Zenders in Lopik en IJsselstein

Lopik, zaterdag 21 augustus 2004, een grijze dag...

Gebroederlijk staan ze er nog, de westelijke middengolfmast en op de achtergrond de zuidelijke, ...
.. voor 'n laatste kwartiertje. Het naderend einde van de westelijke mast kan niemand ontgaan: 'n heli indringend aanwezig, veel politie op de been, afgezette wegen. Tijd verstrijkt... dan klinkt een waarschuwingssignaal,
'n minuut later volgt een explosie.

08:51:27 uur,
het lot van de westelijke mast onherroepelijk bezegeld...

Beide noordoostelijke tui-ankers zijn met springstof opgeblazen: verslapte tuidraden en de rookwolkjes links op de foto spreken voor zich. De ruim 160 meter lange antenne is uit balans en zwenkt naar rechts.

Tien seconden in beweging...

Het linker uiteinde van de hoogste tuikabel loopt tijdens de sleep over de grasmat vast op een obstakel en blijft even hangen. De kabel zwiept omhoog en de bovensectie van de mast ondervindt een spankracht die een enigszins vertragende invloed op de valbeweging heeft. De antenne ondergaat een extra buiging.

Het omvallen gefaseerd in beeld...

De constructie zwicht niet voor optredende buigingskrachten (en trotseert het extra buigingsmoment).

Méér dan zomaar een alledaagse bezienswaardigheid, voor velen. Ook na het optrekken van de rook stromen belangstellenden toe, nu om 'n kijkje van nabij te nemen.
Op de voorgrond de twee westelijke ankerblokken. In 't verlengde daarvan het zenderhuis met ervoor het verhoogde steunpunt voor de antenne. Door ontwikkelde zijdelings gerichte snelheid ligt de antenne 'n eindje verderop.

Lateraal zicht op het buitenblok. Geheel rechts de top van de mast.

Na een zwaai van goed dertien seconde komt de klap hard aan, vooral bij de top (ruim 50 m/s).
Op 't eerste gezicht zit het topplatform zo'n halve meter in de grond.

Voor de "AM165", zoals ze deze mast bij Nozema ook wel noemen, is 't voorgoed voorbij (1940-2004).
Op de achtergrond twee jongere generaties in IJsselstein: links de Gerbrandytoren (1961), rechts de noordelijkste middengolfmast (1970).

In het laagste gedeelte van de antenne zijn oorspronkelijke details vanzelfsprekend beter behouden gebleven.

Vergelijken met de zuidelijke mast laat zien dat de repeterende eenheid in de constructie (X-segment) zo'n 2,7 meter hoog is, wat betekent dat de antenne 162 à 163 meter lang is. Dit stemt overeen met de veelal geciteerde masthoogte van 165 m, tenminste als hiermee de tophoogte ten opzichte van N.A.P. wordt gegeven.

De gang naar de top...

.. is na de klap 'n doodlopende weg.

Middengolfmasten en 'Gerbrandy' op de kaart

De vermelde masthoogtes zijn waarschijnlijk tophoogtes ten opzichte van N.A.P. (anders dan het kaartje aangeeft is de top van de Gerbrandytoren 376 meter boven N.A.P.).
In het ontwerp voor de westelijke en zuidelijke mast is destijds gekozen voor antennelengtes van 46% maal de golflengte van de draaggolf, vooropgesteld dat men 843 kHz en 726 kHz als zendfrequenties in gedachten had.

De kleinste middengolfmast (80 meter)
is opvallend stevig getuid.

De antenne van het zendstation wordt niet gevormd door de mast zelf, maar door 'n viertal draden tussen zenderhuisje en sub-masttop. Volgens het Zerobase-plan zou de opstelling mogen uitzenden met een frequentie van 1332 kilohertz en een vermogen van 2,2 kilowatt, maar binnen enkele jaren werd hiervoor een zendverbod op deze locatie van kracht.

De zuidelijke mast zendt dagelijks uit op 675 kHz met een vermogen van 100 kW.

De 'puntige' voet van de antenne steunt op een elektrisch isolerend voetstuk. Bij de neergehaalde mast gaat het om een porseleinen isolator die is afgedekt met een kracht-verdelende stalen kap.

De status van het steunpunt van de westelijke mast...

Het porselein zit ook verwerkt in de koppelstukken die tuidraadstukken mechanisch bijeenhouden maar elektrisch (hoogfrequent) scheiden om inductiestromen binnen de perken te houden. Links op de grasmat is een exemplaar met een stukje kabel te zien. Op de foto hieronder meer oog voor details.

Een beschadigd koppelstuk dat samen met een pol gras voor 'n gevel van het zenderhuis is 'beland'.

Drievoudige isolatie tussen tuidraad en antenne moet lekstromen tegengaan, ook onder natte weersomstandigheden.

De Gerbrandytoren, het hoogste West-Europese bouwwerk, in kikvorsperspectief.

Op ongeveer 80 meter hoogte bevindt zich nog 'n eenvoudige Yagi-antenne voor 101,9 MHz (Radio 538); deze antenne is op de foto niet zichtbaar.
Medio 2006 heeft Noordzee FM op 100,7 MHz plaats gemaakt voor Q-Music.
Op 2 augustus 2007 is de UHF-sectie (8,0 Mg) vervangen door een 2,5 Mg zware UHF-antennegroep voor digitale televisie (DVB-T). Sindsdien is de 374,5 meter hoge Gerbrandy 9 meter korter.