Home
Doel
Overzicht
Samenvatting
Gebied
Historie
Waarden
Ecologische
Hoofdstructuur
Platteland
Stakeholders
Stichting
Groene
diensten
Commentaar
vliegveld
---------------
LINKS:
NMOverijssel
Natuurmuseum
Enschede
Natuur- en
Milieuraad
Enschede
Natuur- en
Milieuraad
Hengelo
Landschap
Overijssel
Natuur-
monumenten
Werkgroepen
Natuurbehoud
Twentse Werkgroep
Natuurbehoud
Stawel
Zorgboerderij
St. Natuur en
Milieu
---------------
Tenslotte
Visie Lonneker Land
Doel van deze notitie
Een aantal jaren geleden vatte een werkgroep het plan op om een visie te ontwerpen voor het ruitvormige gebied tussen Oldenzaal, Hengelo, Enschede en Losser, gericht op behoud en bescherming van historische, landschappelijke en natuurlijke waarden. Het resultaat was de oprichting van de Stichting Lonneker Land en een voorstel tot instelling van een landschapspark. Nu binnen afzienbare tijd Defensie zich terugtrekt uit Twente moet een bestemming voor het vliegveld en het Zuidkamp gevonden worden. De Stichting Lonneker Land ontvouwt in deze nota een visie gebaseerd op een analyse van het vliegveld en van het omringende landschapspark. Omdat het vliegveld middenin het landschapspark ligt en er relaties mee heeft op het vlak van het landschap, de Ecologische Hoofdstructuur, het watersysteem en cultuurhistorie is de Stichting van mening dat de herbestemming van het vliegveld niet geïsoleerd mag plaatsvinden maar in zeer sterke samenhang met de omgeving: de omgeving moet sturend zijn op de ontwikkelingen van het vliegveld.
Overzicht
Samenvatting
Discussie van het gebied, zijn historie en natuurwaarden
De relaties van het gebied met zijn geografische omgeving
Inzichten uit enkele recente rapporten over relatie stad en platteland
Stakeholders
Stichting Lonneker Land
Activiteiten
Samenvatting
Tussen Oldenzaal, Hengelo, Enschede en Losser ligt een ruitvormig gebied met karakteristiek landschap en hoge natuurwaarde.
Het gebied is een uitloper van het Nationale Landschap NO-Twente en valt grotendeels onder de PEHS, de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur.
Tussen de plaatsen Enschede,
Hengelo, Oldenzaal en Losser ligt een uitgestrekt groen gebied van ca 4000 ha. Het groen bestaat
uit landgoederen met uitgestrekte bossen en kleine heideveldjes en
landbouwgrond met grasland en (maïs)akkers, houtwallen en erfbosjes. Middenin
dit gebied ligt vliegveld Twenthe, met zijn startbanen, hangars, bosjes en
uitgebreide verschraalde graslanden met hoge natuurwaarden. Kortheidshalve
duiden we het gebied aan met de naam het Park. Sinds de voorlaatste ijstijd wordt het genoemde
gebied verdeeld door de stuwwal Oldenzaal-Enschede. Op de flanken van de
stuwwal ligt een aantal dalvormige laagten waarin beken stromen. Het gebied
kent verschillende landschapstypen.
Omdat wij dit landschap en zijn natuur zeer waarderen, willen we de kwaliteit ervan behouden en, waar nodig, herstellen.
We willen deze band met het verleden bewaren en herkenbaar maken in het landschap.
De ruit wordt aan drie zijden omringd door stedelijk gebied.
Recreatie in het betreffende gebied speelt een grote rol in het welbevinden van vele burgers van dit omliggende stedelijk gebied.
Daardoor zijn ook zij, naast de bewoners van het gebied, stakeholder.
Daarom willen we extensieve recreatie bevorderen en het gebied -onder voorwaarden- meer toegankelijk maken.
Niet alleen de terreinen behorend tot Landschap Overijssel en Natuurmonumenten leveren natuurbeleving.
Ook de overige landgoederen én de agrarische bedrijven dragen daar substantieel aan bij. Helaas delen laatstgenoemden in de algehele malaise van het boerenbedrijf.
Daarmee worden karakter en kwaliteit van het gebied aangetast.
Daarom willen we het toekomstperspectief van de boeren bevorderen door het propageren van Groene Diensten, zorg en recreatie.
Het vliegveld en zijn omgeving zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden via relaties op het vlak van het landschap, de PEHS, het watersysteem en de cultuurhistorie.
Daarom zijn we van mening dat de herbestemming van het vliegveld in sterke samenhang met deze omgeving moet plaats vinden.
Dit betekent een bestemming met natuurterreinen, landgoederen en agrarische bedrijven, aangevuld met extra mogelijkheden voor recreatie.
Voorts beogen we herstel van de oude beeklopen en een retentiegebied.
Overige activiteiten, gebruik makend van de bestaande gebouwen, zijn in bescheiden mate welkom,
mits zij geen negatieve invloed op natuur, landschap en recreatie hebben.
De stakeholders en met name hun diverse organisaties, hebben zich verenigd in de
Stichting Lonneker Land met als doelstelling:
Instelling van regionaal landschapspark Lonneker Land
· met een status die bescherming geeft aan het gebied
· met een orgaan voor het overleg tussen de overheid en de andere stakeholders
· met een inrichtingscommissie voor het initiëren, propageren en uitvoeren van activiteiten ten behoeve van kwaliteit en duurzaamheid van het gebied
Het gebied
zijn historie
We vinden er de essen en kampen, de gebieden waar de oudste bewoners hun landbouw
beoefenden. Uit goederenlijsten uit de 13e eeuw kunnen we informatie
krijgen over individuele boerenerven, waarvan vele nu nog bestaan. Tussen de
essen in vinden we langs de beken het matenlandschap, kleine natte hooilandjes,
gescheiden door beplanting van elzenbomen. Buiten deze eerste landbouwgebieden
lagen de woeste gronden, gemeenschappelijk eigendom beheerd door de marken en
bron van hout, eikels en heiplaggen. De markegrenzen liepen om begrijpelijke
redenen er vaak recht doorheen. Deze woeste gronden zijn na afschaffing van de
marken in het midden van de 19e eeuw in cultuur gebracht.
Nieuwe boerderijen werden gesticht en textielfabrikanten legden landgoederen aan met landerijen, productiebossen en natuurgebied. Geleidelijk werden deze landgoederen onder de Natuurschoonwet gebracht en ze maken nu deel uit van de Provinciale Ecologische Hoofdstructuur (PEHS). De laatste grote verandering in de voormalige woeste gronden vond plaats toen middenin het gebied in 1929 vliegveld Twenthe aangelegd werd. In de oorlog en daarna werd het terrein aanzienlijk uitgebreid en verdwenen de nog aanwezige boerderijen.
Zorgvuldig beheer en maatregelen om bepaalde vogelpopulaties laag te houden, hebben geleid tot een grote biodiversiteit. Naast vliegveld Twenthe bestaat de gelijknamige militaire basis ook uit het woon- en werkgebied het Zuidkamp, dat onderdeel gaat worden van de nieuwe wijk Vaneker en buiten het landschapspark valt.
Uiteraard heeft de aanleg van wegen en de groei en motorisering van het verkeer grote invloed op het gebied. Het zijn nu hoofdzakelijk wegen waardoor het gebied begrensd wordt. De doorkruisingen door de Weerseloseweg, N737, en de Oldenzaalsestraat, N733, vormen in de spitsuren barrières voor wild, fietsers en wandelaars.
en zijn waarden
De hierboven beschreven veranderingen hebben alle hun sporen nagelaten.
De beken geven structuur aan het gebied. In de loop der eeuwen zijn ze bijna allemaal vergraven en verlegd. Dat gebeurde vooral voor watermolens, landbouw en wegenaanleg. Toch hebben de meeste tegenwoordig een vrij natuurlijk uiterlijk en komen er vele bijzondere soorten van planten en dieren voor.
Heel karakteristiek voor het landschap is de kleinschaligheid: variatie in terreinomstandigheden, zoals hoog en laag, droog en nat, heeft geleid tot een grote variatie in grondgebruik. Hoog en droog akkerbouw op essen en kampen (= ‘eenmansessen’), hooiland in de natte laagten, wonen daartussenin met bij huis nuthoutbosjes en allerlei veldjes voor kalveren, boomgaarden, moestuinen e.d., omgeven door houtwallen of heggen.
Kleinschalig landschap is zeer gastvrij met betrekking tot een wijd scala aan biologische organismen. De geleidelijke omzetting van productiebossen naar bossen met afwisselende samenstelling draagt bij aan de rijkdom aan natuurwaarden.
10-30 soorten per km2 per symbool.
Door het hele gebied heen vinden we dan ook vele Rode Lijstsoorten,
planten en dieren die zeldzaam raken, met een relatief hoge dichtheid op het
vliegveld. Deze hoge dichtheid is het gevolg van het beleid van Defensie om de
graslanden te verschralen met het doel ‘lastige’ vogels te weren, waardoor
uitgestrekte heischrale vegetaties zijn ontstaan met de vele bijzondere plant-
en diersoorten. Terwijl Natuurmonumenten zich vooral gericht heeft op het bewaren van natuurparels in het oostelijk deel
van het gebied, vinden we Landschap Overijssel terug als eigenaar van
uitgebreide en deels aaneensluitende landgoederen in het westelijk deel.
De geluidscontouren van de militaire vliegbasis hebben er voor gezorgd dat in uitgestrekte gebieden tussen Hengelo en Enschede woningbouw achterwege is gebleven. Ofschoon uitbreidingen van de omringende steden vele kenmerken van het oude landschap definitief uitgewist hebben, zijn in het gebied een aantal essen met hun omringende erven in gave staat bewaard gebleven. Samen met de landgoederen vormen zij heldere getuigen van het verleden. Cultuurhistorisch hebben we dan ook te maken met een rijk gebied.
zijn relatie met de omgeving
Lonneker Land behoort grotendeels tot het buitengebied van de gemeente Enschede,
maar omvat ook grondgebied van de gemeenten Hengelo, Dinkelland, Oldenzaal en Losser.
tot hun omgeving.
Zoals de figuur aangeeft, is het een uitloper van het Nationale Landschap Noordoost Twente, terwijl het aan drie zijden omringd wordt door stedelijk gebied,
dat grotendeels samengebracht is in Netwerkstad Twente.
Door de komst van grootschalige textielindustrie veranderden de functies van stad en platteland.
Eerst woonde en werkte men op het platteland, toen woonde men op het platteland, maar werkte in de stad.
Daarna woonde en werkte men in de stad en ging men het platteland waarderen om rust, ruimte en natuurlijke omgeving.
De zeldzaam geworden natuur werd beschermenswaardig en moest weer toekomst krijgen door de verschillende natuurgebieden te verbinden in de PEHS.
De stedelijke gebieden verenigden zich in wat oorspronkelijk bandstad Twente heette en recenter Netwerkstad Twente is geworden.
Het vliegveld heeft zich aan deze indeling onttrokken. Door zijn aard vergde het nauwelijks verbindingen met de omgeving en afgezien van toelevering van werkgelegenheid en kortstondig lawaai leidt het een geïsoleerd bestaan. Daarnaast is er de burgerluchtvaart die gebruik maakt van de startbaan en verkeerstoren, maar geen extra wegen in het omringende gebied vergt. Met het vertrek van Defensie achten we voortzetting van een luchthaven niet wenselijk. De regionale luchtvaart en bijbehorende functies worden door de nabijgelegen luchthaven Münster-Osnabrück vervuld.
Het terrein van het vliegveld valt tot nog toe, door zijn primaire bestemming als vliegveld, buiten de EHS, maar het ligt voor de hand - wegens de rijkdom aan natuurwaarden - niet alleen het vrijkomende terrein tot de PEHS te laten behoren, maar ook de grenzen van het stuwwallandschap “Het Nationale Landschap Noordoost Twente” zodanig te verleggen dat het Landschapspark Lonneker er binnen valt.
Stad en platteland
Historisch werd het platteland vooral gezien als leverancier van voedsel en grondstoffen voor kleding en huisvesting.
Daaraan is in de loop van de afgelopen eeuwen de mogelijkheid van riant wonen toegevoegd.
n de afgelopen eeuw diende het platteland vooral te voorzien in de stedelijke behoefte aan woonwijken en bedrijfsterreinen.
Recentelijk is daarnaast besef gegroeid over de rol van het buitengebied in de onmiddellijke omgeving van de stad met betrekking tot het welbevinden van de stedelingen.
Zo treffen we in recente overheidsnota's de volgende uitspraken aan:
Nota Ruimte(2004)
2.1.5 Bereikbare en toegankelijke recreatievoorzieningen in en rond de steden
De kwantiteit en de kwaliteit van het groen in en om de stad zijn de afgelopen decennia aanzienlijk verminderd.
Aanbod van voldoende rode’ én groene ontspanningsmogelijkheden is echter belangrijk voor de leefbaarheid, het welzijn en de gezondheid
van bewoners en zelfs voor de economie.
Nota Agenda voor een Vitaal Platteland (2004)
3.1 Genieten
Het platteland biedt rust, ruimte en groen voor alle Nederlanders en daarmee compensatie voor de drukte van de steden. Groen en landschap dragen bij aan het geestelijk en sociale welbevinden van mensen (...). Daarnaast kan het platteland gezien worden als een voorraadkamer van karakteristieke landschappen, cultuur en cultuurhistorie, bijvoorbeeld historische boerderijen en archeologische waarden.
De Gezondheidsraad gaat in haar recente rapport (juni 2004) Natuur en Gezondheid diep in op de wijze waarop groen en landschap bij kunnen dragen aan het geestelijk en sociaal welbevinden van mensen. Zij schrijft o.a.:
De laatste gunstige invloed van natuur die de commissie hier onderscheidt, is die op het welbevinden van
volwassenen door persoonlijke ontwikkeling en zingeving te bevorderen.
Natuurbeleving bevordert gevoelens van autonomie en competentie en stimuleert het aangaan van
sociale relaties. Recreëren in de natuur brengt mensen naar plaatsen waar de oorzaken van stress
en trauma afwezig zijn, waar zij even in een andere wereld’ kunnen zijn. Ontvluchten van de problemen
in de dagelijkse omgeving (escape) is dan ook een belangrijke determinant van het recreatiegedrag
Tenslotte verwijzen we naar het nationale GIOS-programma dat stelt: "Groen in en om de stad (GIOS) draagt bij aan de kwaliteit van de woonomgeving en biedt mogelijkheden om dicht bij huis te recreëren. Dat kan door de reconstructie van bestaand groen, maar ook door de aanleg van nieuwe groengebieden en het maken van nieuwe fiets- en wandelverbindingen".
Lonneker Land kan door zijn aantrekkelijke landschap rust, ruimte en groenheel goed bijdragen aan het welbevinden van de stedelingen die in de directe nabijheid wonen. Het moet daarvoor wel goed toegankelijk zijn. De waarde van het gebied hangt samen met de ligging in de Netwerkstad Twente. Landelijk beleid, zoals GIOS en Vitaal Platteland, onderstrepen dat nog eens extra. De waarde van een groene omgeving voor het welzijn van de mens is (nog) niet in geld uit te drukken, maar van enorm maatschappelijk belang.
Stakeholders
Veel mensen zijn min of meer nauw bij het gebied van het Park betrokken.
Deze betrokkenen worden in het Engels zo helder aangeduid met het woord stakeholders,
d.w.z. mensen die er wezenlijk belang bij hebben. Het zijn allereerst de landgoedeigenaren en de boeren,
samen met de andere grondbezitters, Landschap Overijssel, Natuurmonumenten en drinkwaterbedrijf Vitens, en de overige bewoners.
De overheid speelt een eigen rol door wegen aan te leggen, belasting te heffen en regelingen voor te schrijven.
Tot die overheid rekenen we ook
Waterschap Regge en Dinkel met zijn verantwoordelijk-heid voor het oppervlaktewater.
Zoals hierboven is besproken, bestaat de behoefte aan natuurbeleving ook bij de burgers van de omliggende stedelijke gebieden.
Wij vinden hen terug in de natuur- en in de burgerorganisaties.s
De meeste van deze stakeholders hebben zich georganiseerd en kunnen zich laten vertegenwoordigen.
Fig. 5 geeft een overzicht en indeling van de stakeholders en hun organisaties.
GLTO: Gewestelijke Land- en Tuinbouworganisatie, Stawel: Stichting Duurzame Plattelandsontwikkeling Enschede,
OPG: Vereniging Overijssels Particulier Grondbezit,
NMO: Natuur en Milieu Overijssel, TWN: Twentse Werkgroep Natuurbehoud,
IVN: Vereniging voor Milieu- en Natuureducatie,
EAT: Enschede Airport Twente, Recron: Vereniging van Recreatieondernemers Nederland
Stichting Lonneker Land
A. Doelstelling
Op basis van een voorstel van Landschap Overijssel, NMO, Vitens en TWN hebben de vijf eerstgenoemde groepen van stakeholders zich verenigd in de Stichting Lonneker Land met als doelstelling om in samenwerking met de overheid te komen tot een (regionaal) landschapspark:
- waarin behoud en versterking van natuur en landschap centraal staan en stilte heerst,
- waarin een duurzaam evenwicht bestaat tussen agrarische bedrijven, landgoederen en natuurgebieden, in relatie met elkaar en tot de stedelijke omgeving,
- waarin de tekenen van de cultuurhistorische ontwikkelingen herkenbaar zijn en bewaard blijven,
- dat belangrijke bijdragen levert aan het persoonlijk en maatschappelijk welbevinden van de Twentse samenleving door middel van recreatie die in belangrijke mate gericht is op natuurbeleving en door natuureducatie,
- dat een eigen identiteit heeft met een naam en een overlegorgaan van “stakeholders” en overheid.
B. Activiteiten
De Stichting streeft haar doel na op tweevoudige wijze:
1. door overleg met de overheid met betrekking tot de status en integriteit van het gebied,
2. door het bevorderen en initiëren van activiteiten gericht op kwaliteitsverbetering en duurzaamheid. Ten behoeve hiervan wordt een inrichtingscommissie ingesteld.
Veelal wordt aangesloten bij bestaand overleg of samenwerking tussen groepen van stakeholders. Om een indruk te geven noemen we hieronder enkele daarvan. Het is niet de opzet van de Stichting om zich een plaats te veroveren bij de uitvoering van deze voorgestelde of lopende projecten; haar bijdrage zal grotendeels gericht zijn op verbreding en uitbreiding van het draagvlak en op vergroting van de samenhang.
Groene Diensten
Het project Verkenning van Groene Diensten kan veel bijdragen aan het Landschapspark. Dit project is opgezet op initiatief van boeren en overheid.
De gemeente Enschede voert behoud van het landschap hoog in het vaandel.
Onderhoud en beheer van landschapselementen, zoals houtwallen, poelen en erfbeplanting worden dan ook genoemd als meest voor de hand liggende groene dienst.
Het idee van Groene Diensten spreekt de boeren aan op hun ondernemerschap. Internationale ontwikkelingen doen de prijzen van agrarische producten dalen, terwijl de productiekosten gestadig toenemen. Tegelijkertijd mogen geen inkomenscompensaties meer verstrekt worden.
Er wordt van een groene dienst gesproken wanneer er door grondgebruikers een dienst wordt geleverdSchaalvergroting kan voor sommigen een oplossing bieden voor die problemen, maar lang niet voor iedereen. Groene Diensten kunnen voor een aanvulling op het inkomen zorgen.
die de normale bedrijfsvoering overstijgt en een maatschappelijk belang dient.
De grondgebruikers dienen voor deze dienstverlening een vergoeding te krijgen
Een voor lange tijd gegarandeerde financiering is noodzakelijk voor het welslagen van het systeem van Groene Diensten. Een ondernemer zal pas moeite, geld en tijd willen investeren, als hij de zekerheid heeft dat het ook op lange termijn loont. Hij zal moeten investeren in, bijvoorbeeld, de aanschaf van materiaal voor landschapsonderhoud en het vergroten van kennis. De bedrijfsvoering zal aangepast moeten worden. Omgekeerd moet de maatschappij’ zekerheid hebben over voortzetting van de Groene Dienst op lange termijn. De benodigde fondsen zijn uiteindelijk grotendeels afkomstig uit het stedelijke gebied. De betaling kan gezien worden als vergoeding voor het aan de bevolkingleveren van mogelijkheden te genieten van natuur en landschap.
Toegankelijkheid
Mensen kunnen pas van natuur en landschap genieten, als ze er kunnen komen.
Het Raamplan van Landinrichtingsgebied Enschede-Noord van de Dienst Landelijk Gebied heeft daartoe een aantal concrete plannen over fiets- en wandelpaden ontwikkeld. Het gaat daarbij niet alleen om de paden zelf, maar ook om de voorzieningen die hierbij horen, zoals overstapjes, hekken, bewegwijzering, en rustmogelijkheden (bankjes, afvalbakken, etc). Omdat de paden een maatschappelijke dienst zijn, moeten ze openbaar toegankelijk zijn. Dit betekent dat de aanbieder van de dienst de grond open moet stellen voor derden, al of niet tegen vergoeding. Er moet gestreefd worden naar een aaneengesloten netwerk van paden, zodat aantrekkelijke routes ontstaan. Deze activiteit kan uitstekend aansluiten bij de genoemde Groene Diensten.
Stadsranden
Stadsranden met aantrekkelijke groengebieden, zoals ontworpen door Waterleidingmaatschappij Vitens met zijn "Waterlandgoed Enschede" en door Landinrichting Enschede-Noord in het plan “D’r op oet”, zullen nieuwe overgangen vormen van stad naar land. Het plaatsen van beeldende kunst in het aan de stad grenzende waterwingebied levert een waardevolle bijdrage aan de recreatie.
Cultuurhistorie
De gemeente Enschede en de stichting Oversticht zijn bezig met een inventarisatie van de cultuurhistorische waarden in het buitengebied van Enschede. Per deelgebied worden de typerende beelden, die het gebied identiteit geven, beschreven en uitgebracht op Cd-rom. Met behulp van oude kaarten wordt de ontwikkeling in beeld gebracht. In een vervolgproject staan de oude boerenerven in de belangstelling. Deze inventarisatie kan een belangrijk uitgangspunt gaan vormen voor groene diensten. Zij kan tevens als basis dienen voor historische routes langs oude erven, marketekens en kenmerkende oude landschapselementen.
Overig
Recreatie dient in goede banen te worden geleid. Ook om misstanden te bestrijden, zoals stroperij, drugshandel, prostitutie, vandalisme, is aanstelling van BOA’s (bijzondere opsporingsambtenaren) noodzakelijk.
Natuurvoorlichting en Natuureducatie in het Landschapspark worden al verzorgd door Landschap Overijssel.
Tenslotte
De hierboven beschreven veranderingen hebben alle hun sporen nagelaten.
De voorliggende visie is een initiatief van betrokken burgers met bezorgdheid ten aanzien van het besproken gebied. Deze burgers zijn veelal georganiseerd in organisaties die belang hebben bij behoud, bescherming en kwaliteit van het gebied. Afgevaardigden vanuit deze organisaties vormen het bestuur van de Stichting Lonneker Land.Namens deze burgers richt de Stichting zich hierbij tot de overheid met het verzoek een regionaal landschapspark in te stellen met doel en inrichting zoals voorgesteld in deze visie. De Stichting ziet zich gaarne als gesprekspartner van de overheid bij het realiseren van dit doel.
Namens het bestuur van de Stichting Lonneker Land,
prof. dr. D. Feil, voorzitter
drs. A.G. van Leersum
dr. G.M.H van de Velde, secretaris