Hindertje de Werk

Hendrik Werk alias voor Hindertje de Werk

Familie De Werk verhuist naar Amerikaanse staat Michigan

Mijn betovergrootvader Hendrik Werk is in 1825 te Leiden geboren. Hoewel Hendrik uit een geslacht van Leidse textielarbeiders komt verdiende hij zelf zijn brood als beroepsmilitair. Hendrik vestigt zich in 1850 in de stad Groningen alwaar hij trouwt met de 21-jarige te Groningen geboren koopvrouw Clara Tuntelaar. Samen stonden zij aan de wieg van vier generaties kermisreizigers, die ruim honderd jaar lang specifiek kermisgebak zoals poffertjes, wafels en oliebollen op vooral de noordelijke kermissen aan de man brachten.

Is de in 1866 naar Noord-Amerika geëmigreerde Hendrik Werk een dubbelganger van mijn Leidse voorvader? Die vraag heb ik mij jaren geleden gesteld. Het antwoord? Niet Hendrik Werk maar Hindertje de Werk stak de grote plas over met de Duitse bark Duisburg. Verwarring veroorzaakt door de passagierslijst waarop Hendrik Werk als nummer 105 is geregistreerd.

Hendrik Werk vertrekt als 29-jarige vrijgezel en arbeider uit Usquert en arriveert met eindbestemming New York State op 16 juni 1866 te New York. Hij is in gezelschap van plaatsgenoten: het gezin van Jan en Catharina Drenth (Drent volgens de Burgerlijke Stand) met zoon Hendrik en dochter Pieterke.
Los van de vele foutief geschreven namen (de niet-Nederlandse bemanning zal voornamelijk op het gehoor zijn afgegaan) is er nog iets opmerkelijks aan de passagierslijst. Hendrik Drenth, Jan Drenth, acht maanden oud, en Hendrik Werk horen kennelijk bij elkaar. Hendrik Werk kreeg als aantekening "h/w", housewife, huisvrouw dus van Hendrik Drenth. AlleGroningers geeft het verlossende antwoord. Hendrik Werk is Hindertje de Werk, geboren Usquert 4 oktober 1836, en Jan Drenth is haar zoon Jan de Werk, geboren Usquert 22 september 1865. Dit doet veronderstellen dat Hendrik Drenth (Hindrik Drent volgens de Burgerlijke Stand) de natuurlijke vader is van de acht maanden oude Jan.

Een gezin hebben Hindertje de Werk en Hindrik Drent kennelijk niet gesticht in Noord-Amerika. Met zijn ouders John en Katie Drent vestigt Hindrik (zich Henry noemende) zich aanvankelijk te Chicago City, Illinois (Census 1870) en verhuist vervolgens naar Muskegon County in de staat Michigan. In 1918 overlijdt Henry Drent te Muskegon. Geen spoor echter van Hindertje en zoon Jan. Overleden tussen 1866 en 1870? Een geheel nieuwe start gemaakt in Noord-Amerika? Vooralsnog onbeantwoorde vragen.

Dezelfde reis brengt ook Hindertje's oom en stiefvader Lubbert Klaassen de Werk naar het 'beloofde land'. Hij emigreert met Martjen Alderts Dijkema, getrouwd geweest met Lubbert's jongere broer Harm Klasen de Werk, dochter Aaltje en zoon Jan. Aaltje is hun gezamenlijke dochter, Jan is een zoon uit Lubbert's eerdere huwelijk met Grietje Jans Colk. Ruim drie maanden eerder emigreert Hindertje's volle broer Klaas de Werk naar Noord-Amerika. De gezinshoofden en de "single" reizende Klaas hebben een gezamenlijk doel: een beter leven ("economic improvement").

Genealogie De Werk (afkomstig uit Hunsingo, een streek in het noorden van de provincie Groningen)

I. Klaas Waalkes de Werk, geboren Usquert omstreeks 1769, overleden Usquert 20 april 1853, doopsgezind, dagloner. Trouwde Duurke Menkes Blink, gedoopt Rottum 6 november 1774, overleden Usquert 24 januari 1851, dagloonster. Dochter van Menke Harms en Grietje Sjabbes.

Uit dit huwelijk:

I.1 Waalke Klaassens de Werk, geboren Usquert 20 april 1803 (ingeschreven te Uithuizen in geboorteregister doopsgezinden), overleden Usquert 19 mei 1829, boerenknecht, nooit getrouwd.

I.2 Menke Klaassens de Werk, geboren Usquert 15 januari 1805 (ingeschreven te Uithuizen in geboorteregister doopsgezinden), overleden Usquert 6 februari 1880, dagloner.
Trouwde (1) Usquert 22 april 1830 Klaaske Pieters Slagter, geboren Usquert 22 september 1807, gedoopt Usquert 25 oktober 1807, overleden Usquert 30 november 1831, dienstmeid. Dochter van Pieter Everts Slagter en Trijntje Arijs.
Trouwde (2) Usquert 8 november 1832 Hindrikje Wildriks Dob, geboren Usquert 22 november 1810, gedoopt Usquert 9 december 1810, overleden Usquert 19 juni 1842, dienstmeid, dagloonster. Dochter van Wildrik Gerrits Dob, dagloner, en Geertruid Hindriks.

I.3 Pieterke Klaassens de Werk, geboren Usquert 11 december 1806 (ingeschreven te Uithuizen in geboorteregister doopsgezinden), overleden Uithuizermeeden 7 februari 1862, dagloonster. Trouwde Usquert 31 januari 1830 Jan Klasen de Bruin, geboren 7 mei 1806, gedoopt Uithuizermeeden 18 mei 1806, dagloner, emigreerde in 1866 naar Noord-Amerika. Zoon van Klaas Jans de Bruin en Dieuwerke Klasen Dijkema.

I.4 Lubbert Klaassens de Werk, volgt IIa.

I.5 Harm Klasen de Werk, geboren Usquert 27 maart 1812, overleden Usquert 4 mei 1812.

I.6 Harm Klasen de Werk, volgt IIb.

# # # # #

IIa. Lubbert Klaassens de Werk, geboren Usquert 19 juni 1808 (ingeschreven te Uithuizen in geboorteregister doopsgezinden), dagloner, arbeider, emigreerde in 1866 met schoonzus / tweede echtgenote naar Noord-Amerika, overtocht met Duitse bark Duisburg.

Trouwde (1) Usquert 26 november 1840 Grietje Jans Kolk, geboren Usquert 14 februari 1821, overleden Usquert 5 juli 1848, boerenmeid, dagloonster. Dochter van Jan Jochums Colk en Anje Berents.

Uit dit huwelijk:

IIa.1 Duurke de Werk, geboren Usquert 4 april 1841, overleden Usquert 18 februari 1855.

IIa.2 Anna Lubberts de Werk, geboren Usquert 30 maart 1843, overleden Usquert 9 juni 1943.

II.3 Jan de Werk, geboren Usquert 3 september 1844, overleden Muskegon (Michigan) 30 april 1915, begraven te Muskegon (Oakwood Cemetery), boerenarbeider, emigreerde in 1866 naar Noord-Amerika, overtocht met Duitse bark Duisburg. Nooit getrouwd. In 1900 inwonend bij en in dienst van Julle Klaassens Bierema, teler van bleekselderij te Muskegon.

II.4 Klaas de Werk, geboren Usquert 6 mei 1846, overleden Usquert 13 februari 1856.

Trouwde (2) Usquert Usquert 27 december 1849 Martjen Alderts Dijkema, geboren Usquert 19 februari 1811, gedoopt Usquert 3 maart 1811, dienstmeid, dagloonster, weduwe van Harm Klasen de Werk, emigreerde in 1866 met zwager / tweede echtgenoot naar Noord-Amerika, overtocht met Duitse bark Duisburg. Dochter van Aldert Ulferts Dijkema en Hindrikje Klasen.

Uit dit huwelijk:

IIa.5 Aaltje de Werk, volgt IIIa.

# # # # #

IIb. Harm Klasen de Werk, geboren Usquert 6 augustus 1815, overleden Usquert 4 september 1841, boerenknecht, dagloner. Trouwde Usquert 24 juli 1834 Martjen Alderts Dijkema, geboren Usquert 19 februari 1811, gedoopt Usquert 3 maart 1811, dienstmeid, dagloonster, emigreerde in 1866 met zwager / tweede echtgenoot Lubbert Klaassens de Werk naar Noord-Amerika. Dochter van Aldert Ulferts Dijkema en Hindrikje Klasen.

Uit dit huwelijk:

IIb.1 Duurke de Werk, geboren Usquert 8 oktober 1834, overleden Usquert 20 februari 1856.

IIb.2 Hindertje de Werk, volgt IIIb.

IIb.3 Klaas de Werk, geboren Usquert 31 mei 1839, overleden Usquert 26 november 1839.

IIb.4 Klaas de Werk, volgt IIIc.

# # # # #

IIIa. Aaltje de Werk, geboren Usquert 20 april 1850, begraven te Grand Haven (Michigan) (Lake Forest Cemetery), emigreerde in 1866 naar Noord-Amerika, overtocht met Duitse bark Duisburg. Trouwde Grand Haven (Michigan) 15 juni 1867 Jan Wissel, geboren Sint Annaland 9 maart 1841, visser, zeevarende. Zoon van Abraham Wissel, schippersknecht, schipper, en Maria Hoek, arbeidster.

Uit dit huwelijk:

IIIa.1 Maria J. Wissell, geboren Grand Haven (Michigan) 9 november 1868, overleden (diarree) Grand Haven (Michigan) 24 augustus 1869.

IIIa.2 Abram Wissel, geboren Grand Haven (Michigan) omstreeks 1873, overleden (ongeluk) / begraven Grand Haven (Michigan) 20 oktober 1882, begraven te Grand Haven (Michigan) (Lake Forest Cemetery).

IIIa.3 Lewis Wissle, geboren Grand Haven (Michigan) 31 augustus 1875.

IIIa.4 Maria Wissel, geboren Grand Haven (Michigan) 7 juli 1877, overleden / begraven Grand Haven (Michigan) 30 september 1880, begraven te Grand Haven (Lake Forest Cemetery).

IIIa.5 John Wissell, geboren Grand Haven (Michigan) 24 juli 1879.

IIIa.6 Jacob Wissel, geboren Grand Haven (Michigan) 26 november 1881.

Jan Wissel hertrouwde Grand Haven (Michigan) Hendrika Boeve, geboren Wapenveld (Heerde) 6 augustus 1836, weduwe van Jan Visser, eveneens visser van beroep. Dochter van Jan Boeve, boerenknecht, arbeider, en Jennigjen Witteveen, dienstmeid.

Pioniersfamilie Boeve

Op 5 november 1846 vertrekken Jan Boeve (46 jaar, arbeider), Jennigjen Witteveen en hun kinderen Hendrik (18 jaar, arbeider), Gerrit 16 jaar, arbeider), Hendrika (14 jaar) en Hendrikje (4 jaar) met de Plato uit Rotterdam. Na een bijna drie maanden durende zeereis komen zij 23 januari te New Orleans aan. De passagiers, voor het meer en deel uit Gelderland afkomstig, vertrekken 12 maart naar het noorden richting Mchigan. Volgens het bevolkingsregister wonen zij in 1850 te Holland Township, gesticht door dominee Albertus van Raalte. Onder zijn leiding vertrekt hij met een groep landverhuizers - naast vrouw, vijf kinderen en dienstmeid bestaande uit zo'n 100 volgelingen - op 2 oktober 1846 met The Southerner uit Rotterdam. Vanuit New York wordt doorgereisd naar het westen van Michigan. Een gebied in een beginstadium van ontwikkeling. Michigan, met een oppervlakte van 150.00 km² bijna vier zo groot als Nederland, bestaat in de pionierstijd uit eindeloze onontgonnen wouden, die slechts 'bevolkt' worden door Canadese jagers. Een zak geld dat zijn kerkgangers in Nederland bijeen hadden gebracht stelt Van Raalte in staat een stuk land te kopen. "[...] hier was het, zei Ds. Van Raalte dat eene stad en tal van dorpen moesten verrijzen en eene uitgestrekte Hollandsche Kolonie moest ontstaan, waar wij en onze kinderen een onbekrompen bestaan zouden hebben, en onzen God vrij en onbelemmerd zouden dienen." De productie van hout zou 50 jaar lang de belangrijkste inkomstenbron vormen.

Bronnen:
Passagierslijst Plato: http://www.macatawa.org/~devries/Plato.htm
Judith Andries, Nederlanders in Amerika, Januareeks 2, HD Uitgevers, Hilversum 1996.

# # # # #

IIIb. Hindertje de Werk, geboren Usquert 4 oktober 1836. Relatie met Hindrik Drent, geboren Usquert 1 oktober 1842, overleden Muskegon (Michigan) 31 maart 1918, begraven te Muskegon (Michigan) (Oakwood Cemetery). Zoon van Jan Hindriks Drent, boerenknecht, dagloner, venter, en Catharina Everts Piret, dagloonster. 'Gezin' emigreerde in 1866 naar Noord-Amerika, overtocht met Duitse bark Duisburg.

Uit deze relatie:

IIIb.1 Jan de Werk, geboren Usquert 22 september 1865. Op de passagierslijst geregistreerd als Jan Drenth.

# # # # #

IIIc. Klaas de Werk, geboren Usquert 14 augustus 1841, overleden Muskegon (Michigan) 1 april 1916, begraven Muskegon (Michigan) (Oakwood Cemetery) 5 april 1916, boerenknecht, werkte in een [houtzaag?]molen, eigenaar boerenbedrijf te Muskegon (Michigan), Cedar Spring Road, emigreerde in 1866 naar Noord-Amerika, vestigde zich 1 april 1866 te Muskegon (Michigan). Trouwde Grand Haven (Michigan) 2 april 1866 Wieske Veenekamp, geboren Usquert 4 november 1847, overleden Muskegon (Michigan) 10 maart 1931, begraven te Muskegon (Michigan) (Oakwood Cemetery). Dochter van Kornelius Venekamp, boerenknecht, dagloner, "works in saw mill", en Catharina Huizinga, dienstmeid.

Uit dit huwelijk: Geen nakomelingen bekend. Klaas de Werk overleed kinderloos.

Wieske nam vermoedelijk een andere naam aan: Nysje, naar haar grootmoeder van moeders kant Nijske Reinders Berghuis.
Nyssien De Werk Veenekamp hertrouwde Muskegon Township (Michigan) 24 augustus 1917 Edward [Eildert] Kuizinga, geboren Eenrum 3 juni 1835, overleden Muskegon (Michigan) 15 maart 1925, begraven Muskegon (Michigan) (Oakwood Cemetery), dagloner, arbeider, weduwnaar van Hillechien Aalvink, eerder weduwnaar van Johanna Soldaat, dienstmeid. Zoon van Cornelis Claassens Kuizinga, boerenknecht, dagloner, en Truda Eilderts Nienhuis, winkelierster.
Het huwelijk van Nyssien en Edward werd gesloten door clergyman John E. Kuizenga. Getuigen waren O.E. Kuizenga en Nyssien's zwager Jan Oudsema, die was getrouwd met Ida Veenekamp.

Heimelijk vertrokken naar Noord-Amerika?

Gezocht door de Nederlandse autoriteiten woont Klaas de Werk al bijna twee jaar te Muskegon in de Amerikaanse staat Michigan. Klaas de Werk is dienstplichtig en als soldaat ingedeeld bij het 8ste Regiment Infanterie, is bijna 1 m en 64 cm lang, heeft blond haar en bruine ogen, als het Departement van Oorlog hem bestempelt als deserteur en in 1868 signaleert in het Algemeen Politieblad. In het voorafgaande jaar had hij zich op 15 december moeten melden voor het vervullen van de militieplicht. Is Klaas er tussenuit geknepen? Dat ligt niet voor de hand want hij staat, in tegenstelling tot vele andere miliciens, niet gesignaleerd als "heimelijk vertrokken naar Noord-Amerika". Bovendien komt hij voor op de staten van landverhuizers. Zijn signalering in het Algemeen Politieblad is kennelijk een administratieve misser.

Transcriptie Algemeen Politieblad, 1868, p. 252, 272-273.

Gesignaleerde personen.
Van wege het Departement van Oorlog is uitgevaardigd
den navolgenden staat, de namen en signalementen be-
vattende der manschappen, die gedurende het afgeloopen
jaar 1867 van de landmagt en van het korps mariniers
gedeserteerd zijn, en omtrent wier lot, bij de korpsen
waartoe zij behoort hebben, op den 1sten Januarij 1868
nog niets stelligs bekend was.

Levensloop in Michigan

Het leven van emigrant Klaas de Werk is na zijn overlijden in het kort beschreven in de Muskegon Chronicle van 2, 4 en 5 april 1916. Daaruit is ondermeer op te maken dat hij kinderloos overleed, vrouw en zuster "Mrs. John Oudsema" achterliet. Zijn zuster bleek schoonzuster Ida Veenekamp te zijn, getrouwd met Jan Oudsema. Zuster Aaltje de Werk en halfzuster Hindertje de Werk waren kennelijk reeds overleden.

Bron: http://freepages.genealogy.rootsweb.ancestry.com/~muskegoncounty/Contributions/D.htm, geraadpleegd mei 2010.

Publicaties

De dubbelganger van Hendrik Werk, HuppelDePup, januari 2000, jaargang 7 nr. 1, blz. 18-19.

De dubbelganger van Hendrik Werk (deel 2), Roots@Groningen, september 2010, jaargang 17 nr. 3, blz. 82-84.

Klaas de Werk. Heimelijk vertrokken naar Noord-Amerika?, Roots@Groningen, januari 2011, jaargang 18 nr. 1, blz. 16-17.

Heeft U vragen? Mist U informatie of heeft U tips? Deponeer ze in mijn elektronische brievenbus.

Nieuwe pagina: 17 januari 2011. Voor het laatst bijgewerkt: 4 juli 2011.