Verslag van studiedag ¨Vrouwen in Detentie¨

Zoals op dit soort dagen meestal het geval is beginnen we met een kennismakingsronde. Tijdens de kennismaking worden op een flap-over de volgende aandachtspunten genoteerd:

• de eigenheid van het werken met vrouwen
• pastoraat aan vrouwen; ontmoeting
• hoe kun je binnen een gemengde m/v setting voldoende aandacht aan vrouwen geven?
• moet je vrouw zijn om als een goede geestelijk verzorger met vrouwen te kunnen werken?
• omgang met beschadigde vrouwen. Hoe ga je als vrouw met deze problemen om (wat zij meegemaakt hebben komt vaak erg dichtbij…) en hoe als man (hoe kun je troost bieden en genegenheid tonen als lichamelijk nabij zijn niet kan)?
• persoonlijke gesprekken m-v
• relaties van vrouwelijke gedetineerden met PIWers

Na deze introductie kijken we naar twee fragmenten van een film van de Stichting Transact². Deze film laat aan de hand van praktijkvoorbeelden zien hoe in het werken met mensen in instituten rekening kan worden gehouden met sekse en gender³ van de cliënten.
We kijken (1) naar de belevenissen van een meidengroep en haar begeleidster op een school voor praktijkopleiding en (2) naar momenten uit het verblijf van een vrouw in een centrum voor psychosociale hulpverlening aan vrouwen.
Van te voren spreken we af dat we vooral kijken naar:

• de rol van sekse/gender in de interactie tussen de professionals en de cliënten, ook non-verbaal
• eventuele verschillen tussen het seksehomogeen en sekseheterogeen werken
• de rol van overdracht en tegenoverdracht in de hulpverleningscontacten, vanuit seksespecifiek oogpunt (je kunt, om daar bij jezelf achter te komen, b.v. nagaan welk gedrag je irriteert bij een man en niet bij een vrouw en vice versa)
• hoe functioneren herkenning en erkenning?

Na het bekijken van de filmfragmenten gaan we in twee groepjes uiteen: 4 mannen en 4 vrouwen.
Na de lunch bepreken we onze bevindingen met elkaar. Een kleine bloemlezing uit de opmerkingen die uit de beide groepen kwamen:
n.a.v. fragment 1:

• de begeleidster van de meidengroep leert hun spelenderwijs dat ze ZICHZELF mogen verwennen , dat ze dus niet alleen tot hun recht komen wanneer ze zorgen voor anderen. Dit is een vorm van empowerment.
• waarom is er geen jongensgroep op de school, waarbij hun geleerd wordt naar hun eigen dominante gedrag te kijken? (Dit wordt n.l. genoemd als een van de redenen waarom er een aparte meidengroep is.)
• het is goed om direct aan te sluiten bij de belevingswereld van de meiden (trouwen, schoonheidsidealen, mode) en een vertrouwde sfeer te creëren, waarbij ook ruimte is voor hun kwetsbaarheid.
• de strijd tussen nabijheid/persoonlijke betrokkenheid en distantie/professionaliteit is duidelijk zichtbaar bij de lerares. Herkenbaar!

• het verhaal van de cliënte komt heel dichtbij, ik voelde de emotie in m`n keel.
• de hulpverlener helpt haar te zoeken naar waar haar kracht ligt; empowerment.
• het lichaamswerk dat als vorm van therapie wordt aangeboden is heel seksespecifiek; dit zou nooit in een gemengde groep kunnen.
• bij deze vrouwen zie je hetzelfde probleem als bij de meiden: moeite met het geven van positieve aandacht aan zichzelf.
• de persoonlijk begeleider van de cliënte is een man. De cliënte heeft hier zelf voor gekozen; hij biedt haar veiligheid, maar geen troost zoals een arm om haar schouder. Wel confronteert hij haar met haar slachtofferrol; beter, directer dan een vrouwelijke hulpverlener zou doen?? De cliënte heeft behoeft aan een "tegenover"...
• ¨aanraken¨ kan ook een valkuil zijn voor een vrouwelijke begeleider.
• in beide fragmenten zie je hoe vrouwen ELKAAR steunen door wederkerige relaties aan te gaan.

Wanneer we tenslotte kijken naar de verschillen in reacties op de filmfragmenten tussen onze eigen twee groepen dan constateren we dat de mannengroep vooral heeft gediscussieerd over de (on)mogelijkheden van een vertrouwensrelatie van een mannelijke pastor met een vrouwelijke pastorant. Waar loop je binnen je professionaliteit tegen grenzen aan? Waar ligt de grens wat aanraken betreft?
De vrouwengroep heeft vooral gepraat over het probleem van de herkenning van vrouw-tot- vrouw, wat een tekort aan distantie kan betekenen.
Onze gemeenschappelijke conclusie is, dat we het voor het werken met vrouwen niet zonder meer als ¨winst¨ beschouwen wanneer je als geestelijk verzorger zelf vrouw bent.

¹Hanneke van der Korst is protestants geestelijk verzorger in de Penitentiaire Inrichting voor Vrouwen Amerswiel te Heerhugowaard.
²De Stichting Transact is een landelijk expertisecentrum t.a.v. seksespecifieke zorg en seksueel geweld.
³Dit begrip, waarvoor geen adequate Nederlandse vertaling bestaat, duidt het geheel van sekse, identiteit, gedrag, positie en sociaal/cultureel bepaalde normen en waarden aan. Het is dus breder dan sekse (in biologische zin) alleen.