geschreven door :Willem Sels geb. 1922
VAN PARKKERK NAAR ORGELPARK
Soms schrik je wel eens; dezer dagen kreeg ik een krantenknipsel in handen, waarin meegedeeld werd dat de Amsterdamse PARKKERK overgegaan is naar een stichting die zich tot doel stelt in het voormalige kerkgebouw zangmuziek studenten op te leiden, concerten en opera uitvoeringen te organiseren, kortom allerlei zaken bijeen te brengen die met muziekgebeuren te maken hebben.
De kerk krijgt ook een nieuwe naam: Parktheater. Nu vertel ik er graag bij, dat deze kerk voor meer dan 40-jaren voor mij een tehuis is geweest, niet in de eerste plaats als bezoeker, maar als bewoner. In 1928 verhuisde ik naar de kosterswoning, die deel uitmaakte van het kerkgebouw. Mijn vader was koster geworden en toen hij met pensioen ging heb ik, na enkele jaren elders gewoond te hebben, nog ongeveer 15 jaar die funktie vervuld.
Dat betekent dat je van zo'n gebouw iedere schroef en spijker kent, om het zo maar eens uit te drukken. U kunt zich dus wel voorstellen, dat het overgaan van kerkgebouw naar een niet kerkkelijke funktie als een schok overkomt.
Het is niet bijzonder actueel als vandaag de dag een kerk gesloten wordt; denk maar aan Hilversumse en Bussumse plannen.
Maar met de sluiting van de Parkkerk wordt echter een streep gezet onder een stuk kerk zijn dat in een gedeelte van deze eeuw geschiedenis heeft gemaakt van betekenis. En het is jammer, dat die geschiedenis in de publiciteit ondergesneeud dreigt te raken.
Ouderen onder ons zullen in het verhaal, dat ik zou willen schrijven wellicht bekende zaken herkennen, maar hoe betrek je nu jonge mensen bij de historie van een kerk, die ze niet eens kunnen kennen. Van het bestaan van de Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband b.v.
Toch wil ik proberen iets van het verleden terug te pakken omdat het te bijzonder is om het aan het verleden af te staan. Amsterdam West, zo heette dat in de 30-er jaren, kende nogal wat Hervormde en Gereformeerde Kerken. Wie ooit van het Leidscheplein via de Overtoom naar het Surinameplein liep passeerde achtereenvolgens de Koepelkerk (NH), de Vondelkerk (RK) aan de Vondelstraat, de Parkkerk aan een ingang van het Vondelpark in de Gerard Brandtstraat, de Overtoomkerk (NH) als afsluiting van de Overtoom, en een Gereformeerde Kerk aan het Surinameplein, even verderop aan de Amstelveenseweg de Schinkelkerk (Geref). Van al deze kerken staat het gebouw van de Parkkerk, de Vondelkerk en de Schinkelkerk nog overeind, inmiddels allen in gebruik voor andere doelen.
Als je dat zo aan je voorbij laat gaan, dan krijg je toch een gevoel van: wat was men vroeger toch "kerks", want rond 1930 zaten die kerken iedere zondag behoorlijk vol en nu zijn er geen kerken meer, maar misschien nog een "waar twee of drie verzameld zijn..."
Er is natuurlijk aan te geven wat oorzaken waren van de "ontkerking" van de Overtoom; velen trokken weg, ouderen konden niet meer komen, steeds meer bewoners met andere geloven namen de vacante woningen in en laten we niet vergeten dat er mensen waren, die de kerk niet meer "zagen zitten".
De Parkkerk werd in de eerste jaren van de eerste wereld oorlog gebouwd, en was een van de eerste grote gebouwen die grotendeels uit gewapend beton waren opgetrokken. Er was plaats voor zo'n 1200 bezoekers, meer gingen er ook nog wel in. Nieuw was ook voor die tijd, dat iedere zitplaats een eigen elektrische verwarming had.
In de eerste tien jaar van haar bestaan was ze, samen met de Schinkelkerk, naast de brandweerkazerne aan de Amstelveenseweg, het ontmoetingspunt van de leden van de Gereformeerde kerk in Amsterdam Zuid.
Rond 1926 ontstond daar in de gemeente een discussie over de vraag of een slang, in het paradijs, Adam via Eva had verleid tot het eten van een appel van een door God verboden boom.
De pastor van de Gereformeerde Gemeente Amsterdam Zuid, dr Geelkerken meende dat de slang in dit verhaal symbolisch had gesproken; enkele leden van de kerkeraad protesteerden tegen deze stellingname en gingen eerst intern, later openlijk hierover een heftige discussie aan die via de Overtoomse kerkbode, later via de kerkelijke en wereldlijke pers werd uitgevochten. Tenslotte werd de zaak op de tafel van de Gereformeerde synode te Assen gelegd, dr Geelkerken afgezet en ontstond een kerkscheuring. De Gereformeerde Kerken in Hersteld Verband werden opgericht. Bij de boedelscheiding werd de Parkkerk aan de Hersteld Verbanders toegewezen. Na de tweede wereldoorlog fuseerde HV met de hervormde Kerk. Terug naar Gereformeerd kon toen niet want die slang zat er nog steeds tussen. Eerst rond de jaren '70 heeft de Geref.Synode de uitspraak van de Synode van Assen ingetrokken.
Overigens heeft de afzetting van de Amsterdamse predikant landelijke uitstraling gehad en zijn er meerdere gemeenten meegegaan.
Ik heb mij vaak afgevraagd waarom men zo moeilijk heeft gedaan over die kwestie; men had toch veel beter kunnen praten met elkaar over de vraag wat inhoudelijk de betekenis was, van hetgeen gezegd zou zijn en niet op welke wijze het uitgesproken werd. Maar ja, eigenlijk is die stelling nog steeds actueel; denk maar eens aan de hedendaagse discussies over de positie van de vrouw in de kerk en in het ambt. Ik dwaal af. Een tweede grote figuur, die jaren in de Parkkerk het pastoraat bediende was dominee J.J. Buskes; we zijn dan nog in de jaren voor 1940. Een gedreven man die zich met hart en ziel inzette voor Evangelie, ontwapening (met anderen was hij actief in de groep Kerk en Vrede die onder deze naam ook een periodiek uitgaf) en niet in de laatste plaats de minderbedeelden, en dat waren er heel wat in die jaren. Hij was wat je noemt een begenadigd spreker en vond zich een Christen Socialist. Als hij preekte dan was de Parkkerk tot op de laatste plaats bezte. Er zou over hem nog veel meer te vertellen zijn, maar dat past niet in een paar pagina's van ons Kerkblad.
Een derde predikant, die een belangrijke rol speelde in de Parkkerk was dominee Smelik. Later (1949) bekend als prof. E.L. Smelik. We komen zijn naam nog tegen in het Liedboek der Kerken. Een twintig-tal bewerkingen van liederen zijn van zijn hand. Ook was hij een muzikaal begaafd mens. Maar het meest denk je aan zijn preken gedurende de bezetting. Wie de moeite wil nemen gezang 417 uit ons Liedboek eens door te lezen zal kunnen proeven onder welke spanning de gemeente samen kwam. Dit gezang was opgenomen in het gezangboek, dat in die jaren bij de Hersteld Verbanders in gebruik was.
Het is niet zo bekend dat naast de Koepelkerk, ook in de Parkkerk het verzet een rol heeft kunnen spelen. Niemand heeft vrijwel geweten dat de voorganger zondags op een preekstoel stond die gevuld was met radio's (en het was een grote preekstoel), dat onder de kerkbanken de inventaris van een synagoge was opgeborgen en dat fietsen achter de plafonds waren verstopt, zo goed dat er een paar niet meer opgespoord konden worden. Die zitten er dus nog. Dat het een doorgangshuis was voor onderduikers als er een razzia op komst was en dat er zelfs een joodse onderduikster helaas drie maanden voor de bevrijding overleed. Overigens zal het in vele kerken wel zo gegaan zijn.
Na de oorlog kwam het vrij spoedig tot een fusie met de Hervormde Kerk. Daarmee verviel de bindende functie van de Parkkerk als een centrum van Gereformeerd in HV. De leden verdeelden zich in hun Hervormde wijkgemeenten. Naast de eerder opgesomde redenen voor de kerksluitingen aan de Overtoom was de fusie eigenlijk het begin van het einde van een intensief kerkelijk gebeuren.
Verschillende predikanten hebben vervolgens langer of korter de Parkkerk als arbeidsplaats gehad. Tegen de jaren '70 en het toen actuele "flowerpower" tijdperk is de kerk van tijd tot tijd multi functioneel geworden, werden culturele manifestaties georganiseerd en achter de kansel de eerste stickies gerookt. Voor sommige leden van de wijkgemeente was dat niet makkelijk te aanvaarden. Anderzijds zullen zich ook goede gesprekken met andersdenkenden hebben ontwikkeld en heeft de kerk ook getrachkt een bijdrage te leveren aan de maatschappelijke ontwikkelingen rond die tijd.
Moeilijk was ook de discussie over de Vietnam-oorlog en over het kernwapen vraagstuk. In de Parkkerk werd die discussie naar de mening van een aantal gemeenteleden niet voldoende afstandelijk gevoerd waardoor sommigen zich naar een standpunt voelden getrokken waar ze het niet mee eens konden zijn. De laatste jaren beperkte het aantal kerkbezoekers zich gemiddeld tot tussen de 40 en de 60. De kerk had inmiddels veel te lijden aan achterstallig onderhoud en het is ook te begrijpen dat er financiële middelen moeten zijn om een gebouw bruikbaar te houden. Studenten en de oecumene: zondags, na de ochtend dienst, was het pastoraat onder de studenten actief en waren er goed bezette kerkdienmsten. Van tijd tot tijd kwamen de RK studenten samen met Pater van Kilsdonk en Huub Oosterhuis's avonds hun vieringen houden. Deze vieringen zijn de laatste geweest, waarbij de Parkkerk tot aan de nok toe vol was.
Tenslotte: dit was het verhaal van de Parkkerk en zijn bezoekers in een notendop; het is gebaseerd op herinneringen die uit het hart kwamen. Over ieder onderdeel van het geschrevene zou een boek samen te stellen zijn. Over de eerste periode is overigens voldoende documentatie bij elkaar te krijgen. Maar zowel het feit dat er weer een kerk werd gesloten en het feit dat we binnenkort 50 jaar bevrijding herdenken was aanleiding om -of herinneringen op te roepen bij ouderen -of jongeren te laten meeleven. Inmiddels is het weer jaren later; terug naar de bestemming van de PARKKERK.Na de sluiting en voor de noodzakelijke restauratie is de Kerk nog in gebruik geweest ten behoeve van een balletschool in de kerkzaal en heeft een IT firma gebruik gemaakt van een aangepaste sousterrain.In 2005 kwam er zicht op een uitvoerige restauratie van het kerkgebouw.De Stichting Utopia en de Stichting Stadsherstel gingen samen de restauratie aanpakken met als doel in de Parkkerk een orgelpark te bouwen. De opzet was een aantal orgels in de kerk te plaatsen inclusief het bestaande SAUER orgel, dat aan een grondige restauratie toe was.Na veel inzet van de restaurateurs is tenslotte januari 2007 een prachtig gebouw opgeleverd.Het is opnieuw aangetoond wat een perfect kerkgebouw de voormalige Parkkerk indertijd was, nu opgeluisterd met prachtige kleuren, zeer boeiende ramen en een prachtige acoustiek.
Opzet is ruimte te benutten voor nieuwe orgel muziek. Daarnaast is het gebouw uitstekend te gebruiken voor het presenteren van vele soorten oude en hedendaagse kunst en passend amusement. <,