Anti = tegen
Bios = leven
Deze middelen werken tegen ziekteverwekkende micro-organismen, zoals bacteriën.
Werkingsmechanisme = bactericide (bacteriedodend) of bacteriostatisch (bacteriegroeiremmend).
Daarnaast onderverdeling in breedspectrum en smalspectrum.
De eerste successen bij de bestrijding van bacteriële ziekten zijn verkregen met chemische middelen. Deze middelen noemt men chemotherapeutica. Het onderscheid tussen chemotherapeutica en antibiotica is tegenwoordig verdwenen. Men spreekt nu van antimicrobiële middelen.
Indeling vindt plaats op grond van chemische en biologische werking/onderverdeling:
b-lactam
antibiotica
1.
penicillines
2.
cefalosporines
Tetracyclines
Aminoglycosiden
Macroliden en lincomycinen
Sulfonamiden / Trimethoprim
Chinolonen
Middelen bij urineweginfecties
Middelen bij luchtweginfecties
Tuberculosemiddelen
Antileprotica
Of een antibioticum werkt hangt af van twee factoren:
Groot nadeel van antibioticagebruik: RESISTENTIEONTWIKKELING
Er bestaan 3 mechanismen voor resistentieontwikkeling:
1. productie van een inactiverend enzym, bijvoorbeeld b-lactamasen bij penicillines en cefalosporines en acetyltransferase bij aminoglycosiden en chlooramfenicol.
2. vermindering van de opname van het antimicrobieel middel.
3. verandering van bacteriële eiwitten die aangrijpingspunt zijn voor het geneesmiddel.
Voorkoming van resistentie kan door:
1. terughoudendheid met toepassen van antibiotica
2. waar nodig meerdere antibiotica tegelijkertijd toepassen (TBC)
3. voldoende hoog doseren en voldoende lang doseren.
Sinds 1996 bestaat de SWAB (Stichting Werkgroep Antibiotica Beleid), om resistentievorming zo veel mogelijk te beperken.
Voor het toepassen van antibiotica gelden een aantal regels:
1. Het moet vaststaan dat de ziekte wordt veroorzaakt door micro-organismen, die gevoelig zijn voor het antibioticum.
2. toepassing van antibiotica bij ziekten die spontaan genezen is zinloos en kan zelfs gevaarlijk zijn. (bijvoorbeeld bronchitis, sinusitis, otitis media)
Bij preventie van bacteriële infecties gelden de volgende regels:
1. de gekozen middelen zijn werkzaam tegen bacteriën die het operatiegebied kunnen binnendringen.
2. toediening en dosering van de middelen is zodanig dat tijdens de operatie werkzame weefselconcentraties worden bereikt.
3. worden kort voor de operatie intraveneus toegediend, eventueel oraal (tandarts).
4. worden niet langer dan 24 uur verstrekt in verband met resistentieontwikkeling.
Voor de endocarditisprofylaxe geldt een bestaand geprotocolleerd behandelingsregime.
Endocarditis wordt met name veroorzaakt door grampositieve bacteriën, waaronder:
Staphylococcus aureus, streptococcen en enterococcen.
Preventie van cariës en parodontitis is de beste profylaxe van endocarditis.
Naast overgevoeligheidsreacties en kruisovergevoeligheid komen voor:
pseudomembraneuze colitis.
avitaminose
ototoxiciteit bij aminoglycosiden
gebitsafwijkingen bij tetracyclines
Tot deze groep behoren alle penicillines en cefalosporines
Penicillines zijn de oudste groep antibiotica, ontdekt door Alexander Fleming. Onderscheid wordt gemaakt tussen breed- en smalspectrum penicillines.
Breed spectrum zijn: amoxicilline (Clamoxyl®, Flemoxin®), ampicilline (Pentrexil®) en piperacilline (Pipcil®).
Smalspectrum zijn:
Feneticilline (Broxil®)
fenoxymethylpenicilline (Acipen-V®)
benzatinebenzylpenicilline (Penidural®) , uitsluitend parenteraal.
flucloxacilline (Floxapen®, Stafoxil®), b-lactamase ongevoelig.
Ter verbreding van het werkingsspectrum wordt soms clavulaanzuur toegevoegd. Deze stof maakt b-lactamase onwerkzaam. Ook soms tazobactam.
Amoxicilline + clavulaanzuur = Augmentin® of Forcid®
Piperacilline + tazobactan = Tazocin®, alleen parenteraal.
Bacteriostatische antibiotica antagoneren de werking van cefalosporines.
b-lactamase gevoelige cefalosporines (1ste generatie) zijn:
Cefalexine (oraal) – Keforal®
Cefradine (oraal) – Maxisporin® en Velosef®
cefalotine (parenteraal) – Keflin®
cefazoline (parenteraal) – Cefacidal® en Kefzol®
b-lactamase ongevoelige cefalosporines (2de generatie) zijn:
Cefaclor (oraal) – Ceclor®
cefuroximaxetil (oraal) – Zinnat®
loracarbef (oraal) – Lorax®
cefamandol (parenteraal) – Mandol®
cefoxitine (parenteraal) – Mefoxin®
cefuroxim (parenteraal) – Cefofix® en Zinacef®
b-lactamase ongevoelige cefalosporines (3de generatie) zijn:
cefotaxim (parenteraal) – Claforan®
cefpirom (parenteraal) – Cefrom®
ceftazidim (parenteraal) – Fortum®
cefizoxim (parenteraal) – Cefizox®
ceftriaxon (parenteraal) – Rocephin®
cefixim (oraal) – Fixim®
cefpodoxim (oraal) – Orelox®
ceftibuten (oraal) – Cedax®
Remmen de bacteriële eiwitsynthese. Werken bacteriostatisch en derhalve antagoneren ze de werking van penicillines en cefalosporines.
Bezitten een breed werkingsspectrum. Tegen vrijwel alle grampositieve en gramnegatieve coccen en staafvormige bacteriën.
Verder werkzaam tegen onder andere:
spirocheten (syfilis)
Borrelia species (verwekker van de Lyme disease)
Leptospirae ( ziekte van Weil)
Toepassing meestal op gebied van luchtwegen, KNO. Soms een aantal geslachtsziekten, zoals gonorroe, syfilis), Lyme, chronische bronchitis ter voorkoming van acute exacerbaties, acne vulgaris.
Contra-indicaties: zwangerschap en lactatie
kinderen tot 8 jaar, kinderen van 8-13 uiterste voorzichtigheid. (gebitsontwikkeling)
Tetracyclines hebben relatief veel bijwerkingen, met name beschadiging van tanden en kiezen. Bij sommige tetracyclines treedt fotosensibilisatie op. Let op : vakantiegangers, zonnebank, etc)
Interacties: treden veelvuldig op met ijzerpreparaten, melk of antacida.
Preparaten:
Doxycycline Unidox®, Vibra-S®, Dagracycline®, Doxy Disp®
Minocycline Minocin®, Minotab®
Tetracycline
Bezitten uitgesproken bactericide werking. Grote kans op resistentievorming. Breed spectrum tegen vrijwel alle grampositieve en gramnegatieve bacteriën met uitzondering van de anaeroben.
Combinaties met penicillines en cefalosporines komen veel voor in verband met synergie.
Toediening vindt meestal parenteraal plaats, omdat orale opname minimaal is.
Ook lokale toediening is mogelijk.
Indicaties: ernstige infecties met gramnegatieve bacteriën. Soms TBC(Streptomycine).
Bijwerkingen: ototoxiciteit.
nefrotoxiciteit
neurotoxiciteit
overgevoeligheidsreacties.
Preparaten:
Neomycine Neomycine tabletten 375 mg
Amikacine Amukin® amp.
Gentamycine Garamycin® amp.
Garacol® implantatiespons
Palacos® poeder voor cement t.b.v. botinfecties na bijvoorbeeld amputaties.
Septopal® implantatiekraal
Netilmycine Netromycine® amp.
Tobramycine Obracin® amp.
Tobi® inhalatievloeistof.
Bacteriostatisch door remming van de synthese van bacterieel eiwit. Tussen macroliden en lincomycinen bestaat de kans op kruisresistentie.
Ze antagoneren het effect van penicillines en cefalosporines. Lincomycinen antagoneren ook de werking van macroliden.
Beide groepen hebben een enigszins smal spectrum, lijkend op dat van benzylpenicilline. Gevoelig zijn onder andere:
Legionella (Veteranenziekte)
Chlamydia infecties
Haemophiles Influenza
Lincomycinen werken NIET tegen deze groep ziekteverwekkers.
Bordetella pertusis (Kinkhoest)
Indicaties:
komt grotendeels overeen met dat van de smalspectrum penicillines. Deze groep geneesmiddelen worden veel bij kinderen toegepast met succes.
Preparaten:
Macroliden:
Azitromycine Zithromax® tabl. en caps.
Claritromycine Klacid®
Erythromycine(base) Eryc®
Erythromycineethylsuccinaat) Erythrocine-ES®
Roxitromycine Rulide®
Spiramycine Rovamycine®
Lincomycinen:
Clindamycine Dalacin C®
Lincomycine Lincocin® amp.
Deze groep werkt bacteriostatisch door verhindering van de bacteriële synthese van dihydrofoliumzuur. Sulfonamiden hebben een breed werkingsspectrum. Enterococcen zijn van nature resistent.
Sulfonamiden worden snel en met hoge concentratie in de urine uitgescheiden.
Indicaties:
Ongecompliceerde urineweginfecties, ooginfecties en sulfadiazine in combinatie met pyrimethamine bij toxoplasmose.
Sulfonamiden en trimethoprim worden veelal in combinaties toegepast bij urineweginfecties.
Contra-indicaties:
leverfunctiestoornissen en nierinsufficiëntie.
laatste zwangerschapsmaand en eerste 6 levensmaanden.
Bijwerkingen:
Sulfonamiden: nierstenen en kristalurie
Trimethoprim: jeuk en rash.
Preparaten:
Sulfonamiden:
Sulfadiazine Sulfadiazine suspensie
Sulfafurazol Sulfafurazol suspensie
Sulfamethizol Sulfamethizol suspensie en tabl.
Sulfonamiden/Trimethoprim:
cotrimoxazol Sulfotrim®
Trimoxol®
Bactrimel® suspensie voor kinderen
Eusaprim® suspensie voor kinderen
Trimethoprim Wellcoprim®
Monotrim® suspensie voor kinderen
Bactericide werking door remming enzym DNA-gyrase. Het werkingsspectrum betreft met name gramnegatieve micro-organismen.
Indicaties:
Pipemidinezuur wordt met name gebruikt bij (ongecompliceerde) urineweginfecties. De gefluorideerde chinolonen zijn ook bruikbaar bij gecompliceerde urineweginfecties. Eventuele toepassing bij:
luchtweginfecties
infecties van maagdarmkanaal
huid en weke delen infecties.
Contra-indicaties:
zwangerschap en kinderen in de groeifase
Bijwerkingen:
maagdarmstoornissen
duizeligheid, slaapstoornissen, hallucinaties (neurologische bijwerkingen)
huidreacties
acute nierinsufficiëntie.
Preparaten:
Niet-gefluorideerde chinolonen:
Pipemidinezuur Pipram® tabl.
Gefluorideerde chinolonen:
Ciprofloxacine Ciproxin®
Levofloxacine Tavanic® tablet en injectievloeistof
Norfloxacine Noroxin®
Ofloxacine Tarivid®, tablet en injectievloeistof
Bij ongecompliceerde urineweginfecties is de eerste keus: Trimethoprim.
1ste keus: Trimethoprim + Sulfonamide
Trimethoprim: 1dd300 mg
Eventueel Nitrofurantoine (bactericide) 4 dd 50 mg
Overige urinewegchemotherapeutica:
Ammoniumamygdalaat
Fosfomycine Monuril® 3 gram in sachets. (bactericide, breedspectrum)
Nitrofurantoine Furabid® caps. mga
Furadantine® MC caps.
TBC is één van de belangrijkste infectieziekten met meer dan 2 miljoen sterfgevallen per jaar.
Klinisch manifesteert TBC zich het meest als longtuberculose, maar ook in andere organen kan de ziekte tot ontwikkeling komen.
Veroorzaker is in meer dan 95% van de gevallen in Nederland: Mycobacterium Tuberculosum. Deze bacterie groeit zeer traag en heeft een andere gevoeligheid voor antibiotica. Derhalve is een langdurige blootstelling aan TBC-middelen noodzakelijk.
Besmetting vindt plaats via de luchtwegen door geïnfecteerde druppels die verspreid worden tijdens hoesten door patiënten met een open vorm van tbc.
De infectie verloopt meestal asymptomatisch. 90% van de geinfecteerden krijgen nooit tbc.
Tuberculosemiddelen worden meestal onderscheiden in middelen van 1ste en van 2de keuze. Tot de 1ste keuze middelen behoren:
Isoniazide
Pyrazinamide
Rifampicine
Streptomycine (eventueel Amikacine of Kanamycine)
Ethambutol
Tot de 2de keuze geneesmiddelen behoren:
Ciprofloxacine
clofazimine,
cycloserine (magistraal bereid)
levofloxacine
ofloxacine
protionamide (op artsenverklaring)
rifabutine
thioacetazon (magistraal bereid)
Preparaten :
Ethambutol Myambutol®
Isoniazide Isoniazide
Rifampicine Rifadin®
Rimactan®
Lepra is een chronische infectieziekte. Veroorzaker is Mycobacterium leprae. Besmetting vindt doorgaans plaats op kinderleeftijd via druppelinfecties. Overgrote meerderheid ontwikkelt beschermende immuniteit zonder ziekteverschijnselen.
Geneesmiddelen:
Clofazimine: bactericide. Werking is traag en pas na 50 dagen aantoonbaar.
Dapson: bacteriostatisch
Rifampicine: bactericide.
Bijwerkingen
Clofazimine: roodkleuring huid, urine, faeces, conjunctiva, zweet, tranen en sputum.
Dapson: hemolyse en methemoglobinaemie.
Rifampicine: met name maagdarmstoornissen.
Behandeling:
volgens WHO
Volwassenen: Rifampicine 600 mg 1 x per maand
Dapson 100 mg 1 x per dag
Clofazimine 50 mg 1 x per dag + 300 mg 1 x per maand
Behandelingsduur: tenminste 2 jaar.
Preparaten:
Clofazimine Lampren®
Dapson Dapson®
Rifampicine Rifadin®
Rimactan®