De bijbel is een boek dat op een heel bijzondere manier is ontstaan. Het is niet zo dat op een bepaald moment een of meer mensen het plan kregen 'laten we eens een bijbel gaan schrijven'. Integendeel: de bijbel is stukje bij beetje gegroeid, in een periode van meer dan duizend jaar. Het is moeilijk te zeggen, waarmee het ontstaan van de bijbel is begonnen. Veel mensen verschillen hierover van mening. In de bijbel vind je wel gegevens over de afzonderlijke bijbelboeken. Zij kunnen je soms helpen om de vraag naar het ontstaan van een boek te beantwoorden.

Het Oude Testament
Neem bijvoorbeeld het bijbelboek Micha. Dat begint zo: Tijdens de regering van de koningen Jotam, Achas en Hizkia over Juda, richtte de Heer zich tot Micha uit Moreset. Hij zag in een visioen wat er met de steden Samaria en Jeruzalem gebeuren zou. In deze inleiding van het boek staat aangegeven wanneer de Heer zich tot de profeet Micha heeft gericht. Dat staat er op een manier die je vaker in de bijbel ziet: in plaats van jaartallen worden regeringsjaren van een koning genoemd. In plaats van 'in het jaar 1999' zou je kunnen zeggen 'in het negentiende jaar van koningin Beatrix'.
We weten ook wanneer Jotam, Achaz en Hizkia hebben geregeerd. Zij waren koning over Juda tussen 740 en 680 voor Christus. In een deel van die periode trad Micha dus op als profeet, en daarover gaat het bijbelboek dat naar hem genoemd is. Uit de inhoud van het boek kun je ongeveer afleiden dat het profetieën zijn uit de periode 740-700 voor Christus. Bij de boeken die naar andere profeten zijn genoemd, kun je vaak ook zo'n soort berekening maken. Lees maar eens het begin van de boeken Jeremia, Amos en Sefanja.

Er zijn ook veel bijbelboeken waarin zulke aanwijzingen ontbreken. Als je wilt weten wanneer die geschreven zijn, moet je vooral afgaan op de inhoud van een boek of een gedeelte daarvan.
In Psalm 137 staat een terugblik op de ballingschap van Judeeërs in Babel. Omdat wij weten dat die ballingschap duurde van 587 tot 538 voor Christus, moet deze psalm dus na 538 zijn ontstaan.

Maar vaak ontbreken zulke aanwijzingen, zodat er niets met zekerheid over het ontstaan van een bijbelboek te zeggen is. Dat geldt voor de meeste van de boeken van het Oude Testament. Ze zijn opgeschreven in een periode van ongeveer duizend jaar in de geschiedenis van het volk Israël. Wetenschappers hebben daarover wel veel uitgezocht en opgeschreven, maar vaak zijn ze het onderling niet eens.