Oostvaardersplassen
(laatste wijziging op 21-12-2017 16:26 )
Het natuurgebied Oostvaardersplassen is ontstaan op
een plaats die bedoeld was als industriegebied. Het ontbreken van politieke
daadkracht in de keuze van het soort industrie, toen al onder invloed van
milieu, en een economische crisis leidde ertoe dat het gebied niet werd
ontwikkeld en braak bleef liggen. Daaruit ontwikkelde zich al snel een wild
natuurgebied. De Oostvaardersplassen is door het vrij spel van natuur een echte
wildernis geworden met ongerept moerasgebied, uitgestrekte plassen en ruige
graslanden. De ondiepe moerasplassen zit vol vegetatie voor vogels en de
graslanden zijn trekpleisters voor de wilde ganzen en de grote grazers zoals
Heckrunderen, Konikpaarden en edelherten.
Het
gebied is door de natuur zelf gemaakt. De dieren en planten kwamen er vanzelf
in. Dat is wat anders dan de nu inmiddels met hekken afgescheiden wildernis. De
natte gebieden vormden langzaam een moeras met plassen, rietvelden, ruigten en
wilgenbossen. De grond is zeer rijk en vruchtbaar waardoor de vegetatie
weelderig opschoot in die periode. De diversiteit was groot door de vegetatie,
veel verschillende dieren en planten kwamen voor in het moeras. Met name
moerasvogels en grauwe ganzen deden de Oostvaardersplassen aan. De ganzen houden
de plassen open doordat ze het riet weg eten. Zij worden dan ook de architecten
van de Oostvaardersplassen genoemd. Er verblijven duizenden, in bepaalde
periodes zelfs tienduizenden, ganzen in het gebied. De grauwe ganzen komen in
de zomer om te ruien en jongen (pullen) te krijgen. Ze verliezen dan al hun
pennen en zijn aangewezen op grasland. Daar komen dan de grote grazers om de
hoek om het gras kort te houden. De edelherten eten struiken, boomtwijgen en
het hoge gras. De Heckrunderen maken het gras korter en tot slot grazen de
paarden het gras tot vlak bij de grond af. De ganzen eten daarna het nieuwe
korte gras. Op die manier is de samenhang verklaard tussen de ganzen en de
grote grazers.
Door
de begrazing van de duizenden grauwe ganzen bleef het gebied zijn dynamiek
houden en groeide tot een uniek en waardevol natuurgebied dat later een
beschermde status kreeg.
|
Wandelen en fietsen in de Oostvaardersplassen Oostvaardersveld Er is een keuze uit routes
van verschillende lengte. De routes zijn met paaltjes en handwijzers in de
kleuren geel, blauw en paars aangegeven. Met wat geluk zie je dan alsnog de
dieren in hun zomerse of winterse omstandigheden. Ook kun je zomaar stuiten
op een paar edelherten. De terreinomstandigheden kunnen wel eens te wensen overlaten,
dus pas schoeisel en kleding er op aan. In 2016 is begonnen met de
verbinding naar het Hollandse Hout waardoor er nog weer eens een bosgebied
van zo´n 900 ha bijkomt. Oostvaardersplassen Het natuurgebied de Oostvaardersplassen is een
gevolg van het uitblijven van menselijk handelen. Het terrein was voorzien
als een industrieterrein, en honderd jaar geleden nog was het Zuiderzee. In
1932 werd deze zeearm afgesloten van de Waddenzee door de aanleg van de
Afsluitdijk. De Zuiderzee werd het IJsselmeer en werd zoet water. Zuidelijk
Flevoland werd in 1968 drooggelegd. De polders werden altijd eerst ingezaaid
met riet om het opschieten van onkruid tegen te gaan en de structuur en
rijping van de zeebodem te versnellen. Het gevolg was de vorming van een groot
moerasecosysteem waarvan de Oostvaardersplassen het laagste deel vormde. Dit
zeker voor Nederlandse begrippen grootschalige natuurgebied werd al snel door
watervogels als eenden, ganzen steltlopers, reigerachtigen en kiekendieven
ontdekt. De met name ornithologische waarde van het moeras werd in korte tijd
zo groot dat men besloot dit deel van Zuidelijk Flevoland niet verder in te
richten. Het gebied ontwikkelde zich verder spontaan. De
belangrijkste ontwikkeling daarbij was die van de ontdekking van de Oostvaardersplassen
als ruigebied door de Grauwe gans. Deze dieren trokken zich ter bescherming
terug in het ontoegankelijke rietmoeras en begraasden dit massaal. Daardoor
gebeurde iets wat in het natuurbeheer tot dan toe voor onmogelijk werd
gehouden. De dieren veranderden een begroeiing van riet in open water. Het
was de schaal van het gebied die de komst van de ruiende Grauwe ganzen
mogelijk maakte.
In de Oostvaardersplassen zijn sinds de aanleg van
de kade in 1975, die nodig was om het moeras nat te houden, en de aanleg van
de spoorlijn in 1982, twee deelgebieden te onderscheiden. Het natste deel; de
moeraszone, bestaat uit 3600 ha eutroof, ondiep zoetwater moeras. Het ligt
tegen de Oostvaardersdijk, op de plaats waar de voormalige zeebodem direct na de drooglegging van
Zuidelijk Flevoland het laagst lag. Het drogere deel; de randzone, ligt als
een schil om de moeraszone heen en is ten tijde van de aanleg van de
spoorlijn toegevoegd om de reeks van habitats in de
hydrologische gradiënt van nat naar droog, zoals dat aanwezig is in een
natuurlijk moerasecosysteem, compleet te maken. De Oostvaardersplassen werden in 1996 overgedragen
van de Rijkswaterstaat directie IJsselmeergebied aan Staatsbosbeheer. De
overdracht werd gemarkeerd met de beheervisievisie “De Oostvaardersplassen
natuurlijker!” uit 1995. De doelstelling voor het natuurgebied luidt
sindsdien: De Oostvaardersplassen zullen, als kerngebied in de
Ecologische Hoofdstructuur, worden ontwikkeld en beheerd als een samenhangend
moerasecosysteem waarin spontane natuurlijke processen zich zoveel mogelijk
ongestoord kunnen afspelen, waarbij het gebied als habitat voor
internationaal belangrijke soorten –in ieder geval voor de prioritaire en aandacht soorten
uit het natuurbeleidsplan (Lepelaars, reigerachtigen, steltlopers en ganzen)
– behouden blijft. Recreatie Recreanten hebben een bescheiden plaats in de
Oostvaardersplassen. In de beheervisie van 1996 werden enkele voorzieningen
in de buurt van de Knardijk en in de Driehoek gepland. Deze zijn ook gerealiseerd. Daarnaast zijn
er veel voorzieningen ontwikkeld aan de westzijde. Dat werd veroorzaakt
doordat het natuurbeleid veel meer rekening is gaan houden met de mens als
gebruiker van natuur. Aan de westkant bevindt zich Almere met in 2010 meer dan 200.000 inwoners. Het
ligt dus voor de hand daar aan recreatieve ontwikkeling te doen. De
verwachting is dat de verstoring door recreatie toe zal nemen. Zonering in
intensiteit van recreatie kan die verstoring mogelijk beperken. De
omgeving Er is zo goed als geen onderzoek gedaan naar de
relaties tussen de Oostvaardersplassen en de omgeving. Verstoringen zijn
bekend van vliegtuigjes, luchtballonnen en helikopters. Vanuit de spoorlijn
lijkt geen verstoring op te treden, maar wel vinden hier jaarlijks enkele
tientallen roofvogels de dood. Het is niet duidelijk of de verlichting van de kassen ten westen van de Oostvaardersplassen
leidt tot verstoring. Op basis van onderzoek elders mag verwacht worden dat
de verlichting van de kassen aan de westzijde tot verstoring kan leiden. Ook
van de functie van de ecologische verbindingszone tussen de
Oostvaardersplassen en de Lepelaarplassen is zo
goed als niets bekend. De faam van de Oostvaardersplassen in
ornithologische kring berust vooral op de rol die dit gebied speelt als
brongebied voor verdere verspreiding van soorten in Noordwest Europa. Dat
geldt voor de Bruine kiekendief, Grauwe gans, Baardmannetje, Lepelaar, Aalscholver, Blauwborst en nu voor de Grote en
Kleine zilverreiger en in de toekomst mogelijk voor de Zeearend en Visarend.
De eerste broedpoging van de Visarend heeft al plaatsgevonden en de Zeearend
heeft in 2006 voor het eerst in de Oostvaardersplassen gebroed en één jong
grootgebracht. Zo maken de Oostvaardersplassen onderdeel uit van een keten
van ‘wetlands’ waaronder ook de Waddenzee, het Lauwersmeer en de Zeeuwse
delta. Ontwikkelingen Op de korte termijn komen
er zo alleen uitbreidingen en aansluiting met de belendende bossen va het
Hollandse Hout en in mindere mate bosgedeelte bij Almere en de
Lepelaarsplassen. Op het water zijn er meer
ontwikkelingen. Met trappen gaat voorzien worden in de uitwisseling van
vissen en waterdiertjes met de omgeving. Om betere resultaten voor Natura2000
te krijgen zullen de plassen voor een groot deel worden drooggelegd, waarna
weer een beter vogelgebied ontstaat, door een nieuwe pioniersperiode in de
vegetatie. Het is tevens de bedoeling om naar een natuurlijker peilbeheer
over te gaan, dus gebaseerd op neerslag en verdroging, zonder menselijk of
technisch ingrijpen. De aanleg van de
Markerwadden zal een goede invloed hebben op de omgeving voor vogels, door
uitwisseling en diversiteit. In de zo te ontwikkelen
nieuwe randgebieden kan een groot deel van de recreatieve druk op het gebied
worden opgevangen. Wat betreft de
veranderingen in het beheer is er nog niet veel duidelijk. De provincie
Flevoland heeft daarbij duidelijk andere opvattingen dan tot nu toe gangbaar
zijn in de Oostvaardersplassen. De decentralisatie van het beleid van de
landelijke overheid naar de provinciale lijkt veel veranderingen op te
leveren. Ook de toekomstige doorgroei van Lelystad airport kan redelijk wat
gevolgen hebben voor de Oostvaardersplassen. Tot slot is het van belang om de ontwikkeling tot nationaal park te noemen. De verregaande samenwerking met andere instanties en de samenvoeging van de natuurgebieden biedt kansen maar roept ook bedreigingen op. |
Dieren in de
Oostvaardersplassen
Hoe
prehistorische planteneters het landschap veranderden. Grote planteneters zoals
mammoeten hadden een grote invloed op het landschap van het Pleistoceen. Na
hun uitsterven, vanaf ongeveer vijftigduizend jaar geleden, veranderden open
vlaktes in bosrijke gebieden, en nam het aantal bosbranden toe. Wie ooit een bezoek bracht
aan natuurgebied de Oostvaardersplassen of een olifant aan een boom zag
peuzelen in Afrika, zal het beamen: de aanwezigheid van grote grazers kan
grote schade toebrengen aan planten en bomen. Een bosrijke omgeving verandert
met de komst van deze dieren vaak in een meer open landschap. Dat was in de prehistorie
ook al zo, concludeerde een groep ecologen in het tijdschrift PNAS. Na het uitsterven van grote
planteneters zoals de mammoet, de reuzenluiaard, en de diprotodon
(een buideldier zo groot als een neushoorn) in het Laat Pleistoceen, zo’n
vijftigduizend jaar geleden, nam het aantal struiken en bomen in hun
voormalig leefgebied toe. Doorgaans worden dit soort veranderingen in
plantengroei toegeschreven aan veranderingen in het klimaat, schrijven de
onderzoekers. “Maar grote planteneters veranderen hun omgeving actief. Dat
heeft grote gevolgen voor andere soorten, en voor de structuur van het hele
landschap”, zegt ecoloog Liesbeth Bakker van het Nederlands Instituut voor
Ecologie (NIOO-KNAW) in Wageningen, hoofdauteur van
het artikel dat in PNAS verscheen. Poep Grote grazers beschadigen de
begroeiing door een deel ervan op te peuzelen. Daarnaast vertrappen ze veel
plantjes die net opkomen, nog voor deze uitgroeien tot grotere bomen of
struiken. Eetbare en kwetsbare planten handhaven zich alleen als ze zich op
slecht bereikbare plekken bevinden, of temidden van
minder aantrekkelijke begroeiing zoals prikkelbosjes. Het landschap wordt vooral
opener als er verschillende soorten grazers zijn – en weinig roofdieren om
deze in toom te houden. Verder zorgen de planteneters voor een goede bemesting
van de grond. Hun poep is rijk aan voedingsstoffen, en dat heeft een grote
invloed op de bodemvruchtbaarheid.
Paleo-ecologen onderzochten voor deze studie onder meer
of er bepaalde poepschimmels in bodemlagen uit verschillende perioden
voorkwamen, en vergeleken dit met de aanwezige stuifmeelkorrels. Hoe minder
schimmels (dus poep, dus grote grazers) er in een bodemlaag zaten, hoe meer
stuifmeel van houtige gewassen zij zagen. Ook veranderden de plantensoorten
die aanwezig waren. Bosbranden Indirect zorgen de grazers
voor een afname van het aantal bosbranden. In een open landschap grijpt het
vuur immers minder snel om zich heen dan in een bosrijk gebied. Dat zag je
ook na het prehistorische uitsterven, zeggen de onderzoekers. Er kwam toen
meer plantenmateriaal omdat het niet opgegeten werd, en dus meer brandstof,
leggen ze uit. Bert Boekschoten, emeritus
hoogleraar paleontologie van de Vrije Universiteit Amsterdam, plaatst echter
een kanttekening. “Waar deze studie aan voorbijgaat, is de invloed van de
mens”, zegt hij desgevraagd. “Het verdwijnen van de megafauna, veroorzaakt
door de mens, ging veelal gepaard met het opzettelijk afbranden van te weinig
begraasd, vervilt grasland, en met het platbranden van bosarealen.” De
werkelijkheid is veel complexer dan dit stuk doet voorkomen, vindt
Boekschoten. Bovendien verschilde de situatie sterk per gebied, voegt hij er
aan toe. “Het thema is belangrijk, maar het stuk generaliseert te veel.” Bron: Marlies ter Voorde, auteur
op Kennislink.nl Bakker, L., e.a., Combining paleo-data and modern exclosure experiments to assess the impact of megafauna extinctions on woody vegetation, Proceedings of the National Academy of Sciences USA (2015), doi: 10.1073/pnas.1502545112 Natura2000 Vogelnieuws In een natuurgebied als het
Oostvaardersplassengebied, waar de vogels zulke belangrijke bewoners zijn
houden we goed in de gaten hoe ze zich ontwikkelen, zowel de soorten als de
aantallen. Dat ·
Er hebben 15
paren lepelaars al succesvol gebroed, door een nieuwe late vestiging kwamen
daar nog 65 paren bij, een totaal van 80 paren dus dit jaar. ·
Ook bij de
grote zilverreigers een groot broedsucces met meer dan 200 broedparen; een
deel van de jongen is al uitgevlogen. ·
Op
verschillende plaatsen in het moeras zijn ook kleine zilverreigers
waarschijnlijk broedend aangetroffen. Hun aantal is moeilijk te bepalen. ·
In het
Oostvaardersveld hebben steltkluten gebroed, ook rond de oeverwal in het
moeras zijn ze waargenomen, waarschijnlijk (nog) niet broedend. ·
Het aantal
roerdompen zit ongeveer rond de 12 roepende mannetjes. Om hoeveel paar het
dan gaat is altijd wat onduidelijk omdat mannetjes vaak meerder vrouwen onderhouden. ·
De bruine
kiekendief, ons Flevolandse beeldmerk, doet het
prima. Het aantal broedparen zit rond de 60. De kiekendieven hebben wel te
maken met een zeer slecht muizenjaar (overal). Het broedsucces, dat is het
aantal jongen per nest is daardoor aanmerkelijk minder dan een voorgaand jaar
en ligt nu rond de 2 jongen per nest. Er wordt daarom noodgedwongen relatief
veel in het moeras gejaagd. Overal zien we inmiddels jonge bruine kiekendieven
jagen. ·
Het aantal
slobeenden valt tegen en ligt rond de 1000. De oorzaak hiervan is tot op
heden onbekend. ·
In de
aalscholverkolonie was het dit jaar bar slecht met de aantallen jongen. Het
aantal broedparen is gezakt naar ongeveer 1800. Er hebben er ooit weleens
6000 gebroed. Er broedden nu 650 – 700 paar in de oude kolonie en rond de
1150 broedparen in de kolonie aan de westkant. De veranderingen / afnames
hebben waarschijnlijk te maken met de veranderende kwaliteit van het water in
met name het Markermeer ·
De conditie van
de grote grazers is prima. Er is weer veel jong leven. ·
Het grazige
gebied is weer fel geel gekleurd door het Jacobskruiskruid en zwarte mosterd.
Plaatselijk veel heelblaadjes en zeer veel klein vlooienkruid. ·
Overal zien we
jonge vossen. ·
Het riet is
door de ganzen weer hard aangepakt, maar ook de rietstengelboorder,
de larve van een klein vlindertje, heeft flink huis gehouden. ·
Het zeldzame
porseleinhoentje doet het dit jaar heel goed, er zijn maar liefst 25
territoria vastgesteld. Met dank aan onderzoekers Nico
Beemster, en Mervin Roos, Mennobart
van Eerden en Wim Schipper. Jan Griekspoor Boswachter ecologie Wandelingen De
Driehoek, rood gearceerd, is in de winter gesloten voor het publiek. De zeearendroute kan dan niet gelopen worden. De route naar
de Schollevaarhut, met groen aangegeven waar de
aalscholver kolonie zit, is dan wel open. Hieronder staat een kaart
van de Driehoek waarin met groen de zeearendroute
is ingetekend. Voor meer informatie zie: Oostvaardersplassen wandelroute zeearend
|
Links staatsbosbeheer.nl Zeearenden in Nederland In 2006 is het begonnen met
het eerste geregistreerde broedgeval sinds de Buitencentrum Oostvaardersplassen
Buitencentrum Kitsweg 1 Boswachter van dit gebied he.kuypers@staatsbosbeheer.nl
|
