De in 1860 verschenen roman Max Havelaar was bedoeld als een aanklacht tegen toestanden in het toenmalige Nederlands-Indië, en tevens als zelfrechtvaardiging van de auteur, die als ambtenaar bij de beschreven gebeurtenissen betrokken was geweest. Maar bovendien was het boek, dat in vele talen overgebracht werd, het hoogtepunt van onze 19-eeuwse literatuur.
Met Multatuli ("ik heb veel gedragen"), die zich bewust toelegde op het schrijven van 'levend Hollands', en die zich op een zeer directe wijze uitte, zette onze moderne literatuur eigenlijk reeds in.