Dum la prelego mem, mi kelkfoje montris iun tajpitan pagxon.
Fakte mi montris la kvinpagxan artikolon
Payment mechanisms designed for the Internet
(metodoj por interrete pagi).
Pardonpeto La diferenco inter vi auxskultantoj estas granda.
Cxeestas homoj kiuj cxiutage uzas Interreton; cxeestas homoj kiuj
ecx ne havas komputilon. Mi pene zorgis ke la prelego estas
komprenebla ankaux por tiu lasta grupo. Mi esperas ke la prelego
estas interesa al vi cxiuj.
Antaux printado de via nomkarto, la teksto sur gxi iel estis en la
komputilo. Komputilistoj eltrovis metodon sendi nur la enhavon de
la papero, ne la papero mem.
Komparu tion al la televido: gxi sendas nur la bildon de Hans van der
Togt kaj ne lin mem.
Mi nun transprenas tiun ideon de la papero al la komputila ekrano. Cxi
tiu teksto iam estis sur mia ekrano. Cxi tie sur papero cxio estas nur
nigra-blanka. Sur mia ekrano mi havis nigrajn kaj bluajn literojn. Per
la nigraj literoj la komputilo indikis al mi ke gxi ne havas pli da
informoj pri vortoj kiel "de" aux "la". Per la bluaj literoj gxi indikis
al mi ke gxi jes povas trovi pli da informoj pri ekzemple "ministrejo
de financo".
Mi nun povas direkti la muso al la bluaj literoj. Tiam mi povas
premi musbutonon por indiki al la komputilo ke mi sxatas scii
pli pri tiu ministrejo. Tuj mi ricevas la informojn, rekte
de la ministrejo mem. Mi ne ekplikos kiel tio funkcias. Mi
nur mencias la nomojn HTTP kaj HTML kiuj respondecas pri tiu
sxajna magio.
Mi nur volas ke vi komprenas ke oni povas ligi cxion: de la
pagxo de la ministrejo al pagxoj pri Nederlando, de la pagxo
de Nederlando al pagxoj de Euxropa Unuigxo, ktp. Fakte estas
hxaoso kiel la aranea teksajxo kiun ni vidis hieraux matene:
do ne tiuj belaj radaspektaj araneajxoj, sed tiu hxaosaj
araneajxoj kiujn ni vidis en la erikejo. Per tiuj ligoj oni
povas cxirkauxi la tutan teron. Cxi tio estas la fama Tut
Tera Teksajxo (angle: World Wide Web).
Antaux unu jaro mi demandis al Altavista kiom da interretaj pagxoj
gxi konas kun la vorto "Esperanto" en gxi. Se mi bone memoras la
rezulto estas 30 000. Simile mi demandis kiom da pagxoj gxi konas
kun la vortoj "Nederlands" aux "Dutch". La rezulto estas dekoble pli.
Ne surprizinte tiu estas simile al la diferenco inter la nombro
de nederlandlingvanoj (20 milionoj) kaj esperantlingvanoj (2 milionoj).
Fakte la interretaj katalogoj estas multe pli potencaj ol ordonaraj
katalogoj. En interreta katalogo mi povas sercxi cxiun vorton de la
interretaj pagxoj, kvankam en ordinara katalogo mi nur povas sercxi
la titolon de la libro aux la nomon de la verkisto.
Ekzemplo Mi demandis: bonvolu doni al mi la interretaj pagxoj kun
la vortoj "Esperanto" kaj "Groningen" en gxi. Mi volis trovi mian
proprajn pagxojn je Interreto. Resulte mi ricevis la pagxojn de la
Esperanto Klubo Eindhoven. Ili mencias ke Ineke Emmelkamp el Groningen
estas sekretariino de Esperanto Nederland. Laux la sercxilo estas
tiu pagxo kiun mi volas havi.
Alia ekzemplo Mi volas butikumi. Mi do sercxis ion kio certe nur relatas
al Esperanto: "Tohuvabohuo". Mi sercxis do butikon, kiu vendas tiun
kompaktdiskon de Kajto. Fakte mi nur trovis informojn pri la diskon
kiel la kantojn sur gxi kaj la kodon. Mi ne trovis butikon.
Post la prelego mi auxdis pri
la interreta butiko de Nanne Kalma mem. Ankaux lia butiko mi ne
trovis pere de la sercxiloj.
Mi decidis demandi nederlandan librobutikon: www.boeknet.nl. Cxe
boeknet mi nur povis trovi la gramatikan libron de Roel Haveman kaj
Arjen-Sjoerd de Vries.
Finfine me decidis entajpi www.esperanto.be, cxar mi scias ke la
libroserve de FEL estas tie. Kaj finfine mi povis acxeti la kompaktdiskon
de Kajto.
Tamen en cxiu restauxracio vi donas la karton al la kelneron.
Vi ne scias kion li faras per gxi. Cxu kopii la numeron al papereto?
Se poste vi rimarkas ke vi pagis la mangxajxon dufoje, vi havas
problemon. Se poste vi rimarkas ke iu pagis cxe FEL per via
kreditkarto, vi havas problemon. Mi ne spertas, mi tamen auxdas
ke la kreditkartkompanioj tuj redonas la monon, kiam vi diras ke
vi ne acxetis la aferon. Ili tiam sercxos la kulpinton.
Sed tamen: zorge pritraktu la numeron de via kreditkarto. Interrete
tio signifas ke vi nur donu la numeron al firmaoj kiujn vi fidas.
Amazon ekzemple estas suficxe granda firmao. Gxi ne fusxagas kun
via numero. Pri playboy mi jam ne estas tiel certa. Vi ankaux
devas zorgi ke la 'leterportisto' de la Interreto ne povas legi
la numeron. Por tio vi bezonas kriptografion. Mi diras 'leterportisto'.
Iel la informoj iras de via komputilo al tiu de la vendisto. Mi
nomis la firmaojn kiuj transportas la informojn 'leterportistoj'.
La interreta ligilo diras al vi cxu gxi uzas kriptografio aux ne.
Ili indikas tion per sxlosilo aux per seruro.
Frakasita sxlosilo kaj malfermita seruro signifas
ke ne estas prudenta doni vian kreditkartnumeron.
Cxi tiu kvinpagxa artikolo "metodoj por interrete pagi"
(Payment mechanisms designed for the Internet) mencias multajn
metodojn por pagi. Mi ne mencias cxiujn. Gravas nuntempe metodoj por
pagi malgrandaj sumoj. Per via pinkodo vi devas krompagi 25 cendojn
kiam vi elspezis malpli ol 25 guldenojn. Simile multekostaj estas
kreditkartoj. Unu metodo por pagi malgrandaj sumoj estas chipper
kaj chipknip. Oni jam povas acxeti ilojn por ligi chipper kaj
chipknip al la komputilo. Alia metodo estas Millicent. Per gxi
oni povas pagi mil-onon da euxro (0,001 EUR), sen kromajn kostojn.
Mi jam menciis ke libroj kaj muzikdiskoj
estas vendataj pere de la Interreto.
Sed oni ankaux povas
acxeti nuran muzikon kiel komputilan dosieron.
Tiaj dosieroj oni povas ricevi pere de la Interreto.
Oni povas acxeti komputilajn programojn. Iel do estas ligo inter
homoj kiuj hobias pri komputiloj, kaj la Interreto.
Mi mem iam acxetis elektronikajn erojn cxe Conrad pere de la Interreto.
Do similaj ligoj ekzistas inter mi, kiel hobiisto pri elektronikajxoj
kaj
Enkonduko
La titolo de la prelego estas "interrete butikumi"; la temo
de la semajnfino estas "mono". Mi do parolos pri la Interreto,
pri butikoj je Interreto kaj pri pagi tie.
Kiu estas mi?
Mi estas matematikisto. Mi do estas serioza persono kiu nur
sxatas ciferojn. Precipe ankaux la ciferojn uzitajn en kriptajxo
aux kriptografio. Mi do komprenas
la presinformon
de CWI (Centro
pri Matematiko kaj Informadiko) "faktorigo minacas la sekurecon
de E-komercado". Mi ne povas ekspliki gxin al vi, samkiel la
eltrivintoj ne povas ekspliki gxin al la jxurnalistoj. La jxurnalistoj
faris fusxartikolon el gxi.
Nuntempe mi estas komputilisto. Antaux 20 jaroj mi acxetis mian
unuan komputilon. Gxi kostis 3000 guldenojn. Ili ankoraux kostas
3000 guldenojn. Nenio sxangxis.
Interreto
Cxu vi scias kiam ekis la Interreton? Jam en 1970, do antaux 30
jaroj, ekzistis la Interreto. Prave, tiam gxi nur ekzistis en Usono.
Prave, gxi nur ligis kelkajn universitatojn kaj la ministrejon de defendo.
Sed tamen, ili povis intersxangxi informojn pere de tiu Interreto.
Prave, komence la metodoj estis vere krudaj: nur elektronika posxto.
E-posxto
La litero "E" en mallongigoj kiel e-posxto kaj e-komercado ne signifas
"Esperanto99.html" sed "elektronika".
Hiperteksto
En 1990 sinjoro Tim Berners Lee eltrovis, ni diru hipertekston. Fakte
li prenis gxin de io alia kaj ekuzis gxin en Interreto.
Hiperteksto funkcias jene: en nederlandlingva vortaro estas la ekspliko
de multaj vortoj. Je la vorto "hefschroefvliegtuig" ekzemple staras kiel
ekspliko "helikopter". Se vi ne konas tiun vorton, vi denove devas
trafoliumi la vortaron. Cxu ne estus bona se la vortaro auxtomate
malfermgxu je la bona pagxo? Nu: komputiloj estas ege bonaj por auxtomate
fari aferojn.
Sercxiloj
La Interreto do similas al libraro kun multego da libroj kaj
kun ligoj de unu libro al alia. Kiel mi jam diris de cxi tiu
pagxo al la ministrejo de financo, kiu certe estas en alia
'libro'. Bona biblioteko havas katalogon. La Interreto havas
multajn katalogojn, neniu estas kompleta. La plej konataj
estas Ilse, Yahoo, Lycos kaj Altavista.
E-butiko
La sercxiloj ne trovis butikojn por mi. Mi do bezonas aliajn metodojn
trovi butikojn. Nuntempe cxe la portaloj/enirejoj de la Interreto estas
indikoj pri ili. Mi konas la nomon de la plej konata librobutiko
parkere: www.amazon.com. Mi demandis al gxi, cxu gxi havas librojn pri
Esperanto. Gxi ja estas librobutiko, do mi rajtas demandi, cxu ne.
Eble mi formulis mian demandon malbone, sed la solaj respondoj konzistis
el gramatikaj libroj kaj vortaroj.
Butikcxaro
Cxiu butiko havas butikcxaron (winkelwagentje). La interretaj butikoj
ne estas realaj butikoj. Same le butikcxaro estas nur virtuala. Sed
tamen gxi funkcias kiel tute normala cxaro, sed sen problemoj kun la
radoj. Oni povas enmeti aferojn en gxi. Oni povas preni aferojn el gxi.
Oni povas vidi kio estas en gxi. Nu ne vere vidi: vi povas ordoni al
via komputilo ke gxi donu liston de cxiuj varoj en la butikcxaro. Kaj
vi povas pagi la acxetotajn aferojn en la cxaro. Tiam FEL forsendas la
varojn simile al la libroserve de UAE aux la posxtmendaj entreprenoj kiel
Wehkamp.
Pageblecoj
Cxe FEL oni havas 3 metodojn por pagi:
Mencii la nuran numeron de via kreditkarto, jam suficxas por pagi,
por preni monon de via banka saldo. Tio estas dangxera: se mi
konas la numeron de via karto, mi povas acxeti aferojn, kiujn
vi devas pagi.
Kio
Sed kio valoras nur milonon da euxro?
Gxenerale: informoj havas
tiujn prezojn. Ekzemple: artikolon en gazeto. Tuta gazeto kostas
proksimume unu euxron. Kiom kostas nur unu artikolo? Kelkaj
kostas milonon da euxro! Bildstrio, kiel en gazeto, ankaux
kostas ion simile. La nuna prezo de la akcio de RedHat cxe
borso versxajne ankaux kostas milonon da euxro. La varoj, do la
informoj mem, oni ricevas pere de la Interreto.