die stellen de godheid van het bos voor, die ook de god van de kunst en de inspiratie is: Een mens bij wie een boom uit het hoofd groeit. Je ziet deze godheid wel eens, maar altijd maar even. Daar is deze godheid aan te herkennen. Jean-Paul koopt op de markt een halve auto vol sinaasappels, zodat zijn vrouw die in Cotonou weer kan doorverkopen. Ze zijn hier veel goedkoper omdat ze in de buurt groeien.

Daarna rijden we naar Ouida. Van hier uit vertrokken miljoenen slaven naar Brazilie en het Caraibisch gebied. Het historisch museum van Ouida zit in het voormalige Portugese fort. Wij krijgen een rondleiding. Een groepje zwarte Amerikanen is op zoek naar bronnen over hun voorouders. Vervolgens worden we rondgeleid in het Sacred Forest, waar in januari grote voodoo-plechtigheden worden gehouden. Kijk, wij zijn bang voor de pokken, en daarom hebben we er een godheid voor die we vereren, zo krijg je het misschien onder controle. Er staat een beeld van de godheid van de pokken in de tuin. Deze verteller is ook een magicien, hij maakt de mystiek goed voelbaar. We nemen onze intrek in hotel Gbena en gaan later nog met Jean-Paul eten in een maquis aan de snelweg naar Cotonou. Brochettes met friet. Terug in het hotel valt na tien minuten de stroom uit door het onweer. De regenbui is geweldig, maar we hebben de hele nacht geen stroom, en dus ook geen airconditioning.

Zaterdag In het Casa do Brazil is een prachtige tentoonstelling over vrouwen in Afrika. Dit gebouw was ooit de woning van een van de grootste slavenhandelaren, door Bruce Chatwin geportretteerd in the Viceroy of Ouida. Lezen! Dit vergeet je nooit meer, en het is maar een heel klein boekje. We gaan naar het strand van Ouida. De Route des Esclaves is vier kilometer lang. Hier vandaan vertrokken miljoenen slaven naar Brazilie en Haiti. Het monument roept niet veel op, maar aan de waterkant komen de beelden bijna vanzelf. De slaven werden in kleine bootjes door de branding heen gevaren en dan overgeslagen op grote schepen.