KB » Gezondheid » Coronavirus (COVID-19, SARS-Cov-2): symptomen, behandeling, etc.

Coronavirus (COVID-19, SARS-Cov-2): symptomen, behandeling, etc.

N.B. Ik heb geen medische opleiding. Alles op deze pagina's heb ik uit boeken of van het Internet gehaald, en is niet gecontroleerd door medische professionals!

Introductie

Dit Nederlandstalige artikel (Wat moet je doen als je in een risicogebied bent geweest? En 20 andere vragen over de uitbraak van het coronavirus (NRC, 27-2-2020)) beantwoordt een aantal vragen over het virus.

In de New York Times staat een goed overzichtsartikel over het virus.

Ook een zeer uitgebreid, diepgaand artikel (goed te begrijpen) met meer up-to-date informatie dan bovenstaand artikel. Het gaat over symptomen, behandeling, etc., en staat in de Wall Street Journal (13-2-2020).

Naamgeving

Het virus werd eerst 2019nCoV genoemd, maar heeft sinds 11-2-2020 een officiëe naam: SARS-Cov-2.

De naam voor deze uitbraak en de ziekte is COVID-19 (hashtag zonder streepje): COrona VIrus Disease 19 (van begonnen in 2019).

China had zelf al een naam voor het virus bedacht, nl. NCP (Novel Coronavirus Pneumonia). Ik weet niet of die standhoudt na de naamgeving van de WHO.

De medische aspecten van dit coronavirus

In dit artikel van de BBC wordt aan de hand van een studie naar 99 patienten uit Wuhan uitgelegd wat de symptomen zijn, het verloop van de ziekte is, etc.

Verloop van de ziekte

Volgens waarnemingen in Singapore (10-2-2020) gebeurt het regelmatig dat een patient eerst een week of meer alleen hele lichte verschijnselen vertoont, en dat het virus dan de longen aantast.

Bij lichte verschijnselen moet je bv. denken aan keelpijn, hoest, lichte koorts, hoofdpijn, een loopneus en een vermoeid gevoel. Alleen het bovenste deel van de luchtwegen is aangetast, en de verschijnselen lijken op die van een verkoudheid.

Mensen die al een verwakt immuunsysteem hebben zou het virus het onderste deel van de luchtwegen kunnen aantasten, met bronchitis of longontsteking tot gevolg.

Andere complicaties kunnen hoge koorts en sepsis zijn.

Personen met het meeste risico

Het lijkt erop dat vooral ouderen boven de 60 veel risico lopen, i.h.b. als ze last hebben van kwalen als diabetes en hoge bloeddruk.

Dat neemt niet weg dat er ook baby's (zelfs van 2 maanden) besmet zijn.

Verspreiding

Het virus verspreidt zich via kleine druppeltjes wanneer iemand praat, hoest, ademt of niest, *rechtstreeks* van patient naar de ontvanger.

De druppeltjes komen tot maximaal ca. 2 meter van een persoon die besmet is, en blijven niet (lang) in de lucht hangen.

Het is onbekend hoe lang het virus besmettelijk blijft als het op bv. een deurkruk belandt.

Aeorosol verspreiding

Er is nog twijfel of er ook sprake is van aerosol-verspreiding. Dit houdt in dat het virus vermengd raakt met kleine druppels in de lucht. Het virus kan daardoor langer in Als iemand die druppels inhaleert kan hij besmet raken.

Er zijn maar weinig ziektes, zoals mazelen en tuberculose, die op deze manier verspreid worden. Rond 10-2-2020 zijn er wetenschappers die denken dat het ook geldt voor dit virus.

Graad van besmettelijkheid (R0)

Op 31-1-2020 wordt deze ingeschat op een waarde tussen 1,5 en 3,5. Dat betekent dat de gemiddelde besmette persoon 1,5 tot 3,5 andere mensen kan besmetten.

Voor de griep is de factor 1,3. De verspreiding daarvan gaat dus veel langzamer.

A retrospective study published Wednesday in medical journal The Lancet found that, among nearly 200 hospitalized coronavirus patients in China, viral shedding ranged from eight to 37 days among survivors, with a median of 20 days.

Incubatietijd

De tijd waarin iemand al wel besmet is maar nog geen symptomen vertoont ligt waarschijnlijk op gemiddeld 5 dagen, met een minimum van 2 en een maximum van 14.

Later onderzoek van een Chinese SARS-expert komt uit op een maximale incubatietijd van 24 dagen!!

Bij veel virusziektes ben je pas besmettelijk als je zelf ook al symptomen hebt, maar vanaf het begin had men het vermoeden dat het bij dit virus anders zou kunnen zijn.

Besmettelijk maar niet ziek

Vanaf het begin is er het vermoeden geweest dat er mensen zijn die wel positief testen op het virus, anderen besmetten, maar zelf totaal geen ziekteverschijnselen krijgen.

Zie uitgebreid bewijsmateriaal in deze sectie.

Sterftegraad

Aangezien veel mensen met lichte symptomen nooit bij een dokter zullen belanden, is dit cijfer moeilijk in te schatten. Ook kan het cijfer vertekend zijn door een gebrek aan detectiekits, ziekenhuizen die overspoeld zijn, etc.

De WHO noemt als laatste cijfer (rond 5-3-2020) dat 3,4% van de geinfecteerde mensen overlijdt. Vergelijk dit met SARS, waarbij ongeveer 1 op 10 overlijdt, of MERS, waarbij 1 op 3 overlijdt. En griep heeft een CFR (Case Fatality Rate) van 0,1%.

Echter, op 6-3-2020 kwam er goed nieuws uit Zuid-Korea. Men heeft daar een ontstellend groot aantal tests gedaan (140.000), en de CFR is daar slechts 0,6% ( Coronavirus: South Korea’s aggressive testing gives clues to true fatality rate (SCMP, 5-3-2020)). Daarbij moet rekening gehouden worden met het feit dat men daar nog niet lang en het aantal dodelijke slachtoffers behoorlijk kan naijlen (omdat men vaak weken in het ziekenhuis ligt voor men sterft).

Een veel groter percentage wordt ernstig ziek, mogelijk 10 a 20%.

Hoe kan je jezelf en anderen beschermen?

De volgende subsecties:

Hoe voorkom je dat jij anderen besmet?
Was vaak je handen en hoest/nies op de goede manier ;
Wanneer zijn mondkapjes zinvol, en welke moet je gebruiken?
Beperk het aantal sociale contacten;
Het in de gaten houden van je lichaamstemperatuur.

Anderen beschermen

Als er kans zou zijn dat je met het virus besmet bent, hetzij door je reisverleden of doordat het virus al in NL gearriveerd is, blijf dan bij de minste of geringste symptomen binnen of gebruik op zijn minst een mondkapje.

Hygiene

Het belangrijkste is het wassen van je handen met water en zeep (miniaal 20 seconden):

nadat je naar de WC bent geweest;
voordat je gaat eten;
na hoesten, niezen en het snuiten van de neus.

Raak je neus, ogen en mond niet aan met ongewassen handen (een mondkapje kan daarbij helpen).

Begroet mensen niet met handenschudden.

Nies of hoest niet in je handen, maar hou je elleboog voor je mond.

Aangezien je telefoon vaak supersmerig is, en je hem dicht bij mond en gezicht houdt, kan het ook geen kwaad hem regelmatig schoon te maken.

Stofmaskers / mondkapjes / mondmaskers

Types

FFP2 en FFP3 mondmaskers zijn het best, liefst zonder ademventiel (FFP staat voor Full Face Protection). Je kan ze bv. hier krijgen.

In de media lees je ook vaak over N95. Dat schijnt gelijk te zijn aan FFP2.

Heeft een mondkapje zin?

Om te beginnen kan besmetting net zo goed via de ogen optreden, dus als je goed beschermd wil zijn zou je naast een mondkapje ook een duikbril o.i.d. op moeten zetten als je je in de gevarenzone begeeft.

Het artikel Why Telling People They Don’t Need Masks Backfired (New York Times, 17-3-2020) heeft een aantal interessante punten:

Er werd het publiek tegelijk verteld dat mondkapjes geen zin hadden, en dat men ze niet moest hamsteren omdat ze nodig waren in ziekenhuizen. Dat is een vreemde tegenspraak: of ze werken voor iedereen, of ze werken voor niemand.
Er werd gezegd dat mensen niet weten hoe ze een mondkapje (vooral de betere soorten, zoals N95) moeten gebruiken (en ze dus niet moeten kopen). Maar veel mensen weten ook niet hoe ze hun handen op de goede manier moeten wassen, dus ook daar dan maar mee stoppen?!

In dit artikel wordt helder uitgelegd of en hoe mondkapjes nuttig kunnen zijn in deze situatie.

Coronavirus: A definitive guide to buying and using face masks, by a viral immunologist (Hong Kong Free Press, 2-3-2020) is het meest uitgebreide artikel dat ik tot nu toe gezien heb over de verschillende soorten mondkapjes en hoe je ze (niet) moet gebruiken.

Time magazine legt uit waarom men in Azie wel massaal mondkapjes draagt, en in het Westen niet.

Inmiddels (2-4-2020) begint de mening over het gebruik van mondkapjes in Duitsland en de VS te kantelen. Men wil niet dat je de maskers gebruikt die bedoeld zijn voor mensen in de zorg, maar bv. zelfgemaakte stoffen maskers. En het gaat dan niet om *zelf* beschermd te zijn, maar om anderen te beschermen voor het geval *jij* besmet bent (en geen symptomen hebt).

Ondanks dat men in het Westen steeds zegt dat particulieren geen mondkapjes hoeven te gebruiken, geeft het RIVM op 4-3-2020 het volgende advies aan huisartsen:
Dit advies baseert zich op de huidige kennis van de verspreiding van het virus (via druppels en (in)direct contact): een FFP1-masker biedt voldoende bescherming voor zorgverleners die patiënten met COVID-19 moeten verzorgen. Uitzondering hierop zijn handelingen waar veel aerosolen kunnen ontstaan (zoals op de IC of bij bemonstering): hiervoor wordt een FFP2-masker geadviseerd. Voor huisartsen betekent dit dat FFP1-maskers voldoende bescherming bieden bij een eventueel thuisbezoek aan patiënten.
(Zie deze pagina.)

Hoe kan je checken of een mondkapje van goede kwaliteit is?

In dit filmpje laat een Libanese apotheker (in het Arabisch, maar dat maakt hier niet uit) zien dat je kan proberen een aansteker uit te blazen. Bij een goed masker zou dat niet moeten lukken.

Een andere manier is om een spuitbus op het kapje te richten, en te kijken hoeveel druppeltjes er doorheen gaan.

Social distancing (vermijd andere mensen)

Dit artikel (De Morgen, 15-3-2020) (Laat me de verwarring wegnemen: er komt een drama op ons af’: prof UGent schrijft open brief) beschrijft Wim Derave hoe belangrijk het is om *onmiddellijk* te beginnen met social distancing, en dat zelfs die ene lockdown party een funest effect kan hebben. Doe het ook in het belang van de hulpverleners, die het de komende tijd heel zwaar gaan krijgen.

Dit filmpje van ruim 10 seconden laat duidelijk het effect van social distancing zien.

In dit artikel (Washington Post, 14-3-2020) wordt d.m.v. simulaties getoond wat het effect is van meer of minder contacten tussen mensen, als er zieke individuen tussen zitten. Zeer illustratief!!!

Naarmate het weer mooier wordt willen mensen wat meer naar buiten, bv. om te fietsen of hard te lopen. Daar is niets mis mee, maar in deze gevallen is een afstand van ca. 2 meter niet altijd genoeg. Uit studie is gebleken dat als je in de "slipstream" van een andere hardloper of fietser zit, je toch in contact kan komen met deeltjes die door die ander zijn verspreid. Datzelfde geldt als je bv. een andere fietser inhaalt. Hou in al die gevallen nog meer afstand in acht.

Temperatuurmetingen

De temperatuurmetingen die op vliegvelden e.d. worden gedaan, met een soort infraroodmeter op afstand, zijn niet erg betrouwbaar.

Wat voor behandelingen (genezingen) zijn er mogelijk?

Eerst een waarschuwing: Franse authoriteiten waarschuwen (Guardian, 14-3-2020) dat de onstekingsremmende pijnstiller ibuprofen (Advil) en cortison de effecten van het coronavirus kunnen verergeren. Neem in plaats van ibuprofen paracetamol als je koorts hebt.

Zowel paracetamol als ibuprofen kunnen de temperatuur omlaag brengen, en helpen bij griepachtige symptomen (BBC, 17-3-2020). Maar medicijnen als ibuprofen kunnen bijwerkingen hebben, i.h.b. voor mensen met astma, hartproblemen en problemen met de bloedsomlooop.

Het BBC-artikel wijst ook op een aantal onjuiste berichten die bv. op WhatsApp circuleren.

Dit artikel op nu.nl (22-3-2020) bespreekt een aantal onderzoeken, i.h.b. naar de werkzaamheid van de antivirale middelen remdesivir en chloroquine

Antivirale middelen

Er worden verschillende antivirale middelen (of combinaties ervan) geprobeerd als verlichting, preventie, of misschien zelfs genezing.

Remdesivir

1 ervan is remdesivir (Guardian, 10-3-2020). Dit middel wordt oorspronkelijk gebruikt tegen ebola. Dit artikel (Statnews, 16-3-2020) over hetzelfde middel is iets technischer.

De University of Chicago Medicine heeft onderzoek gedaan naar 125 patienten, waarvan er 113 ernstig aan toe waren. Hoewel er nog geen officiele resultaten zijn gepubliceerd, lijkt de uitkomst bemoedigend. Bijna alle patienten waren na een week genezen, en slechts 2 van hen overleden.

Chloroquine / hydroxychloroquine

Een ander middel is (hydroxy)chloroquine, dat oorspronkelijk bedoeld is voor de bestrijding van malaria, maar ook wel gebruikt wordt tegen lupus en reumatoïde artritis.

De middelen bleken echter ook een remmend effect te hebben op SARS, en worden daarom nu getest op dit virus (SARS2).

Dit is een thread met uitgebreide verwijzingen naar de medische literatuur, en naar een recent experiment met 42 patienten. En hier ook nog een artikel in NRC (23-3-2020) over hetzelfde experiment. Conclusie is dat er momenteel geen bewijs is voor het gebruik van deze middelen.

Een andere studie, de meest uitgebreide tot nu toe, laat zien dat er meer doden vielen in de groep die hydroxychloroquine kreeg toegediend (AP, 21-4-2020). Ook leidde het gebruik van het middel er onder de 368 patienten niet toe dat ze minder beademing nodig hadden.

Hydroxychloroquine schijnt door sommige artsen ook gebruikt te worden in combinatie met azythromycine, maar dit kan hartstilstand veroorzaken.

Favipiravir

Een Japans griepmedicijn, favipiravir, lijkt vooral effectief bij patienten met mildere klachten. Die genezen daardoor sneller. Het middel wordt van oorsprong tegen allerlei virussen gebruikt, en er wordt ook getest of het werkt tegen ebola.

Combo lopinavir - ritonavir

Dit artikel (New England Journal of Medicine, 18-3-2020) beschrijft een onderzoek naar deze middelen.

Het middel werd gegeven aan patienten in het ziekenhuis die er ernstig aan toe waren. Er werd geen verschil waargenomen tussen deze behandeling en de normale.

Camostat

Dit middel is in Japan goedgekeurd om ontsteking van de alvleesklier (pancreatitis) te bestrijden, maar lijkt ook tegen dit coronavirus enigszins actief te zijn.

Op 3-4-2020 wordt er in Denemarken onderzoek gestart naar dit middel (sciencemag.org, 2-4-2020).

Diversen

In dit artikel worden verschillende antivirale medicijnen beschreven in relatie tot COVID-19.

Ivermectine

Het antiparasitaire middel ivermectine lijkt de groei van het virus te kunnen remmen. Het wordt normaal gebruikt tegen schurft en worminfecties.

Plasma

How blood plasma from recovered patients could help treat the new coronavirus (Statnews, 5-3-2020): Deze methode houdt in dat plasma afgenomen wordt van mensen die de virusinfectie hebben doorstaan, omdat dat antilichamen bevat. Het wordt bewerkt (o.a. getest op veiligheid), en daarna ingebracht bij een patient. Deze krijgt daardoor "passieve immuniteit", tot hij zelf antilichamen gaat aanmaken.

Nog een artikel: How blood from coronavirus survivors might save lives (nature.com, 24-3-2020)

En een artikel van wired.com, ook van 24-3-2020: Blood From Covid-19 Survivors May Point the Way to a Cure.

Er is in Shanghai wat met deze methode geëxperimenteerd, maar er zijn nog geen artikelen over verschenen.

De Japanse medicijnfabrikant Takeda is met een soortgelijke methode bezig, maar net iets anders. Lees daarvoor het artikel.

Beademing cq. IC

Dit is geen behandeling gericht op genezing, maar 1 gericht op in leven houden tot het lichaam hopelijk het probleem zelf kan overwinnen.

Vanwege het beperkte aantal bedden is er momenteel (1-4-2020) nogal wat te doen over deze bedden, en wie er gebruik van mogen maken, en of we er überhaupt gebruik van zouden willen maken.

Hoe werken testen, en waarom testen?

Wie wordt getest?

Op 23-3 in NL alleen patienten met een 'ernstig ziektebeeld', met koort *en* hoest of kortademigheid.

Er worden in NL steeds minder mensen getest. Rond 19-3 waren het er zo'n 3000+ mensen per dag, op 23-3 zijn het er nog maar 2000-. Helaas is deze pagina (link hierboven) door het RIVM offline gehaald, want de bevolking mag blijkbaar niet weten hoe weinig er getest wordt.

In tegenstelling tot wat het RIVM steeds beweert heeft niet iedereen last van een tekort aan materialen. Een laboratorium in Hengelo heeft voldoende capaciteit om meer testen te doen (Tubantia, 24-3-2020), maar heeft ondanks dat nog geen enkel monster uit Brabant ontvangen. En in Brabant is de capaciteit blijkbaar zo laag dat zelfs zorgmedewerkers niet getest worden.

Het blijkt dat een test 70 Euro kost, en Jaap van Dissel liet zich rond 15-4 in een briefing aan de 2e Kamer ontvallen dat dat argument meespeelt bij het bepalen van wie we testen. Helaas is geheim wie er in het Outbreak Management Team zitten, zodat we niet kunnen nagaan of er bv. ook mensen van de zorgverzekeraars (die opdraaien voor de kosten) invloed uitoefenen.

Waarom is testen belangrijk?

Kan je een pandemie effectief bestrijden als je niet weet wie ziek is en wie niet? De WHO noemde het "vuur bestrijden met een blinddoek om".

Het beleid van het RIVM is dat iedereen die koorts krijgt (en sinds 23-3 ook hun familieleden) thuis moet blijven. Volgens hen komt dat op hetzelfde neer.

Dat is echter onjuist, en gebaseerd op hun hardnekkige misvatting dat mensen zonder symptomen het virus niet verspreiden. Als je mensen test kan je ook hun contacten opsporen, die misschien geen symptomen vertonen maar wel het virus stilletjes verspreiden.

De landen die het meeste succes hebben met de bestrijden van het virus zijn de landen die het meeste testen.
Op 1 maart had Italie 1700 besmettingen en 41 doden, Zuid-Korea 3736 besmettingen en 21 doden.
Drie weken later waren de Italiaanse aantallen geëxplodeerd tot 59.138 besmettingen en 5.476 doden, Zuid-Korea had 8.897 besmettingen en 104 doden.
Dat massaal testen en rigoureus opsporen van nieuwe gevallen (ForeignPolicy, 23-3-2020).

Een 'community' in Italie heeft met testen het aantal nieuwe besmettingen tot 0 terug weten te brengen.

Hoe werkt een test?

Je hebt voor de testen machines nodig, waarin rekjes passen met buisjes. Met pipetjes die precies op de buisjes afgestemd zijn wordt vloeistof in de buisjes gedaan. Aangezien alles op alles is afgestemd moet je de maerialen bij 1 fabrikant betrekken.

Er is een speciale vloeistof, de lysisbuffer, nodig om de celwand van het virus af te breken, zodat het genetische materiaal vrijkomt. Ook die vloeistof komt van dezelfde fabrikant, hoewel laboratoriums het betrekkelijk makkelijk zelf zouden kunnen maken (als ze het recept hebben). Het steekt nauw met de vloeistof, omdat je niet wilt dat ook het genetische materiaal afgebroken wordt.

Het vrijgekomen genetische materiaal wordt vermeerderd, tot er genoeg is om 'gelezen' te worden door de machine.

Tekort aan materialen

Op 18-3 meldde Jaap van Dissel, de baas van de RIVM, in de 2e kamer dat de landen die al eerder met het virus te maken hadden gehad (zoals Singapore en Italie) alle testen hadden opgekocht. Dat is vreemd, gezien dat het Duitse instituut dat vergelijkbaar is met het RIVM op 20-3 160.000 tests per week deed. Als het RIVM vanaf het begin de situatie serieus hadden genomen hadden ze tijdig nieuwe kunnen (laten) maken.

In dit artikel (NRC, 12-3-2020) wordt gezegd dat er vooral een tekort is aan de plastic plaatjes.

In dit artikel (nu.nl, 18-3-2020) wordt echter gezegd dat er een tekort is aan reagentia.

En in "Testen, testen, testen, zegt de WHO. Waarom doen we dat dan niet?" (Volkskrant, 22-3-2020) staat dat er een tekort is aan chemicaliën, pipetpuntjes en rekjes voor celmonsters.

Het vreemde is dat men in de noordelijke provincies (i.h.b. Groningen) ingaat tegen de richtlijnen van het RIVM. Alex Friedrich, arts-microbioloog in het UMCG zegt: "We hebben geen capaciteitsprobleem. Het kan dat een bepaald lab een tekort heeft aan bepaalde materialen, maar dat is business as usual, dat los je op. Zolang je niet afhankelijk bent van een commerciële partij is dat niet zo. We hebben zo’n partij ook niet nodig, want deze tests kun je in vrijwel ieder gewoon lab doen."

Inmiddels is duidelijk geworden dat men in Groningen zo slim is geweest om zich niet afhankelijk te maken van 1 fabrikant, zoals dat in een groot deel van de rest van het land wel is gedaan (nl. van Roche (FTM, 26-3-2020).

Lange termijn aanpak

Er zijn globaal gesproken 2 mogelijke strategieën (Volkskrant, 25-3-2020): een (gedeeltelijke) lockdown, zoals nu (25-3) in veel Europese landen wordt gedaan, of de manier waarop SARS werd aangepakt (opsporen en isoleren van alle besmette personen).

Sommige landen (NL, UK) hebben als uiteindelijk doel groepsimmuniteit op te bouwen.

Lockdown

Testen en isoleren

Groepsimmuniteit

De Britse regering doet er weinig aan om de verspreiding van het virus af te remmen. Het idee is dat op een bepaald moment zo'n groot percentage van de bevolking met het virus in aanraking is geweest, en *of* dood is *of* immuniteit heeft opgebouwd, dat het virus daarna geleidelijk verdwijnt (omdat er te weinig nieuwe gastheren zijn).

Dit is een zeer gevaarlijk idee, om de volgende redenen:

We weten nog niets van de duur van immuniteit bij dit nieuwe virus. Misschien ben je na 3 maanden opnieuw besmettelijk.
Het kan zijn dat een flink deel van de geïnfecteerden blijvende schade aan organen, i.h.b. de longen, oploopt. Artsen in Hong Kong ontdekten dat sommige mensen 20 a 30% minder longcapaciteit hadden na de ziekte.
Omdat er teveel mensen in korte tijd ziek worden, zullen er onvoldoende bedden op de intensive care zijn. Afhankelijk van de omstandigheden kan tot 20% van de patienten daar belanden, veeeeeel meer dan bij griep. Het Italiaanse gezondheidsstelsel crasht al terwijl nog maar 0,05% van de bevolking ziek is.

Inmiddels blijkt uit onderzoek (EOS wetenschap, 9-4-2020) dat mensen die een milde variant van de ziekte hebben gehad niet altijd veel antilichamen in hun bloed hebben. Mogelijk heeft hun aangeboren immuunsysteem de ziekte kunnen overwinnen, waardoor er geen gespecialiseerde antilichamen hoefden worden aangemaakt. Het valt nog niet te zeggen of zij opnieuw besmet kunnen raken, en dan ook (weer) besmettelijk kunnen zijn.

Nederland

Inmiddels (16-3-2020) heeft ook de Nederlandse regering het over herd immunity. Misschien is dat niet zo'n goed plan, als je deze thread (Gerard JP van Westen, Computational Drug Discovery Leiden, 16-3-2020) leest.

Maarten Keulemans (Volkskrant, 17-3-2020) heeft een goed artikel geschreven.

Is het nieuwe coronavirus maar een griepje?

Onderstaande getallen zijn o.a. gebaseerd op een artikel van Bloomberg, en een artikel in BusinessInsider (gebaseerd op gelekte gegevens uit een presentatie voor Amerikaanse ziekenhuizen).

Waarde	Griep	COVID-19	Uitleg
CFR	0,1-0,2%	0,6-2,0%	Het overlijdenspercentage (Case Fatality Rate). Rond 6-3-2020 is het in Zuid-Korea (waar de meeste testen zijn gedaan) 0,6%, een paar dagen eerder sprak de WHO van 3,4%. Hoe dan ook, waarschijnlijk overlijden aan Corona minimaal 5 tot 10 keer meer mensen (relatief) dan aan de griep.
R0	1,3	2,5	Dit getal geeft het aantal mensen aan dat door elke patient besmet wordt. Het nieuwe coronavirus is beduidend besmettelijker dan de griep.
Ernstige gevallen	1,5% belandt in het ziekenhuis	5% belandt in het ziekenhuis, 1-2% in de intensive care
Ziekenhuisopnames in Amerika	490.600	4.800.000	Gebaseerd op griepseizoen 2018-2019, en op weinig maatregelen tegen het coronavirus.
Opnames intensive care in Amerika	49.000	1.900.000	Gebaseerd op griepseizoen 2018-2019, en op weinig maatregelen tegen het coronavirus.
Overlevingstijd op harde oppervlaktes	1 dag	9 dagen
Incubatietijd	2 dagen	2-27 dagen (gemiddeld 5,5)	Gevallen langer dan 2 weken zijn sporadisch
Besmettelijkheid voor symptomen optreden	1 dag	1 tot 2 dagen	Het RIVM en het European Center for Disease Prevention en Control gaan er ten onrechte van uit dat mensen met corona niet besmettelijk zijn voor symptomen optreden. Diverse onderzoeken laten zien dat dat wel zo is, en dat is ook het standpunt van de WHO.

In dit artikel in het FD (financiele dagblad) wordt ingegaan op de verschillen tussen griep en COVID-19.

We zijn wel bestand tegen een rampje

Zie ook deze Twitter thread als antwoord op mensen die zeggen dat we wel vaker met rampen (bommen, aardbevingen) te maken hebben, en dat ons gezondheidsstelsel zich daar wel aan kan aanpassen.

Het probleem in dit geval is dat het niet 1 ramp op 1 plek is, maar dat de ramp zich min of meer tegelijkertijd over de hele wereld voltrekt. Je kunt dus bv. niet in het ene land hulp aan het andere vragen, omdat (vrijwel) alle landen in dezelfde situatie zitten.

Hoe weet je of je COVID-19, verkoudheid of griep hebt?

Je kan kijken naar de symptomen, een online vragenlijst invullen, of een zelftest bestellen.

Symptomen

Onderstaand de meest voorkomende symptomen van deze 3 kwalen:

Symptoom	Corona	Verkoudheid	Griep
Koorts	Vaak	Zeldzaam	Vaak
Vermoeidheid	Soms (38,1%)	Soms	Vaak
Hoest (droog)	Vaak (67,7%)	Licht	Vaak
Niezen	Nee	Vaak	Nee
Pijnlijk gevoel / Spierpijn	Soms (14,8%)	Vaak	Vaak
Loopneus of verstopte neus	Zelden	Vaak	Soms
Keelpijn	Soms (13,9%)	Vaak	Soms
Benauwdheid	18,6%
Misselijkheid	11,4%
Rillingen	5,0%
Hoofdpijn	13,6%

Online tests

In Nederland ken ik tot nu toe maar 1 online test, en die geldt alleen voor inwoners van de provincie Utrecht: OLVG corona check Utrecht en omgeving.

In het artikel "I asked eight chatbots whether I had Covid-19. The answers ranged from ‘low’ risk to ‘start home isolation’" (STAT, 23-3-2020) worden 8 chatbots met elkaar vergeleken. Helaas is er niet veel consistentie in de resultaten.

Zelftests

In de VS kan je er voor ca. 200 dollar 1 krijgen, maar er zijn verschillende nadelen:

als je te vroeg test krijg je een false negative, je denkt ten onrechte dat je het virus niet hebt;
het monster moet diep in de neus of keel worden genomen om betrouwbaar te zijn;
het duurt vaak minimaal 2 a 3 dagen voor je een uitslag hebt.

Ben je besmettelijk als je geen symptomen hebt?

Hoewel het RIVM tot minstens 11 maart bleef volhouden dat je zonder symptomen niet besmettelijk was, wees een artikel van Bloomberg er op 29-1-2020 dat asymptomatische verspreiding bepaald niet ondenkbaar was.

Een arts-microbioloog bij het UMCG zegt dat het ook zou kunnen dat de besmette mensen uit de case reports toch met andere besmettelijke personen in aanraking zijn geweest. Verder beweert ze dat mensen zonder symptomen misschien toch symptomen hebben, maar ze niet als zodanig ervaren.

Het lijkt mij dat je gewoon geen risico moet nemen, en zodra niet onomstotelijk vaststaat dat personen zonder symptomen kunnen besmetten moet je uitgaan van wel.

Wat inmiddels wel vrijwel vaststaat is dat tientallen procenten van de personen die positief testen geen symptomen krijgen. Als zij (of een deel van hen) ook besmettelijk zijn maakt dat de bestrijding een stuk lastiger.

Het meest recente artikel over dit onderwerp (CNN, 15-3-2020)

WHO versus ECDC

Talloze onderzoeken (zie verder) zeggen van wel, ook de WHO hangt dit standpunt aan. Ze zeggen dit:
We merken dat er mensen zijn die het COVID-19 virus kunnen verspreiden 24 tot 48 uur voor ze symptomen vertonen.

Het European Center for Disease Prevention and Control zegt iets anders dan het Amerikaanse CDC (10-3-2020):
ECDC: Momenteel gaat men er van uit dat mensen die geinfecteerd zijn maar geen symptomen vertonen het virus niet kunnen overdragen.
CDC: Enige verspreiding van het virus zou kunnen voordat mensen symptomen vertonen.

Het CDC baseert zich dus op de WHO, waar het ECDC zijn "wijsheid" vandaan haalt?

Cases en onderzoeken die asymptomatische besmetting aannemelijk maken

Vanaf het begin is er het vermoeden geweest dat er mensen zijn die wel positief testen op het virus, anderen besmetten, maar zelf totaal geen ziekteverschijnselen krijgen.

Het gaat waarschijnlijk om een klein percentage (WHO zegt 1%, 3-3-2020), en vaak ontwikkelen ze later alsnog symptomen.

Vrouw zonder symptomen besmet 5 anderen

Een mooi voorbeeld is dit geval, van een vrouw uit Wuhan die op 10 januari naar het noorden reisde, naar een regio waar het virus nog niet was gesignaleerd. 5 van de familieleden die ze bezocht werden ziek, zijzelf had op 11 februari nog steeds geen symptomen, maar was wel positief getest.

Van 26 patienten helft besmet door iemand zonder symptomen

In een onderzoek naar 26 patienten (8-2-2020) lijkt de helft van de patienten besmet te zijn voor de "besmetter" symptomen vertoonde. Dat maakt dit virus dus extra lastig te bestrijden.

Viroloog uit Hong Kong

Ook een topviroloog uit Hong Kong zegt dat je het virus kan verspreiden zonder symptomen te hebben, en raadt daarom aan een masker te dragen (gemeld door NOS-correspondent in China Sjoerd den Daas, 10-3-2020, artikel zit achter paywall).

Grafieken e.d.

Corona Locator Nederland: Een pagina met ladingen interessante grafieken en statistieken over de situatie in NL. O.a. een animatie van de toename van het aantal gevallen op de kaart, een lijst van gemeentes met het hoogste aantal besmettingen, etc.
Aantal positieve tests coronavirus: Kaartje van Nederland van het RIVM, waar met cirkels het aantal gediagnosticeerde gevallen is ingetekend (dagelijks bijgewerkt, meestal rond 15:00).
Tracking the worldwide COVID-19 pandemic: Een zeer mooie verzameling grafieken (o.a. vergelijkingen tussen landen) van Datagraver.
COVID-19 infecties op de Nederlandse IC’s: Allerlei grafiekjes m.b.t. aantal patienten op de intensive care in NL.
Coronavirus COVID-19 Global Cases by Johns Hopkins CSSE
Coronavirus tracked: the latest figures as the pandemic spreads: Prachtige grafieken, waarin alle landen in 1 grafiek staan. De 1e grafiek heeft verticaal het aantal doden, horizontaal de dagen. Voor elk land begint de grafiek op het moment dat er 10 doden zijn. Verder staan er een aantal stippellijnen in voor als het aantal doden elke dag verdubbelt, elke 3 dagen, etc.; Wereldkaart (wordt dagelijks bijgewerkt), met rode bollen van verschillende grootte die de brandhaarden aangeven. Links een lijst met het aantal gevallen per land, rechts lijsten met dode en herstelde patienten per provincie in China en landen.
COVID-19 situation in the WHO European Region: Kaart van Europa van de WHO (wordt dagelijks bijgewerkt).
Links een lijst met het aantal gevallen per land, rechts o.a. grafiekjes van het totale aantal gevallen, en het aantal gevallen per dag.
Coronavirus Disease (COVID-19) – Statistics and Research: Wat verder op deze pagina staan grafiekjes per land (aantal gevallen, en aantal nieuwe gevallen).
COVID-19 in US and Canada: Grafieken van het aantal nieuwe gevallen en het totale aantal voor Canada en VS. Verder een kaart met kleuren voor meer of minder getroffen gebieden. Ook in een lijst de aantallen per provincie (Canada) en staat (VS). Wordt real time bijgewerkt.
nCoV2019.live: Overzicht in 3 kolommen, wereldwijd (landen), VS en China. Voor elk land, staat in de VS en provincie in China de aantallen confirmed, serious, recovered en deceased.
Dashboard of the COVID-19 Virus Outbreak in Singapore: Zeer uitgebreide statistieken over de situatie in Singapore, 1 van de 1e landen (na China) die met de crisis te maken kreeg. Aangezien de situatie in Singapore veel beter gemonitord is dan in China is dit waardevolle informatie.
Virologische dagstaten: Sinds 9-3 houdt het RIVM aantallen geteste personen e.d. bij, hoewel ik de aantallen in de tabel niet helemaal kan plaatsen gezien de officieel gepubliceerde aantallen.
Cases, deaths, recovered, severe and active cases (102 territories in the world): Overzicht van landen (van boven naar beneden), met per land een staafje dat aantal gevallen, doden, hersteld, etc. weergeeft.
Deze lijkt niet meer te worden bijgewerkt.

Live blogs

nu.nl: Adres verandert soms. Gewoon even weer naar de hoofdpagina van nu.nl gaan, daar staat het ergens bovenaan wel vermeld.
CNN: Adres verandert elke dag (vaak staan dan bovenin iets in de geest van 'link has moved here'). En anders even naar de hoofdpagina van CNN gaan.
Sterker gericht op Amerika.

Persoonlijke verhalen

In verpleeghuizen is de toestand slecht. Familie die niet op bezoek kunnen bij hun ouders, en soms op afstand (via videoverbinding) hun ouders zien sterven, verzorgers die moeten werken zonder beschermend materiaal, etc. Hier een aantal verhalen.

In De eerste coronapatiënten van Drenthe zijn weer beter: 'Het was afgrijselijk, echt heel naar' (Dagblad van het Noorden, 28-3-2020) worden de lotgevallen beschreven van de 1e coronapatienten uit Drenthe. Het stel had het carnaval bezocht in het zuiden van het land.

Het verhaal van hoe het er aan toegaat op de IC van het ziekenhuis in Tilburg.

Het dagboek van een 29 jaar oude sociaal werkster uit Wuhan, vanaf 23 januari, op de dag dat de stad afgesloten werd van de buitenwereld: Coronavirus Wuhan diary: Living alone in a city gone quiet (BBC, 30-1-2020).

Het verhaal van een 32-jarige inwoner van Huanggang, een stad vlakbij Wuhan, waar het allemaal begon: Dispatches From Hubei: Two Weeks Between Life and Death (30-1-2020). De vrouw van de man wordt ziek op 7 januari, en overlijdt een paar weken later.

De verhalen van 2 personen (BBC, 14-2-2020), met als gemeenschappelijk kenmerk dat ze niet of te laat in ziekenhuizen in Wuhan terecht kunnen. De ene persoon verliest zijn beide grootouders, van de andere komt de moeder veel te laat in het ziekenhuis (afloop nog niet bekend).

Een Twitter thread van Amy (22 jaar) over haar ervaringen met COVID-19.

Situatie in Nederland

In dit stuk niet veel over de maatregelen in NL, want daarover is elders al genoeg over te vinden. Vanaf dat de situatie in China escaleerde vind ik dat het RIVM bagatelliseert (geruststelt?), afwijkt van WHO-richtlijnen, te weinig test, slecht voorbereid is, en niet op hoogte is van de laatste kennis.

Sommigen vinden dat je in tijden van crisis onvoorwaardelijk achter de regering moet staan (zoals Amerikanen in tijden van oorlog onvoorwaardelijk achter hun president gaan staan). Echter, ook regeringen en instituten (RIVM, WHO) kunnen fouten maken, en journalisten en andere kritische geesten kunnen "meedenken" en de autoriteiten scherp houden. Wetenschapsjournalist Jop de Vrieze verwoordt het goed in dit stuk in Villamedia (27-3-2020).

Ik bepleit niet dat we allemaal maar ons eigen ding moeten doen, en de maatregelen van de regering in de wind moeten slaan. Maar kritische geluiden kunnen er misschien wel toe bijdragen dat die worden bijgesteld.

Onderstaand subsecties over:

Het Outbreak Managment Team;
Gevallen waarin het RIVM afwijkt van de richtlijnen van de WHO;
De rol van het RIVM vanaf het 1e begin;
Meer voorbeelden van twijfelachtige beslissingen en aannames van het RIVM;
Gevallen waarin het verbazingwekkend is dat er niet getest wordt;
Regeringsmaatregelen (of het ontbreken daarvan)

Outbreak Management Team

De regering heeft geen kennis van pandemieën en ziektes, en is dus voor haar beslissingen op dat gebied afhankelijk van experts. Die zitten met elkaar in het zogenaamde Outbreak Management Team.

In dit filmpje op YouTube (5 minuten) wordt iets verteld over de mensen van wie de regering adviezen krijgt, en het OMT wordt daarin ook enigszins beschreven.

In dit artikel (Trouw, 20-3-2020) staat wie er in dat team zitten. Jaap van Dissel, hoofd van het RIVM is voorzitter van het team.

Een ander vast lid is Ann Vossen, viroloog bij het UMC. Ik heb haar nu 2 keer op TV gezien, 1 keer bij Jinek en op 23-3 bij Nieuwsuur. In het 1e programma probeerde ze (net als het RIVM) nog steeds te ontkennen dat asymptomatische mensen ook besmettelijk kunnen zijn, terwijl inmiddels al heel duidelijk was dat het anders lag.

In Nieuwsuur "nuanceerde" ze het belang van testen, omdat toch niet iedereen met een hoestje hoeft te weten of hij corona heeft. Nee, maar net daarvoor had er ook een huisarts met klachten in de uitzending gezeten die niet getest wordt. En dat geldt ook voor thuiszorgmedewerkers.

Dankzij een artikel in Follow the Money, van rond 24-3, kwam aan het licht dat ook het farmaciebedrijf Roche in het OMT zit. Dit is hetzelfde bedrijf waarvan een groot deel van medisch Nederland afhankelijk is voor testmateriaal, en dat het niet voldoende kan leveren.

Geregeld tegenspraak tussen uitspraken RIVM en richtlijnen WHO

Wanneer ben je beter?

RIVM (25-3-2020): Als je je beter voelt en 24 uur lang geen gezondheidsklachten hebt gehad, ben je genezen. Dan kun je anderen niet meer besmetten.

WHO: "People infected with #COVID19 can still infect others after they stop feeling sick, so these measures should continue for at least 2 weeks after symptoms disappear. Visitors should not be allowed until the end of this period.

Dat is nogal een verschil, 1 dag na de symptomen beter (RIVM) of 2 weken (WHO). Jaap van Dissel werd woensdagochtend 25-3 hiermee geconfronteerd in de 2e Kamer, en gaf toe dat dit misschien aangepast moest worden. Woensdagavond staat het nog steeds op minimaal 3 plekken op hun website.

In dit artikel (nu.nl, 29-3-2020) wordt uitgelegd dat ook Jaap van Dissel wel degelijk weet dat je na 24 uur nog besmettelijk kan zijn. Volgens hem is de hoeveelheid virus dan al een tijdje aan het afnemen, en is dit criterium opgesteld vanwege de situatie in Noord-Brabant. Je wilt zorgverleners die besmet waren z.s.m. weer aan het werk hebben. Het is dus een "practisch" standpunt, en geen wetenschappelijk standpunt. En je loopt er het risico mee dat je weer nieuwe mensen besmet.

De rol van het RIVM

Het RIVM lijkt het probleem vanaf het begin te onderschatten. Ze lijken het Engelse gezegde "better safe than sorry" (beter te voorzichtig en te strenge maatregelen, dan te laks en er spijt van krijgen) om te draaien.

In het artikel Het virus kwam sneller dan de overheid reageerde (NRC, 21-3-2020) worden de ontwikkelingen vanaf het begin geschetst.

1 dag na Wuhan (24-1-2020)

Het RIVM, op 24-1 (1 dag na lockdown in Wuhan): "Het is mogelijk dat het virus in Nederland opduikt. Maar het risico is heel klein. Het virus komt vooral voor in Wuhan en er is relatief weinig reisverkeer tussen die plaats en Nederland."

Ook zeggen ze: "We staan in nauw contact met andere instanties, zoals de WHO en ECDC. De ziekte lijkt, met wat er nu bekend is, niet zo heel besmettelijk."

Ook met de kennis van toen was dit een onzinnig standpunt. Misschien heeft men de bevolking gerust willen stellen. Het virus was op dat moment al bijna een maand actief in Wuhan, en kort voor de lockdown waren miljoenen Chinezen voor Chinees nieuwjaar afgereisd naar andere plaatsen. Het virus had ons ook vanuit bv. Beijing of Shanghai kunnen bereiken. En het had ook met iemand naar Washington mee kunnen liften, daar mensen besmetten, en ons dan van daaruit kunnen bereiken. De wereld is klein tegenwoordig.

5 dagen na Wuhan (28-1-2020)

Het RIVM zegt: "De ziekte lijkt, met wat er nu bekend is, niet heel besmettelijk. De ziekte lijkt ook niet makkelijk van mens op mens overdraagbaar."

Goh. Waarom sluit China dan 50 miljoen mensen van de buitenwereld af, en horen we verschrikkelijke berichten over de ziekenhuizen in Wuhan?

Ook waren er al 4 dagen eerder gevallen in Europa.

3 februari 2020

Het RIVM zegt: "We zijn zeer goed voorbereid mocht het virus hier opduiken. Er treden dan allerlei maatregelen in werking die voorkomen dat het virus zich verder kan verspreiden."

Goed voorbereid? Hoe kan het dan dat er een maand later een schreeuwend tekort is aan tests, en aan persoonlijke beschermingsmiddelen als mondkapjes?

5 weken na Wuhan (27-2-2020)

RIVM, op 27-2-2020 (meer dan maand na lockdown Wuhan): "We weten nog niet goed of het ernstiger is dan een gebruikelijke griep, maar de officiële cijfers van dit moment lijken niet heel verontrustend."

China sloot al een maand eerder een stad met 10 miljoen inwoners af en men stampt speciale ziekenhuizen voor corona uit de grond. En het is al lang bekend dat 10 tot 20% van de coronapatienten in ziekenhuizen of zelfs op de intensive care belandt, en dat dat de bottleneck gaat vormen. Deze percentages zijn veel hoger dan bij de griep.

16-3-2020

Op 16-3-2020 benadrukt de WHO nogmaals: test, test, test. Op die manier heeft Zuid-Korea de situatie onder controle gekregen. Alleen als je weet wie besmet is kan je verspreiding voorkomen. Het RIVM test juist steeds minder. 12 dagen na het 1e geval in Nederland testten ze al geen familieleden meer, nu (nog weer een week later) ook geen mensen meer met lichte verschijnselen.

25-3-2020

Jaap van Dissel toont in de 2e Kamer een grafiek met een zeer positief beeld: het aantal bij de GGD's gemelde patiënten dat opgenomen is in het ziekenhuis is vanaf 21-3 t/m 23-3 afgenomen.

Helaas vergeet hij er bij te vertellen dat patiënten die op 23-3 binnenkomen maar op 17-3 zijn getest, in de grafiek bij 17-3 belanden. Er is dus een sterk naijl-effect, en de getallen van 21-3 t/m 23-3 zeggen niets.

Dit is een sterk staaltje van wensdenken: de gehoopte werkelijkheid weergeven i.p.v. de echte situatie.

Andere voorbeelden van in mijn ogen slechte beslissingen, aannames en acties van het RIVM

Voorbeelden:

Op een persconferentie op 1-3 wordt door minister Bruins geadviseerd om thuis te blijven als je milde luchtwegklachten hebt *en* in 1 van de risicogebieden geweest bent.
Het is zeer waarschijnlijk dat er allang besmetting binnen Nederland plaatsvindt, dus het stuk na de 'en' had weggelaten worden. Neem gewoon geen risico, en blijf thuis als je klachten hebt.
Als iemand positief getest is, is dit het advies m.b.t. zijn contacten (1-3-2020): "De gezondheidsdienst neemt contact met hen op om ze te monitoren. Zodra deze mensen klachten ontwikkelen, worden ze in isolatie geplaatst en ook getest op het virus."
Dit gaat ervan uit dat mensen zonder symptomen niet besmettelijk zijn, vrijwel zeker een onjuiste aanname. Het advies zou moeten zijn om onmiddellijk in (zelf-)quarantaine te gaan als je met een coronapatient in aanraking bent geweest.
In Italie begon een grote uitbraak op 20-2, in een gebied vlakbij Milaan. Ik ken iemand die 4 dagen in Milaan was, van 21 t/m 25-2, en bij terugkomst in NL niet getest is (en zelfs geen foldertje met info meekreeg).
En alweer een ziekenhuis dat een aantal afdelingen moet sluiten, omdat een medewerker na terugkomst uit Italie 4 dagen aan het werk is geweest. Het gaat om het Onze Lieve Vrouwen Gasthuis (4-3-2020).
Op zaterdag 29-2 is er nog een groep van 900 Groninger studenten vertrokken naar Noord-Italie voor een skivakantie. Het RIVM vond het allemaal best.
Het RIVM organiseert een steekproef in Brabantse ziekenhuizen. Maar dan is het wel belangrijk dat iedereen meet op hetzelfde tijdstip. Maar helaas... (NRC, 12-3-2020)
Mooi verhaal in het AD (14-3-2020) over alle rare dingen die er met testen gebeuren in NL (aantal gedane testen moet bv. om duistere redenen strikt geheim blijven).
In een interview met nu.nl (21-3-2020) zegt de baas van het RIVM: "Wat vaak wordt gezegd is: doe dan maar een totale lockdown, dan zijn we er maar vanaf. Dat heeft Singapore in delen gedaan. Die leken er inderdaad vanaf, maar de lockdown werd opgeheven en nu is het virus daar weer terug."
Dat is onjuist, Singapore is nooit in lockdown geweest, en de nieuwe gevallen zijn importgevallen. Jaap van Dissel heeft zelfs dit soort zaken niet op orde.
Op 31-3 blijkt dat de modellen die het aantal benodigde IC-bedden moesten voorspellen er flink naast zaten. De reden: tot 19-3 ging het RIVM ervan uit dat mensen gemiddeld 10 dagen op de IC zouden liggen. Dat blijkt in werkelijkheid 3 a 4 weken te zijn. Voor mensen die de situatie in China in de gaten hielden komt dit niet als een verrassing.
Het RIVM zegt vanaf het begin dat mondkapjes voor particulieren geen zin hebben (omdat ze bang zijn dat ze ten koste gaan van mensen in de zorg, maar dat zeggen ze er niet gewoon eerlijk bij). Op hun site staat echter een referentie naar een artikel uit 2009: "Professionele en zelfgemaakte gezichtsmaskers verminderen blootstelling aan luchtweginfecties".

Testen

Al vanaf het begin doken er talloze berichten op over mensen met corona-achtige klachten die niet getest werden. Een paar voorbeelden:

Het Beatrixziekenhuis in Gorinchem stelt een opnamestop in, omdat er op de intensive care een week (van ca. 21-2 tot ca. 28-2) een patient met het coronavirus heeft gelegen, voordat zij werd getest. Zij had in Gorinchem al last van *ademhalingsproblemen*!!! Ze werd niet getest omdat ze niet in aanraking was geweest met personen uit risicogebieden.
Iedereen met enig vermogen tot logisch denken snapt dat je veel vaker moet testen. Ook al is ze zelf niet in Italie geweest, ze kan wel een bezoeker hebben gehad die er vandaan kwam.
Het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam stelt 2-3-2020 een opnamestop in voor de IC, omdat ook hier een week lang (ca. 22-2 tot 29-2) een patient met ademhalingsproblemen heeft gelegen die besmet was.
Overigens blijkt dat beide ziekenhuizen de beslissing om niet te testen zelf hebben genomen, ondanks dat ze sinds 24-1 nieuwe richtlijnen hadden van het RIVM. Maar 24-1 was ook al te laat.
En weer een opnamestop voor de IC van een ziekenhuis, het Rode Kruis Ziekenhuis in Beverwijk (3-3-2020). Een patient werd positief getest, hoewel hij al op 28-2 was opgenomen.
Een verslaggever van het AD tweette dit (2-3-2020): Vrouw gesproken die plots longontsteking kreeg. Geen coronatest gedaan. Dag later: kind 1 40 graden koorts en longontsteking. Geen test. Nog een dag later: kind 2 idem dito. "Maar u bent niet in Italie of China geweest dus u heeft geen corona", aldus de dokter.
Een gezin komt op 22-2 terug uit Italie. Vanaf 23-2 krijgt 1 van de dochters al ademhalingsproblemen. Ook andere gezinsleden krijgen problemen en de vader geeft les. Desondanks moeten ze 8 dagen soebatten om getest te worden.
Thread van iemand die uit China terugkomt (8-3-2020). Bij thuiskomst krijgt hij klachten, maar hij wordt niet getest.
Tweet van Frans van Leeuwen:
Ben in contact geweest met een persoon die in Noord-Italie is geweest en besmet bleek te zijn met het #coronavirus. Momenteel al vier dagen last van koorts en hoesten. De GGD en huisartsenpost willen niet testen. Onbegrijpelijk!!!
Tweet van Alexander Suma:
Ik lig nu met 39 graden in bed het vocht uit mijn longen te kuchen. Heb zeker 10 jaar geen griep gehad, en nu heb ik alle verschijnselen. 3 weken geleden in Daegu geweest,vorige week Freiburg. Ze zeiden dat ik het kan hebben, maar kom niet in aanmerking voor test
Aafke Romeijn, 11-3-2020:
Twee van mijn moeders leerlingen blijken corona te hebben en zitten in isolatie. Mijn moeder heeft hen gewoon lesgegeven en is zelf ziek geworden. Toch wordt ze niet getest want ze is niet in Italië geweest. Hoe does this work?
Corona-besmette huisarts zorgt voor schrik in Op1: Op 22-3 zat een huisarts in Op1, die nog maar 1 dag hersteld was van het virus. Haar man had het zelfs nog. Maar volgens de richtlijnen van het RIVM was het verantwoord (aldus mevrouw Littooij).
Op 24-3 meldt een verpleegkundige uit Brabant op Twitter: Zo vind ik de richtlijn van het RIVM onbegrijpelijk. Want kan iemand mij vertellen, hoe we in Brabant de curve gaan afvlakken, terwijl zorgmedewerkers HOESTEND aan het werk mogen, of zelfs moeten?? Heb er als GGDer al een week buikpijn van.
In een uitzending van Nieuwsuur van 22-3 of 23-3 zat een huisarts die thuis moest blijven omdat hij klachten had en niet getest werd.

Regeringsmaatregelen (of het ontbreken daaraan)

Vliegverkeer

Toen de uitbraak in Milaan net begonnen was verbaasde ik me er al over dat er bij terugkomst van mensen uit die regio geen controle was op het vliegveld. Ik ken iemand die er 4 dagen was toen de uitbraak al in gang was (straten uitgestorven, alles dicht), en bij aankomst nog geen foldertje meekreeg. 4 dagen later kreeg ze (21 jaar) ziekteverschijnselen, maar we zullen nooit weten of het corona is geweest.

Maar zelfs nu, het land in (gedeeltelijke) lockdown, al bijna 9.000 besmettingen, zo'n 500 doden, de ergste uitbraak van de wereld gaande in New York blijft KLM gewoon 7 keer per week naar die stad vliegen. (Ik weet of, zoals in de tweet staat, de vliegtuigen vol zijn, en hoeveel afstand er tussen passagiers is).

RTL Nieuws heeft ook een artikel over de vluchten uit New York (29-3-2020). "Het RIVM gaat ervan uit dat mensen met klachten thuisblijven". Ja, maar ze moeten wel eerst naar huis, en kunnen dan in het openbaar vervoer mensen besmetten. En ze kunnen ook met of zonder klachten in het vliegtuig mensen besmet hebben. Als passagiers uit dat soort regio's niet in quarantaine hoeven, dan kunnen we net zo goed meteen stoppen met de lockdown.

Maar, zoals Peter Breedveld het nogal heftig, maar wel terecht stelt: "Terwijl de Haagse Markt direct gesloten werd na wat stemmingmakerij van De Telegraaf over mensen die daar voor hun levensonderhoud afhankelijk van zijn, staan op Schiphol massa’s mensen elkaar onder te hoesten zonder enige consequentie. KLM is onze nationale trots en kreeg al steun toegezegd voordat er ook maar iets was gebeurd, maar het bedrijf al wel 2000 banen had geschrapt"

Beschermingsmiddelen voor mensen in de zorg

Op 11-4, maanden na de lockdown van Wuhan, maar ook lang na het begin van de uitbraak in NL, weet de regering er nog steeds niet voor te zorgen dat mensen in verpleeghuizen, thuiszorg, etc., mondkapjes en andere middelen hebben om te voorkomen dat ze zelf besmet raken.

Er begint dan ook verzet te ontstaan (NRC, 10-4-2020) in deze beroepsgroepen.

Op 16-4 zegt minister Hugo de Jonge dat mondkapjes e.d. nog wel schaars zijn, maar dat er voor mensen in de zorg geen tekort is. Het vreemde is dat ik 2 mensen ken die in een verpleeghuis werken, waaronder 1 zelfs in een tehuis voor demente bejaarden, en beiden hebben geen enkele vorm van bescherming.

Zie ook Twitter thread van 17-4-2020, met als 1e tweet:
Mijn tante werkt in een verzorgingstehuis en is sinds gisteren zelf coronapatiënt:
- Ze had geen enkel moment een mondkapje
- Collega’s zijn ziek thuis
- Ouderen zijn overleden in het tehuis door coronavirus
- Werkgever: we worden voor de leeuwen gegooid

Op 7-2 waarschuwt de WHO al voor een tekort aan beschermingsmiddelen. En dat, terwijl er op 10-2 nog een vliegtuig vol materialen vanuit NL naar China gaat. 2 weken later wordt er bij ons al een tekort geconstateerd (Volkskrant, 11-4-2020).

In de Volkskrant (17-4-2020) een verhaal over het Landelijk Consortium Hulpmiddelen, dat door de minister rond half maart is opgezet om de verdeling en inkoop van middelen centraal te regelen.

Q & A (vragen en antwoorden)

Hier 100 vragen en antwoorden over het virus (in het Engels van TEDMED). Deze vragen en antwoorden zijn niet verwerkt in onderstaande lijst.

Kan je drager van het virus zijn en geen symptomen hebben?: Ja. Rond 28-2 waren er in Zuid-Korea van een groep van 600 mensen zonder symptomen 70% drager van het virus. Zie deze tweet.
Kan iemand die besmet is geweest met het virus later opnieuw besmet raken?: Dat is niet waarschijnlijk, en zeker niet op korte termijn. Zelfs een lichte besmetting zou voor enige tijd voor immuniteit moeten zorgen.
Wat zou kunnen, maar waarvoor nog te weinig bekend is, is dat het virus blijft sluimeren, en in een latere fase andere symptomen veroorzaakt.
Zie dit artikel in de New York Times (29-2-2020).
CNN schrijft (18-4-2020) over 163 mensen in Zuid-Korea die later opnieuw positief getest werden (44% had zelfs lichte symptomen). Het artikel beschrijft diverse verklaringen.
Kan je andere mensen besmetten als je geen symptomen hebt?: Vrijwel zeker wel. Ik heb daar een uitgebreide sectie aan gewijd.
Als een test op het virus negatief is, is het dan zeker dat je niet besmet bent?: Nee. Het hangt er vanaf of je bij het verzamelen van speeksel genoeg van het virus meekrijgt. De betrouwbaarheid van de test is 30 a 50% (zie dit artikel in de South China Morning Post van 11-2-2020).
Hoe kan het virus overgedragen worden?: Via de lucht (hoesten, praten, etc.), of via virusdeeltjes op dingen die je aanraakt (deurkruk, etc.). Die kunnen daar bv. terechtkomen doordat iemand in zijn hand hoest en dan de deurkruk beetpakt.
Hoe lang kunnen virusdeeltjes op deurkrukken e.d. actief blijven?: Volgens diverse studies tot wel 9 dagen. Het hangt echter sterk af van de omstandigheden. De deeltjes kunnen slecht tegen ultraviolette straling (buiten, in de zon), en ze kunnen (binnen) ook slecht tegen hoge temperatuur en vochtigheid. Dat is ook de reden waarom coronavirussen en de griep slecht gedijen in de zomer.
Dit recentere artikel in de Washington Post (12-3-2020) heeft het over 24 uur (op karton) tot 3 dagen (op plastic en staal). Maar, het artikel concludeert ook dat de besmettelijkheid via oppervlaktes het grootst is tot 1 a 2 uur nadat iemand bv. gehoest heeft.
Als je geen symptomen meer hebt, verspreid je dan het virus niet meer?: De Amerikaanse immunoloog Fauci zegt: "Je kan geïnfecteerd raken, symptomen krijgen, vrij van symptomen raken, je goed voelen, en toch besmettelijk zijn. Alleen als er, met een tussenpoos van minimaal 24 uur, 2 tests gedaan zijn die negatief uitvallen, kan je je normale leven weer oppakken."
Kan je blijvende schade oplopen door het virus?: Artsen in Hong Kong ontdekten dat sommige mensen na herstel 20 a 30% minder longcapaciteit hadden. Ze vonden een soort matglaspatroon in de longen van 9 patienten, wat blijvende schade suggereert.
Maar lees ook deze tweet (plus reacties) van patholoog An Capoen (15-3-2020).
Gaat het virus weg in de zomer?: Mogelijk op het halfrond (noord of zuid) waar het zomer is. Maar gezien het ontbreken van een vaccin, en de grote besmettelijkheid van dit virus, is het waarschijnlijk dat het de komende jaren zal blijven circuleren.
Sommige coronavirussen, zoals SARS en MERS, lijken niet erg gevoelig te zijn voor seizoensinvloeden, dus er valt eigenlijk weinig over dit virus te zeggen. Van de 4 bekendste griepvirussen zijn er 2 die wel afzwakken met warmer weer.
Als je handgel gebruikt om je handen schoon te maken, moet het dan aan bepaalde voorwaarden voldoen?: Ja, het moet minimaal 60% alcohol bevatten.
Lopen alleen ouderen risico?: Nee. Jongeren gaan minder snel dood aan het virus dan ouderen. Maar van de patienten in de VS die in het ziekenhuis belandden, had 40% een leeftijd tussen 20 en 54 jaar.
Is het verstandig om een zelftest aan te schaffen?: Nee (STAT, 20-3-2020), voor zover ze in NL überhaupt al beschikbaar zijn. In de VS kan je er voor ca. 200$ 1 krijgen, maar er zijn verschillende nadelen: als je te vroeg test krijg je een false negative, je denkt ten onrechte dat je het virus niet hebt; het monster moet diep in de neus of keel worden genomen om betrouwbaar te zijn; het duurt vaak minimaal 2 a 3 dagen voor je een uitslag hebt.
Zijn er apps die met corona te maken hebben?: Ja, er is een app waarin je je symptomen kunt invullen. Je krijgt dan een indicatie van hoe waarschijnlijk het is dat je corona hebt, en er is ook een medisch team dat naar de resultaten kijkt. Indien nodig neemt men contact met je op.

Vergelijking Nederland en Italie (cases, ic, doden)

Datum	Gevallen NL	Doden NL	IC NL	Gevallen IT	Doden IT	Uitleg
02-26	00000	00000		00400	00012
02-27	00001	00000		00650	00017
02-28	00002	00000	0002	00888	00021
02-29	00007	00000	0003	01128	00029	0004
03-01	00010	00000	0004	01689	00035
03-02	00018	00000	0004	02036	00052
03-03	00024	00000	0005	02502	00080
03-04	00038	00000	0008	03089	00107
03-05	00082	00000	0009	03858	00148
03-06	00128	00001	0012	04636	00197	Patienten in Noord-Brabant wordt aangeraden sociale contacten te beperken bij hoest, verkoudheid e.d.
03-07	00188	00001	0014	05883	00233
03-08	00265	00003	0017	07375	00366
03-09	00321	00003	0020	09172	00464
03-10	00382	00004	0029	10149	00631	Stoppen met handen schudden
03-11	00503	00005	0037	12462	00827
03-12	00614	00005	0056	15113	01016
03-13	00804	00010	0069	17660	01268
03-14	00959	00012	0087	21157	01441
03-15	01135	00020	0111	24747	01809
03-16	01413	00024	0140	27908	02158	Scholen m.i.v. vandaag dicht
03-17	01705	00043	0168	31506	02505
03-18	02051	00058	0220	35713	02978
03-19	02460	00076	0271	41035	03405
03-20	02994	00106	0351	47021	04032	2655 mensen op intensive care in Italie
03-21	03631	00136	0417	53578	04825
03-22	04204	00179	0465	59138	05476
03-23	04749	00213	0558	63927	06077	Vanaf nu tot 1 juni alle samenkomsten verboden, zgn. 'targeted lockdown'.
03-24	05560	00276	0637	69176	6820
03-25	06412	00356	0733	74586	7503
03-26	07431	00434	0819	80539	8165
03-27	08603	00546	0908	86498	9134
03-28	09762	00639	0974	92472	10023
03-29	10866	00771	1022	97689	10779
03-30	11750	00864	1111	101739	11591
03-31	12595	01039	1172
04-01	13614	01173	1181		13155
04-02	14697	01339	1225	115242	13915
04-03	15723	01487	1262	119827	14681
04-04	16627	01651	1261
04-05	17851	01766	1273
04-06	18803	01867		132547	16523
04-07	19580	02111		135586	17127
04-08	20549	02258		139422	17669
04-09	21762	02406		143000	18279
04-10	23097	2511			18849
04-11	24413	2643
04-12	25587	2737
04-13	26551	2823			20465
04-14	27419	2945
04-15	28153	3134
04-16	29214	3315
04-17	30449	3459
04-18	31589	3601

Fake news en andere mythes

Als je wilt controleren of iets fake news is, kan je dat op deze site doen.

De WHO heeft een pagina genaamd Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public: Myth busters, waarop ook een aantal mythes ontkracht worden.

Haardroger en sauna

Stelling: Je kan van het virus genezen door met een haardroger in je neus te blazen of naar de sauna te gaan.

Dit is onzin. Ook de site Snopes.com legt uit dat het virus je niet ziek maakt door zich op te hopen in de neus, maar dat het je op een cellulair niveau ziek maakt.

Muggen

Stelling: Het virus kan worden overgebracht door muggesteken.

Nee, het virus wordt door druppeltjes (bij hoesten, praten) overgebracht, niet via bloed.

Bloedbank

Stelling: Als je getest wilt worden, en men weigert het, ga dan bloed doneren.

Onjuist. Bloedbanken testen geen bloed op het COVID-19 virus.

Handgel vs. zeep

Stelling: Desinfecterende handgel is beter dan water en zeep.

Nee, hoewel het wel handig is op plaatsen waar geen water beschikbaar is (bv. soms in de trein, of als je anderszins op reis bent).

Zeep en water doodt het virus, en je spoelt het van je huid af.

Wegspoelen

Stelling: Het virus bevindt zich in de keel. Drink dus veel water, en het virus belandt in de maag, waar het door maagzuur gedood wordt.

Het virus kan binnenkomen via de keel (ook neus en ogen), maar dringt daarna de cellen binnen. Je kan het niet wegspoelen.

Links

Zie deze Twitter thread van Faheem Younus (17-3-2020), waarin 12 mythes ontkracht worden.

Tijdslijn van belangrijke gebeurtenissen (meest recent eerst)

26-3-2020: Groepsvorming op straat is verboden, tenzij de mensen onderling 1,5 meter afstand houden.
23-3-2020: Nederland neemt strengere maatregelen. Samenscholingen van 3 of meer mensen (tenzij familie) worden tot 1-6 verboden.
23-3-2020: Beperkingen in provincie Hubei in China (waar de crisis begon) worden versoepeld.
22-3-2020: Er wordt een NL-Alert verstuurd over het houden van afstand.
20-3-2020: Er gaan nog minder mensen getest worden, nl. alleen (een deel van) de zorgverleners, en (een deel van) de mensen die zo ziek zijn dat ze in het ziekenhuis belanden.
18-3-2020: Meer dan 2000 gevallen in NL (en 58 doden).
16-3-2020: Nederland sluit scholen t/m minimaal 6-4. Ook tandartsen stoppen met werken, uitgezonderd spoedgevallen. Eet- en drinkgelegenheden (uitgezonderd afhalen) en sportclubs moeten dicht.
15-3-2020: Het aantal gevallen en doden buiten China is nu hoger dan dat in China.
15-3-2020: Meer dan 1000 gevallen in NL.
12-3-2020: Nieuwe maatregelen: tot 31 maart moeten mensen thuiswerken, evenementen met meer dan 100 personen worden afgelast, en wie koorts of luchtwegklachten heeft moet binnen blijven.
11-3-2020: WHO roept situatie uit tot een pandemie.
11-3-2020: Meer dan 500 gevallen in NL.
9-3-2020: Vanaf het weekend test het RIVM familieleden van patienten niet meer. Aantallen laag houden en PANIEK VERMIJDEN!!!!
9-3-2020: Handen schudden mag niet meer.
2-3-2020: Het Maasstad Ziekenhuis in Rotterdam stelt een opnamestop in, omdat ook hier een patient pas na een week (22-2 t/m 29-2) op de intensive care werd getest.
1-3-2020: Het Beatrixziekenhuis in Gorinchem stelt een opnamestop in, omdat er op de intensive care een week een patient met het coronavirus heeft gelegen, voordat zij werd getest.
27-2-2020: 1e Nederlandse patient.
13-2-2020: China verandert de definitie van het aantal diagnoses. Tot nu toe was dat alleen gevallen die via een testkit waren bevestigd, vanaf nu voldoet ook een CT-scan. Het aantal gevallen maakt daardoor een flinke sprong.
11-2-2020: Aantal doden boven 1000.
7-2-2020: De regering gaat huis-aan-huis zoektochten doen in Wuhan, om besmette mensen op te sporen.
7-2-2020: De dokter die voor het eerst aan de bel trok over het virus is er zelf aan overleden.
6-2-2020: Aantal doden boven 500.
28-1-2020: Hooggerechtshof van China geeft kritiek op politie van Wuhan die op 3-1 dokters oppakte vanwege het "verspreiden van geruchten".
28-1-2020: Aantal doden boven 100.
23-1-2020: Stad Wuhan (epicenter van de outbreak) gaat op slot.
20-1-2020: Voor het eerst lijkt er sprake te zijn van overdracht van het virus tussen mensen.
20-1-2020: President Xi Jinping gaat zich er mee bemoeien.
10-1-2020: Dokter Li Wenliang begint te hoesten en wordt zelf ziek.
9-1-2020: Genetische code van het nieuwe virus ontrafeld. Het blijkt verwant te zijn aan SARS en MERS.
9-1-2020: 1e officiële dode.
7-1-2020： Het nieuwe virus wordt geïdentificeerd als een coronavirus.
3-1-2020: Dokter Li Wenliang wordt opgepakt door de politie, en moet een verklaring ondertekenen dat hij zich fout heeft gedragen en het niet weer zal doen.
1-1-2020： De Huanan-markt in Wuhan, waar allerlei soorten zoogdieren en vissen verhandeld worden, wordt gesloten. Deze markt speelt vrijwel een rol in de verspreiding van het virus, en is mogelijk zelfs de oorzaak ervan (virus van dier op mens).
31-12-2019: Gezondheidsinstanties in Wuhan houden een crisismeeting, en verstrekken voor het eerst info aan de World Health Organization.
30-12-2019: Dokter Li Wenliang stuurt een bericht in WeChat over een SARS-achtige ziekte aan 7 studiegenoten.
30-12-2019: De eerste officiëe rapporten over 27 gevallen van een virale longontsteking worden bevestigd.
26-12-2019: Anonieme laborant meldt later dat hij op deze dag al monsters kreeg van een virus uit Wuhan dat 87% overeenkomst had met SARS.
8-12-2020: 1e patient met het nieuwe virus.

Interessante personen en threads op Twitter

Personen om te volgen

Dr. Eric Feigl-Ding: Verbonden aan Harvard, maar geen expert op dit gebied. Heeft nog wel eens de neiging behoorlijk te dramatiseren, maar toch vaak interessante informatie.
Dr. Angela Rasmussen: Viroloog.
Kai Kupferschmidt: Wetenschapsjournalist die werkt bij sciencemag.org
Helen Branswell: Schrijver over infectieziektes bij statnews.com

Threads

Thread van Rogerio Fausto

Lijkt interessant, van vrij onbekend persoon.

Viroloog Angela Rasmussen

Zeer goede uitleg over hoe een virus cellen besmet, wanneer symptomen optreden, etc.

Paul Mozur van de New York Times

Geweldige thread over de staat van beleg waarin China op 15-2 verkeert, en alle vormen van sociale controle die dat mogelijk maken.

Eric Feigl-Ding over voorzorgsmaatregelen

Een aantal tweets over voorzorgsmaatregelen, en een link naar een zeer uitgebreid artikel over dit onderwerp.

Viroloog Angela Rasmussen

Hele duidelijke uitleg over hoe lang het virus het uithoudt buiten het menselijk lichaam (bv. op een deurkruk).

Sander de Hosson, longarts (1-3-2020)

Over wat er precies gebeurt als je klachten krijgt door coronavirus.

Kai Kupferschmidt (2-3-2020)

Hoe China de epidemie onder controle kreeg (o.a. door 1800 teams in Wuhan die op zoek gingen naar besmette personen, en het bouwen van 2 dedicated ziekenhuizen).

Viroloog Angela Rasmussen

Waarom een virus tegen de griep niet werkt tegen het coronavirus.

Liz Specht (Assoc. Director of Science and Technology)

Hele goede thread over de tekorten die zullen ontstaan aan mondkapjes en ander beschermingsmateriaal, ziekenhuisbedden, etc.

Luca Dellanna, 8-3-2020

Uitgebreide thread over de situatie in Italie. Mogelijk is er voor ouderen geen plek meer in ziekenhuizen.

Naomi O'Leary (Europe Correspondent Irish Times), 8-3-2020

Thread met een chronologisch overzicht van de gebeurtenissen in NL, waaruit ook af te leiden is dat het RIVM ernstig tekort schiet.

Naomi O'Leary (Europe Correspondent Irish Times), 10-3-2020

Het Europese CDC volgt niet de richtlijnen van het WHO, en gaat er ten onrechte vanuit dat mensen zonder symptomen niet besmettelijk zijn.

Jason van Schoor

Een thread over de rampzalige situatie in Italie (10-3-2020).

Sylvia Stringhini, epidemiologist uit Italie

Een thread over de rampzalige situatie in Italie (9-3-2020).

Dr. Able Lawrence (Clinical Immunolgy & Rheumatology)

Over de medicijnen waarmee wordt getest.

Thijs Niks

Over de (weinige) testen die Nederland doet.

zeynep tufekci, schrijft voor The Atlantic and New York Times

Zeer uitgebreide thread over waarom het dragen van mondkapjes *wel* nuttig is.

Hironori Funabiki

Over de de Japanse aanpak: met minimale beperkingen aantal besmettingen laag houden.

Reuters Institute

Een thread met 16 suggesties voor interessante schrijfsels over COVID-19, zoals een gratis ebook van de New York Times.

Peter Slagter

Een thread over mondkapjes.

Ian M MacKay, viroloog

Zeer goede Engelse thread over mondkapjes.

Dr. Jacquelyn Gill

Goede adviezen over het gebruik van (wegwerp)handschoenen om besmetting te voorkomen.

Links

De volgende subsecties:

Instanties (zoals RIVM en WHO);
Websites met veel informatie over het virus;
Links naar Nederlandstalige en Engelse artikelen;
Links naar informatieve video's.

Instanties

RIVM: Het instituut dat de regering adviseert. Ze verkondigen vaak meningen (personen zonder symptomen zijn niet besmettelijk) die al lang achterhaald zijn. Ook hebben ze vanaf het begin de ernst van de situatie gebagatelliseerd (er gaan geen vluchten van Wuhan naar NL, dus het virus komt hier niet). De voorlichting op hun site zijn de cliche-dingen die iedereen al 3000 keer heeft gehoord (geen handen schudden e.d.). Voor iemand die er nog niets van weet enigszins interessant, voor anderen zijn er veel betere bronnen.
GGD Groningen: Elke provincie heeft zijn eigen GGD, voor zover ik weet.
World Health Organization: Wereldgezondheidsorganisatie.

Sites met veel informatie over het coronavirus

De genoemde Chinese sites zijn geen propagandasites van de Chinese overheid.

Landelijk Inforium Corona Infocentrum: Een zeer uitgebreide Nederlandstalige site van het bedrijf Inforium, dat gespecialiseerd is in medische voorlichting.

Caixin: Op deze home van Caixin staat links een geanimeerd overzicht van de gevallen in China, wat mij betreft de beste visualisatie. Als je op de link klikt krijg je ook een tabel met doden per provincie.
South China Morning Post: Een nieuwsbedrijf met hoofdkwartier in Hong Kong, dat al meer dan een eeuw nieuws over China en Azie publiceert. Veel originele artikelen over het coronavirus.

Associated Press: Heeft vaak goede, kritische, niet-standaard artikelen over de situatie.
China Media Project: Heeft iets minder over corona, maar dan wel vaak hele interessante invoelshoeken (bv. over de slogans die Chinezen bedenken n.a.v. de crisis).
STAT: Een site met veel materiaal over het coronavirus. Wordt geproduceerd door Boston Global Media. Sommige artikelen achter paywall, maar veel niet.

Artikelen

Eerst Nederlandstalige, dan Engelstalige.

Nederlandse artikelen

Vaste prik bij virusuitbraken: complottheorieën. Hoe wapen je je ertegen? (Volkskrant, 14-2-2020): Over de psychologische defecten (confirmation bias, proportionaliteitsbias, etc.) die een rol spelen bij complottheorieën.
Hoe een (corona)virus als een staafmixer huishoudt in uw cellen (Volkskrant, 6-3-2020): Een zeer uitgebreid Nederlandstalig artikel, goed voor een leek te begrijpen, waarin wordt uitgelegd hoe het virus het lichaam binnendringt, en wat het allemaal in cellen uitspookt.
Artsen stellen leeftijdsgrens nieuwe patiënten voor (Telegraaf, 8-3-2020): In Italie zijn de ziekenhuizen zo overbelast dat er mogelijk geen plek meer is voor ouderen met het coronavirus.
Hoe Hongkong het coronavirus met fluwelen hand in een ijzeren greep houdt (Volkskrant, 11-3-2020): Over de veel betere aanpak van Hongkong dan die van Nederland.
Stamboom toont pad van het virus (NRC, 13-3-2020): Aan de hand van mutaties in het virus kan getraceerd worden hoe het zich over de wereld heeft verspreid. Bevat ook verwijzing naar de site van nextstrain, waar je animatie van verspreiding kan zien.
China pakt de draad niet zomaar op (Trouw, 20-3-2020): Hoe China in hele kleine stapjes weer probeert terug te keren naar een normaal bestaan, in angst dat er een nieuwe golf gevallen zal uitbreken.
Corona zegt dat Nederland uit de fantasiewereld moet ontwaken (HP/DE TIJD, 20-3-2020): We zijn veel te afhankelijk geworden van landen als China voor het maken van essentiële zaken als medicijnen en mondkapjes. In die zin zijn we bijna een 3e wereldland geworden.
De week van een ziekenhuisdirecteur: een ramp in slow motion (NRC, 20-3-2020): De journaliste is een week meegelopen met de directeur van een aantal ziekenhuizen (Heerlen en Sittard) en verpleeghuizen.
‘Jullie zitten in Nederland nog aan het begin, hier in Zuid- Korea is de piek geweest’ (Volkskrant, 23-3-2020): Hoe het een verslaggever in Zuid-Korea is vergaan.

Engelstalige artikelen

Here's A Running List Of Disinformation Spreading About The Coronavirus (27-1-2020): Een lijst van Buzzfeed met onzinnige verhalen die over het nieuwe virus de ronde doen.
The Wuhan Virus: How to Stay Safe (25-1-2020): Goed artikel van Foreignpolicy.com over de maatregelen die je zelf kan nemen om niet besmet te raken.
Wuhan officials face questions, anger over virus response: Interessant artikel van APnews over de reden waarom het zo lang duurde voor China in actie kwam.
Chinese Health Care Needs More Communism (28-1-2020): Over het slechte en dure Chinese gezondheidsstelsel.
THE TRUTH ABOUT “DRAMATIC ACTION” (27-1-2020): Interessant artikel van Da Shiji over de reden waarom het zo lang duurde voor China in actie kwam.
How to Avoid the Coronavirus? Wash Your Hands (28-1-2020): Artikel (Engels) van een correspondent van de NYTimes, die in 2003 de SARS-epidemie in China heeft meegemaakt. Het gaat vooral over wat je moet doen om niet ziek te worden (handen wassen) en wanneer je het beste een masker kunt gebruiken.
An Outbreak of Slogans (29-1-2020): Nieuwe slogans die door mensen worden gemaakt i.v.m. coronavirus (in Chinees en Engels).
Coronavirus and the Panic Epidemic (30-1-2020): Zeer interessant artikel over hoe de Chinese staat het virus te lijf gaat. Geeft een mooi inkijkje in de Chinese cultuur en politieke toestand.
'We'll admit them if they're dying': Virus outbreak pushes China's stretched health care workers to breaking point (CNN, 31-1-2020): Over overbelaste ziekenhuizen, patienten die pas terecht kunnen als ze al half dood zijn, gebrek aan beschermend materiaal waardoor ook medisch personeel ziek wordt, etc.
Coronavirus ‘deadlier than it looks’, virologist warns (31-1-2020): Het virus kan dodelijker worden, of juist niet, afhankelijk van welke deskundige je spreekt.
The shunned: People from virus-hit city tracked, quarantined (AP, 31-1-2020): Goed verhaal over hoe de regering iedereen in de gaten houdt die in Wuhan is geweest, dat je uit hotels gezet kunt worden, dag-in-dag-uit meerdere keren gebeld wordt met dezelfde vragen, etc.
China's reaction to the coronavirus outbreak violates human rights (The Guardian, 2-2-2020): Over mensenrechtenkwesties samenhangend met de Chinese reactie op het virus. Is het bv. acceptabel om 8 uur van tevoren aan te kondigen dat steden op slot zullen gaan? En is het uberhaupt effectief?
Coronavirus Pummels Wuhan, a City Short of Supplies and Overwhelmed (2-2-2020): Over de toestand in Wuhan, en hoe moeilijk het is om in ziekenhuizen te komen en medische hulp te krijgen.
Wuhan seafood market may not be source of novel virus spreading globally (26-1-2020): Het is toch niet zeker dat de markt met zeevoedsel de oorsprong is van het virus.
This Chinese doctor tried to save lives, but was silenced. Now he has coronavirus (CNN, 4-2-2020): Reconstructie van de gebeurtenissen rond de dokters die voor het eerst melding maakten van het nieuwe virus.
As New Coronavirus Spread, China’s Old Habits Delayed Fight (New York Times, 1-2-2020): Over hoe dingen (door politiek te stellen boven het publiek informeren) zo uit de hand konden lopen.
Coronavirus: not just another pandemic China has given to the world (The Australian, 7-2-2020): Goed opinieartikel over het virus.
Rare Online Revolt Emerges in China Over Death of Coronavirus Whistle-Blower (New York Times, 7-2-2020): Na het overlijden van de arts die voor het eerst melding maakte van het virus, en dat moest bekopen met een reprimande van de politie, is er online een kleine revolutie uitgebroken, waarin o.a. de hashtag "we want freedom of speech" (in het Chinees) werd gebruikt.
Scientists are racing to model the next moves of a coronavirus that's still hard to predict (Sciencemag.org, 7-2-2020): Over de wetenschappelijke modellen om de verspreiding van het virus te voorspellen.
At least 500 Wuhan medical staff infected with coronavirus (11-2-2020): Ondanks het dragen van mondkapjes e.d., raakt ook veel van het medische personeel besmet.
Voices from China: How many ‘really died’ from coronavirus and how survivors live (14-2-2020): Vragen gesteld aan (meest anonieme) inwoners van Wuhan.
To Tame Coronavirus, Mao-Style Social Control Blankets China (New York Times, 15-2-2020): Over de enorme en beangstigende sociale controle waarmee China het virus denkt te kunnen overwinnen.
Cries of despair from Ground Zero of the coronavirus outbreak (Financial Times, 16-2-2020): Over de dramatische taferelen die zich afspelen in Wuhan, vanwege gebrek aan ziekenhuiscapaciteit.
With Nearly 70,000 Infections Worldwide, Coronavirus Continues to Baffle Experts (The Street, 16-2-2020): Uitgebreid en goed artikel over de stand van zaken op 16-2.
If you’re worried about the Wuhan outbreak or feel unprepared, this guide is for you: Zeer uitgebreid artikel over alles wat je vooraf kan doen om goed voorbereid te zijn op het moment dat het virus ook op jouw locatie arriveert.
They Recovered From the Coronavirus. Were They Infected Again? (New York Times, 29-2-2020): Ben je na 1 keer besmet te zijn met het virus daarna beschermd?
Coronavirus far more likely than Sars to bond to human cells due to HIV-like mutation, scientists say (SMCP, 27-2-2020): Onderzoek wijst uit waarom dit virus veel makkelijker mensen infecteert dan SARS.
Yes, it is worse than the flu: busting the coronavirus myths (Guardian, 2-3-2020): Het virus is wel degelijk gevaarlijker dan de griep, hoe jonge mensen zich gedragen is belangrijk voor de gezondheid van ouderen, mondkapjes werken soms wel degelijk, etc.
China May Be Beating the Coronavirus, at a Painful Cost (New York Times, 8-3-2020): Was de Chinese aanpak goed of niet?
How this South Korean company created coronavirus test kits in three weeks (CNN, 13-3-2020): Zuid-Koreaans biotech bedrijf denkt vooruit, en begint met het ontwikkelen van testkits nog voor het 1e virus in Zuid-Korea is gearriveerd. Vergelijk met de situatie in Amerika, waar al meer dan een maand gestunteld wordt met de testkits.
As China Cracks Down on Coronavirus Coverage, Journalists Fight Back (New York Times, 14-3-2020): De Chinese overheid probeert met alle macht kritiek de kop in te drukken, maar moedige reporters vechten terug.
China Tightens Wuhan Lockdown in ‘Wartime’ Battle With Coronavirus (New York Times, 6-2-2020): Situatie in Wuhan na 2 weken lockdown.
Younger Adults Make Up Big Portion of Coronavirus Hospitalizations in U.S. (New York Times, 18-3-2020): Jongeren overlijden minder snel dan ouderen als ze het virus oplopen, maar een 40% van de patienten tussen 20 en 54 jaar belandt wel in het ziekenhuis.
The Best-Case Outcome for the Coronavirus, and the Worst (New York Times, 20-3-2020): Het beste en het slechtste scenario (vooral gericht op de VS).
Italy, Pandemic’s New Epicenter, Has Lessons for the World (New York Times, 21-3-2020): Het verhaal van het steeds net achter de feiten aanlopen in Italie, de verwarring, onduidelijke signalen van de regering, etc.
I asked eight chatbots whether I had Covid-19. The answers ranged from ‘low’ risk to ‘start home isolation’ (STAT, 23-3-2020): Experimenten met online diagnose laten stellen door chatbots.

Video's

PEP-talk prof. Eric Snijder over coronavirussen: Een YouTube video in het Nederlands (21:56).
Watch: Ventilators are in high demand for Covid-19 patients. How do they work?: Een artikel met een filmpje over hoe beademing werkt en beademingsmachines werken.

Lijst van begrippen (glossary)

Nederlands	Engels	Uitleg
ECDC	ECDC	Zie European Center for Disease Prevention and Control
Europees Centrum voor ziektepreventie en bestrijding	European Center for Disease Prevention and Control	Centrum dat de EU helpt in de strijd tegen overdraagbare ziekten en andere ernstige bedreigingen van de gezondheid. Vergelijkbaar met het Amerikaanse CDC.
CDC	CDC	Zie Centers for Disease Control and prevention
COVID-19	COVID-19	De naam van de ziekte die door het nieuwe coronavirus veroorzaakt wordt. Zie Wikipedia .
NHS	NHS	Zie National Health Service
National Health Service	National Health Service	Openbare gezondheidszorgstelsel van het Verenigd Koninkrijk. Zie Wikipedia.
RIVM	RIVM	Zie RijksInstituut voor Volksgezondheid en Milieu
RijksInstituut voor Volksgezondheid en Milieu	RijksInstituut voor Volksgezondheid en Milieu	Een kennis- en onderzoeksinstituut in Nederland, gericht op de bevordering van de volksgezondheid en een gezond en veilig leefmilieu. Zie Wikipedia
Sars-CoV-2	Sars-CoV-2	Het coronavirus dat de ziekte COVID-19 veroorzaakt.
Centers for Disease Control and prevention	Centers for Disease Control and prevention	Organisatie die zich van staatswege bezighoudt met het opsporen, behandelen en voorkomen van ziekten. Zie Wikipedia
WHO	WHO	Zie World Health Organization
Wereldgezondheidsorganisatie	World Health Organization	Een wereldwijde organisatie o.a. om de gezondheid van de wereldbevolking te bevorderen. Zie Wikipedia.
N95	N95	Een type mondkapje, met gelijke bescherming als FFP2.
FFP2	FFP2	Een type mondkapje. Je hebt ook FFP1 (minder bescherming) en FFP3 (maximale bescherming). FFP staat voor Full Face Protection.
PPE	PPE	Zie Personal Protective Equipment
	attack rate	Het percentage van de bevolking dat met het virus besmet is.
Persoonlijke beschermingsmiddelen	Personal Protective Equipment	Alle materialen die gebruikt worden om mensen die risicovolle beroepen uitoefenen (zoals medici die met coronapatienten om moeten gaan) te beschermen. Je kan daarbij denken aan gaspakken (hazmat suits), mondkapjes, etc.