Stoomtijdperk voorbij
'Minder romantiek, meer
sensatie.' Zo kan
de ondergang van de stoomcarrousel worden
samengevat. Hoge belastingen en staangelden,
kostbaar onderhoud, tijdrovend transport, opbouw
en ontmanteling, sociale lasten en het talrijke
personeel maakten, samen met teruglopende
belangstelling, rendabele exploitatie
onmogelijk. Kort voor de publieke verkoping
blikten Cornelis Vernon Sipkema en echtgenote
Cornelia Kallenkoot
nostalgisch terug in hun woonwagen aan de
Helperwestsingel in Groningen.
Cornelis' vader Gouke werd compagnon van Hendrik
Speelman, nadat Vernon John Alexander Fogertij
zich had teruggetrokken. Gouke Sipkema werd
volledig eigenaar, toen Speelman zich uit de
zaak terugtrok. Veel van het oude was in de loop
der jaren verdwenen. Onderdelen werden
vervangen, omdat ze stuk gingen of versleten
raakten. Behalve de paardjes, die allang de tel
kwijt waren van de amazones en ruiters, die hen
in tientallen jaren bereden hadden.
'Zullen zij ooit nog voor
het Stadhuis, hun traditionele plaats tijdens de
Groninger Meikermis, hun altijd eendere
cirkelgang galopperen, met op hun rug een peuter
van drie turven hoog, die met glinsterende
ogen en vuurrode koontjes
fier de teugels houdt om zijn briesend ros te
bedwingen?', vroeg
de interviewer zich af. Vroeger stond voor
echte, onvervalste, gezonde kermisstemming.
Serpentines kronkelden door de tent, confetti
stoof in wolken rond en lustig zong men met het
Pierre Eichorgel kermisdeuntjes mee. Romantiek
maakte omstreeks 1950 plaats voor snelheid en
grote hoogten. Jongeren wilden in hoog tempo
rondgeslingerd worden. Het kermisterrein was
veranderd in een mechanisch lunapark met
ingewikkelde stalen constructies.
Bij rendabele exploitatie horen snelle
verplaatsing en snelle op- en afbouw. Met een
stoomcarrousel kon dat niet. Ruim twintig
spoorwagons waren nodig om 60 ton materiaal,
waaronder tien tot twaalf slaap-, woon- en
pakwagens, te vervoeren. Dagenlang was het
talrijke personeel bezig om de attractie op te
bouwen. Vijftien ton decoratiemateriaal werd
meegesleept, dat voorzichtig en met zorg
behandelde diende te worden met het oog op
kwetsbare spiegeltjes en uitstekende delen. Veel
onderhoud vereisten paarden, gondels, beelden en
beschilderde panelen.
Plannen voor de toekomst hadden de Sipkema's
niet. Een leven zonder stoomcarrousel konden zij
zich na zeventien jaar huwelijk en erg hard
werken niet voorstellen. Al jarenlang moest er
veel geld bij. 'Maar toch hielden we vast. De
carrousel kwijt? Nooit dachten we. Maar we
moesten.'
De belangstelling voor de publieke veiling op 18
januari 1950 was groot, maar de kooplust was
lauw.
Niemand deed een bod op de gezamenlijke verkoop
van carrousel en danstent. Bij de verkoop van de
carrousel in gedeelten bleven de biedingen
steken op 2930 gulden. Het hoogste bod op de
carrousel als geheel was 3.000 gulden. De
carrousel werd niet gegund. Evenmin losse
onderdelen. Op 24 paarden, vier gondels en vier
wipbanken werd 800 gulden geboden. De biedingen
op het orgel, op een wagen gemonteerd, met motor
en orgelboeken, staakten bij 650 gulden. Ook de
locomobiel, goedgekeurd voor tien jaar,
veranderde niet van eigenaar, omdat deurwaarder
Jans geen genoegen nam met 500 gulden. De vier
jaar oude danstent met Amerikaans grenen
dansvloer werd in delen verkocht en bracht 1150
gulden op. De pakwagen op ijzeren wielen ging
weg voor 625 gulden. |
|
Redding kwam uit Zuidlaren van molenbouwer J. D.
(Diek) Medendorp, die namens een aantal
compagnons de stoomcarrousel onderhands voor
3500 gulden kocht.
De Boerenleenbank verstrekte een lening van
4.000 gulden. Met de kosten voor het transport
van Groningen naar Zuidlaren was het geld op. De
stoommolen werd ondergebracht in de stichting
Zustoca (Zuidlaarder Stoomcarrousel). Ieder van
de dertien leden, waaronder een melkboer, een
kastelein en een onderwijzeres, werkte actief
mee aan de exploitatie. De opbouw liet de
stichting over aan een aantal jongens, die
daarvoor werden betaald. Dankzij een welwillend
gemeentebestuur lukte het de stichting een
gereduceerde pachtsom van 25 gulden te bedingen.
Op de derde dinsdag in oktober 1950, het jaar
waarin 750 jaar Zuidlaardermarkt werd gevierd,
was het dan zover. De locomobiel stond op stoom
en burgers, boeren en buitenlui bestegen de
paardjes en stapten in de gondels.
Het jaar daarop werd de stoomcarrousel opnieuw
opgebouwd. De standplaats gaf de gemeente
Zuidlaren voor een vriendenprijsje weg. Bovenop
50 gulden pacht kwam nog 25 gulden
vermakelijkheidsbelasting. Een schijntje in
vergelijking met de autoracebaan van A. Enting,
die 400 gulden pacht en 200 gulden
vermakelijkheidsbelasting ophoestte. Niet
onderhevig aan vermakelijkheidsbelasting
betaalde J. Werk-Huizinga 130 gulden pacht voor
de verkoop van oliebollen.
Het was niet de bedoeling de boer op te gaan.
Daarvoor waren de transportkosten te hoog. Toch
werd de hele santenkraam, ter opluistering van
Gronings Ontzet, nog een keer op transport
gezet. Op de Ossenmarkt blies de stoomfluit op
28 augustus 1952 om elf uur 's morgens het
openingsconcert. Onder aftrek van de onkosten
stelde de stichting de totale inkomsten ter
beschikking aan het Koningin Wilhelminafonds.
Of de kankerbestrijding heeft geprofiteerd van
het ruimhartige gebaar, valt te betwijfelen.
Zustoca sloot de zomerkermis af met een verlies
van 1074 gulden en 33 cent, waarvan de helft
werd gedragen door de Vereeniging voor
Volksvermaken.
Na twee jaar werd de stichting opgeheven en ging
Medendorp alleen verder. De stoomfluit stootte
in 1955 de laatste adem uit. De exploitatie was
te duur geworden. Het ijzerwerk van de
Zuidlaarder carrousel verdween naar de
schroothoop. Stoommachine en orgel werden
verkocht aan twee Amerikaanse verzamelaars.
Sprookjespark De Efteling in Kaatsheuvel kocht
het grootste deel van de decoraties.
Ook Laurentius (Rens) Janvier kon de eindjes
niet meer aan elkaar knopen. Zijn stoomcarrousel
bleef wél bewaard. Tot op de dag van vandaag
wordt de carrousel in De Efteling 'onder stoom'
gehouden. Een vuurtje stoken hoeft niet meer,
elektriciteit heeft stoom verdreven.
Twee andere reizende stoomcarrousels lagen reeds
eerder op apegapen. Piet Roels zag er in 1947
geen brood meer in. Zondag 6 oktober 1946
brandde de stoommolen van J. W. Janvier geheel
af op het Malieveld in Den Haag. In negen
maanden tijd verrees een nieuwe stoomcarrousel.
De Larense kermis kreeg maandag 7 juli 1947 de
primeur. Piet Roels werd bedrijfsleider. Na
anderhalf seizoen werd deze carrousel voor goed
opgeslagen.
|
