We bezochten de grootste zandduinen van Marokko, gelegen in het diepe zuiden van het land. De Sahara lag nu voor ons, die moesten we zien te overwinnen!
We draaiden het stuur van de auto's richting noorden. We wilden over de Atlas door het Rifgebergte nog het noorden van Marokko bezoeken. Via de steden Marrakesj en Fez reden we het Rifgebergte in.
Dit gebergte staat bekend om zijn enorme hennepplantages. Het was een prachtig gezicht de bloeiende hennep op de velden te zien staan. Het werd ons duidelijk waarom dit gedeelte van Marokko ook wel "Montagnes des hasjisj" wordt genoemd. Herhaaldelijk zagen we kleine kinderen langs de kant van de weg staan met grote manden vol met bolletjes hasj.
 In hun handen hadden ze over het algemeen een stapel stenen. Onder bedreiging, dat ze stenen tegen de auto zouden gooien, probeerden ze ons tot stoppen te dwingen. Nu waren we hiervoor al gewaarschuwd, dus waren we er op voorbereid. De enige remedie om te voorkomen, dat de voorruit van de auto kapot gegooid wordt, is luid toeterend, in volle vaart op de kinderen af rijden. Ze moeten dan wel voor hun leven springen en vergeten dan helemaal met stenen te gooien. Wanneer ze dan weer van de schrik bekomen zijn, waren we al zover weg, dat de dan alsnog gegooide stenen geen schadelijke gevolgen meer hadden.
Herhaaldelijk worden auto's klem gereden en nogal potige knapen eisen dan, dat je een paar bolletjes hasj koopt. De prijs van de hasj is echter zo laag, dat het vaak gebeurt, dat mensen voor de aanbiedingen bezwijken. Wanneer de "deal" zo goed is en het om een paar kilo gaat, wordt het gevaarlijk. Je loopt de kans, dat de verkoper de politie inlicht. Deze staat dan een paar kilometer verder je op te wachten. De hasj wordt in beslag genomen en je moet een enorme boete betalen. Het geld verdwijnt in de zakken van de politie en de hasj wordt aan de handelaar terug gegeven.
De regering in Marokko zegt alles te doen tegen deze hasjverkopers. maar de hasjiesj is exportartikel nummer één en de inkomens van vele -regeringsfunctionarissen is zo hoog, dankzij de steekpenningen zie zij krijgen van de "hennepboeren".
Je kan bijna spreken van een regeringsgeorganiseerde hasjhandel in Marokko.

Het dagboek leest 20 oktober 1981.

De grenspassage met Algerije leverde bijna geen problemen op. Wel hadden we zelf drie kilometer voor de grens de auto nog eens grondig gecontroleerd. Het zal niet de eerste keer zijn, dat hasjsmokkelaars onder de auto van een niets vermoedende reiziger een pakket verdovende middelen kleven. Dit pak wordt dan aan de andere kant van de grens weer onopvallend opgehaald. Je loopt echter wel de kans dat dit ontdekt wordt bij de grens en de gevolgen zijn dan niet te overzien. De Algerijnse douaneambtenaar was in het begin wel erg wantrouwend. Later bleek dit te komen, omdat we vrij weinig geld omwisselden bij de grens. Hij verkeerde in de veronderstelling dat we beslist hasj of "zwarte" dinars bij ons hadden. Ik werd gefouilleerd en Hanny werd wel vijf keer gevraagd of zij echt al het geld gedeclareerd had op de valutadeclaratie. Wij zouden echter deze keer slechts drie dagen in Algerije blijven, omdat we eerst naar Tunesië wilden. De benzine was goedkoop in Algerije en veel geld hadden we dus niet nodig. Daar kwam ook nog bij dat we dachten dat de koers aan de grens slechter zou zijn, dan op de banken, maar dat bleek achteraf niet het geval te zijn. Zulke zaken zijn in het socialistische Algerije zeer goed en uniform geregeld.
Mochten we echter toch plotseling ergens geld voor nodig hebben, hadden we nog een fles whisky achter de hand. Deze zouden we dan wel ergens weten te verkopen en zo aan geld komen.
Toch zat het de douanier niet helemaal lekker en als een echte hasjhond kroop hij door de bus en snuffelde in alle hoeken en gaten. Uiteindelijk was hij er van overtuigd, dat we niets onwettigs bij ons hadden en we konden verder gaan.
Via een prachtige rit door Algerije kwamen we in Tunesië aan. We hadden inmiddels wel afscheid genomen van Urs en Therese. Zij zouden langer in Algerije blijven om daarna pas naar Tunesië te gaan.
Bij de Tunesische grens zag een douane man onze landenstickers die ik verzameld had en op de auto geplakt had. Vol interesse keek hij naar alle vlaggen en vroeg mij waar de vlag van Israël zat!
 Ik verstond hem eerst niet en dacht. dat hij vroeg naar de vlag van de Sahel. Ik vertelde hem dat we daar nog heen moesten en daarop begreep hij mij weer niet. "Nee, ik bedoel Israël" en weer dacht ik dat hij het over de Sahel had. Ik had op de zijkant van de bus een kaart van Europa en West-Afrika getekend met daarin de route en probeerde hem duidelijk te maken aan de hand van deze kaart, hoe onze route lag. Toen begreep ik wat hij bedoelde. Verontwaardigd maakte ik hem duidelijk, dat wij niet zo gek waren om naar dat "gevaarlijke en waardeloze" land te gaan. Wat dacht hij wel dat we waren en zo hing ik nog een heleboel onzin op over Israël. Goedkeurend knikte hij en liet ons verder gaan.
Had ik echter laten merken dat we wel in Israël waren geweest, dan waren we Tunesië niet binnengekomen. De hele Arabische wereld is vijand van Israël. Toen we bij de grenspost nog wat water bijtankten, kwam er een militair naar ons toe. Hij vertelde ons dat we beter niet verder konden gaan, omdat er een zware storm op komst was. Hij wees ons een uitstekende beschutte plaats, waar we konden gaan staan. We babbelden wat met hem en al spoedig betrok de lucht.
Binnen de kortste keren brak het noodweer in alle hevigheid los. De bus schudde zo hevig, dat we bijna bang waren dat hij om zou vallen. Nu hadden we bij de proefrit naar de Noordkaap al eens zoiets meegemaakt, dus erg veel zorgen maakten we ons niet. De regen viel met bakken tegelijk uit de lucht. We waren blij dat de militair ons had gewaarschuwd. Hopelijk zou deze regen niet al te veel schade toebrengen aan de wegen. We dachten nog aan ons avontuur in Israël. De storm en regen verdween even snel als zij gekomen waren. Het was inmiddels toch wel laat geworden en besloten om bij de grenspost de nacht door te brengen. Zoals altijd kregen wij hier weer toestemming voor.

Het dagboek leest 3 november 1981.

Tien dagen waren we in Tunesië geweest. Naar onze zin veel te kort, maar we moesten terug naar Algerije. Het dubbele entreevisum zou namelijk deze dag aflopen. Verlengen van het visum in Tunesië was niet mogelijk en een nieuw visum aanvragen zou zes weken duren. Tunesië vonden we een leuk land. Helaas wel helemaal ontdekt door de toeristen en de grote reisbureaus. De toeristen industrie is het hoofdinkomen in Tunesië. Veel avontuur viel er niet te beleven, maar de mensen waren wel erg vriendelijk.
De president van Tunesië heeft de bevolking opdracht gegeven de toerist goed te behandelen, omdat Tunesië de toeristendollar dringend nodig heeft. Hij heeft het allemaal heel erg goed uitgelegd en de Tunesiërs begrijpen het en handelen daar ook naar.
De toegangsprijzen voor ruïnes en opgravingen zijn redelijk en de gidsen staan onder goede controle.
De prijzen zijn vastgesteld. In de souvenierswinkels valt bijna niet te onderhandelen en op echte Tunesische kunst staat een staatscontrole met certificaten. Toeristenverlakkerij in Tunesië komt dan ook bijna niet voor.

Weggejaagd door een stenenregen

We reden zonder problemen Algerijë weer binnen, naar de grensplaats El Oued. Op de stadcamping aldaar kwamen we Urs en Therese weer tegen. Hoe leuk was deze onverwachte ontmoeting. We bestolen weer gezamenlijk verder te reizen.
 We waren vrij moe van onze tiendaagse "racetocht" door Tunesië en wilden wel eerst een paar dagen uitrusten op de camping. Deze camping bleek echter vrij duur te zijn. Gelukkig kon ik drie zakjes knikkers en een kleine radio aan de campingbaas verkopen (netto winst 30 Gulden) en dat maakte veel goed. We moesten nu eerst naar de hoofdstad Algiers, om nog enkele visums te regelen. Laat in de middag van de negende november kwamen we in een voorstad van Algiers aan. We zochten een goede "stek" op een plein, om de nacht door te brengen. Het leek ons een veilige plek, maar dat zou heel anders uitpakken.
Helaas ging net de school uit en binnen een mum van tijd hadden we een groep van wel honderd jongelui om de wagens staan.
Duidelijk merkten we, dat ze elkaar zaten op te juinen en al snel vloog de eerste steen door de lucht. Het zat ons helemaal niet lekker maar we dachten dat zij wel zouden vertrekken. Ze werden echter steeds brutaler en de tweede steen werd naar onze auto gegooid. Toen ik achter de jongen aan ging om hem de waarheid te vertellen, hadden ze helemaal grote lol en weer werden er enkele stenen en kluiten aarde tegen de auto's gegooid. We overlegden met onze Zwitserse vrienden wat we zouden doen en we besloten om weg te gaan.
Urs en ik stonden op de uitkijk en de vrouwen reden de wagens van het plein af. Wij waren nog niet ingestapt of een regen van stenen en kluiten aarde daalde op de auto's neer, onder luid gejoel van de hele meute jongens en meisjes kozen wij het hazenpad.
Even verder vonden wij een "stek" nabij een benzinestation en we kregen de toestemming van de eigenaar om de nacht door te brengen bij het benzinestation. De wagen van Urs en Therese bleek één deuk rijker te zijn geworden en onze "Gandalf" was er met twee krassen vrij goed van af gekomen.
We probeerden later in Algiers een goede plek te vinden om de nacht door te brengen, Dat lukte echter niet, want we werden telkens door de politie weggestuurd. Een stadscamping heeft Algiers niet en op het strand te gaan staan leek ons niet al te veilig.
Laat in de middag zochten we de Nederlandse ambassade op en daar bleek net ruimte te zijn, om onze twee auto's te parkeren. Ze keken op de ambassade wel eerst vreemd op toen ik om toestemming vroeg of we voor het ambassadegebouw mochten gaan staan. Toen ik het verhaal uitgelegd had, kregen we gelukkig toestemming om daar een paar nachten te blijven staan.
Urs en Therese waren vrij snel klaar met winkelen in Algiers en besloten dan ook verder te gaan.
Wij moesten nog wel enkele dagen blijven om op onze visaas voor Nigeria te wachten. Ook wilden we het visum voor Kameroen zien te krijgen, maar de consul van Kameroen verzekerde ons, dat wij het visum wel aan de grens zouden kunnen kopen. Voor Niger hadden Nederlanders geen visum nodig. Dat scheelde weer. Algiers was verder geen leuke stad. Onze bezigheden bestonden hoofdzakelijk uit "winkelen". Inentingen werden gehaald en ambassades afgelopen voor informatie over de landen die wij wilden bezoeken in West- en Centraal-Afrika. Er werd naar huis getelefoneerd en de post doorgewerkt, die bij de Nederlandse ambassade was binnengekomen.
Het personeel op onze ambassade was bijzonder vriendelijk en behulpzaam en vol interesse voor onze rit. Op een avond werd er bij ons op de deur van de auto geklopt. De eerste secretaresse van de ambassadeur nodigde ons uit om iets te komen drinken bij haar thuis. Zij woonde met haar dochter in een groot huis op het ambassade terrein.
 Toen wij binnen kwamen bleek er een heel gezelschap in de kamer te zitten. Wij werden aan iedereen voorgesteld en al snel bleek dat het hele feest voor ons was georganiseerd. Er werd een fles champagne opengetrokken en er werd op het slagen van onze rit getoast. Aandachtig werden de verhalen over onze rit aangehoord en het was al in de zeer kleine uurtjes toen we het bed in onze "Gandalf" weer terug vonden. De handelsattaché kwam ons nog even een goede nacht toewensen. Hij vond het hartstikke leuk ons ontmoet te hebben. "Eindelijk weer eens normale mensen over de vloer. Altijd weer die aardappelboeren met hun gezeik. Het enige wat je hier na werktijd kan doen is je bezatten." Het was ons ook wel duidelijk geworden, dat het in Algiers allemaal een vrij saaie troep was voor het ambassadepersoneel. Elke gelegenheid om een "party" te houden werd aangegrepen. Dit echter tot groot ongenoegen van de ambassadeur, want de volgende dag moest de staat der Nederlanden wel weer vertegenwoordigd worden en de dag begint ook daar om acht uur.

Na zeven dagen Algiers waren we helemaal klaar met de voorbereidingen voor onze rit door Afrika. De post was weg, de foto's ontwikkeld en er waren weer verhalen voor enkele kranten geschreven. De benodigde visums stonden in ons paspoort en onze inentingsbewijzen waren weer helemaal geldig gemaakt en bijgewerkt. De Sahara lag nu voor ons; één van de grootste avonturen van onze wereldreis stond op het punt te beginnen. We draaiden het stuur van onze "Gandalf" naar het zuiden.
Er gaan vanuit Algerije twee pistes door de Sahara. In het oosten van het land is er de Tanzrouft-piste en in het midden heb je de Hoggar-piste.
De eerst genoemde is beter te rijden, maar het stuk waar helemaal niets is, bedraagt ruim 1000 kilometer. Nu was het voor onze bus niet te doen om voor dat hele stuk benzine en water mee te slepen, dus hadden wij besloten de Hoggar-piste te nemen. Hier was slechts een stuk van vijfhonderd kilometer met helemaal niets.
Toch wilden we een klein stuk van de Tanzrouft rijden en we gingen dan ook naar het westen van Algerije. Heel langzaam zagen wij het landschap veranderen. Steeds minder werden de stukjes groen en de akkers. Duidelijk merkten we, dat we in de buurt kwamen van de Sahara. De Algerijnse regering doet er veel aan, om de Sahara zo ver mogelijk terug te dringen. Het lijkt onbegonnen werk. Één zandstorm en de Sahara heeft een net ontgonnen stuk land weer terug genomen. De Sahara is oppermachtig en wint steeds meer terrein.
In Ein-Sefra hadden we een uitstekende plek gevonden op het dorpsplein. Om een uur of acht kwamen twee agenten ons vertellen, dat we ons bij het politiebureau moesten melden. Nu hadden wij geen kwaad op ons geweten, dus liepen we direct naar het bureau. Daar werd ons duidelijk gemaakt, dat we met de auto moesten komen. Ook dat vonden we geen enkel bezwaar, alleen waren we erg benieuwd waar het allemaal om ging. Toen we bij het bureau aan kwamen rijden stond er al een politieagent op ons te wachten. Hij wees ons een plaats waar we de auto moesten parkeren en hij beduidde ons even binnen te komen. Wij moesten onze paspoorten afgeven en die konden we de volgende ochtend wel weer ophalen. We mochten bij het bureau blijven staan, want het plein zou een niet al te veilige plaats zijn. Nu hadden wij het afgeleerd in discussie te gaan met politie- of legermensen, als het ons toch niet veel uitmaakte. De paspoorten hoopten we de volgende ochtend wel terug te krijgen.
Wel vertelde de politieagenten ons. dat er die avond voetballen op de t.v. was en nog wel Nederland-Frankrijk!
Nu bleek ook, dat ze ons graag voor de buis wilden hebben, want ze hadden al lang in de gaten gehad, dat wij uit Nederland kwamen. Nu wist ik wel dat er die avond gevoetbald zou worden, want de Wereldomroep zou de wedstrijd rechtstreeks uitzenden. Ik ben ook wel een beetje geïnteresseerd in voetballen, maar om daarvoor een hele avond bij die lui te zitten, daar hadden wij weinig zin in. Ik vertelde hen, dat ik graag zou willen komen kijken, maar dat ik geen Arabisch sprak en niets van het commentaar zou begrijpen. Ik vertelde hen dat ik via de Wereldomroep de hele wedstrijd zou kunnen volgen en dat was in het Nederlands, dus in begrijpelijke taal voor mij. Uiteindelijk konden ze dat wel begrijpen en wij konden ons rustig terugtrekken in ons eigen huis op vier wielen.
 Wel kwam tijdens de wedstrijd een agent kijken hoe het ging. Hij probeerde nog iets te volgen van de wedstrijd, maar na enkele minuten gaf hij de moed maar op. Arabisch was volgens hem veel eenvoudiger dan Nederlands. Ik liet hem maar in die waan en de rust was weergekeerd.
De volgende ochtend kregen we de paspoorten zonder problemen terug. Door het voltallige personeel van de politiepost werden we uitgewuifd. "Een goede reis en sterkte met de Sahara."
Onderweg hielden we een kleine theepauze en plotseling stopte er een andere Volkswagenbus naast ons. Er bleek een Duits stel in te zitten en direct werd er een pot extra thee gezet en honderd uit gepraat over ervaringen en wat ons misschien allemaal nog te wachten stond. Maggie en Rheinhard kwamen uit Hannover en wilden ook naar Tammanrasset en misschien wel verder maar wisten het allemaal nog niet zo precies. Alles zou afhangen van de mensen die ze onderweg zouden ontmoeten en hoe hun bus het verder uit zou houden.
We besloten samen verder te gaan naar de oase van Taghit.
Hier waren de eerste tekenen van de Sahara duidelijk te zien. Hoge zandduinen en op de top van zo'n duin gezeten naar het zuiden kijkend, alleen nog maar zand, zand en nog eens zand.
We gingen op zoek naar een paar rotstekeningen en vonden deze zowaar ook nog. Het bleek wel dat de Sahara vroe-ger stukken kleiner is geweest. De nu bijna verlaten oase van Taghit was ooit eens een heel dorp geweest. De plaatselijke jeugd kwam dan ook geregeld een praatje maken. Zo vaak kwamen er nu ook geen reizigers in de oase en elk nieuwtje werd aangegrepen om er heen te gaan.
Nu Hadden Hanny en ik weer wat dinars nodig en voor de lol vroeg ik aan één van die knapen of hij misschien een fles whisky van mij wilde overnemen.
Daar had hij wel oren naar en zonder problemen -verkocht ik aan hem de fles, drank voor 75 gulden. Een netto winst van ongeveer 65 gulden. Toen eenmaal bleek dat wij wel meer spullen wilden verkopen was het hek van de dam. De jongelui die nog in de oase woonden waren allemaal in staatsdienst en kregen dus geregeld een normaal salaris. Er was echter in de oase verder niets te koop, dus hadden ze geld genoeg.
Wij haalden onze grote zak "vodden" voor de dag en maakten goede zaken door T-shirts, overhemden, broeken en truien te verkopen. Deze zaken hadden we eigenlijk bij ons om later in zwart-Afrika weg te geven, maar we wilden deze kans niet laten gaan, om een extra cent bij te verdienen. Mijn zakmes ging voor een prima prijs weg en ik verkocht nog wat klein gereedschap waar ik toch niets meer aan had.
Bij Rheinhard en Maggie was het ook grote uitverkoop en zo konden we het verdere verblijf in Algerije goedkoop houden.
De volgende dag kwamen enkele vrouwen uit het dorp nog even kijken of er nog wat voor hun te koop was. Zo verkocht Hanny nog een paar panty's (!), een b.h. en nog een paar hemden, die al op de draad toe versleten waren en al in mijn poetslappenzak zaten. De mensen waren echter zo blij met hun spullen, dat ze Maggie en Hanny voor die middag uitnodigden om thee te komen drinken. We hadden meteen de kans waargenomen en bij de vrouwen geïnformeerd of zij misschien enkele broden voor ons konden bakken. Het was deze vrouwen echter niet helemaal duidelijk geworden wat wij bedoel-den. Hanny en Maggie werden die middag volgestopt met brood en thee, maar kwamen wel zonder brood bij ons terug.
Rheinhard en ik bakten toen maar enkele pannekoeken die niet helemaal uit de pan kwamen zoals het hoorde. maar honger maakt rauwe bonen zoet.

 Via Beni-Abbis reden we het district van de Sahara in. Hier begon de Tanzrouft-piste en de volgende dag reden we een stuk de piste op. Groot was toch wel de teleurstelling, toen bleek dat het beginstuk van de piste geasfalteerd was. Over asfaltweg konden we nog genoeg rijden en al snel besloten we het gebied rond Beni-Abbis verder te verkennen.
Er zouden in die omgeving namelijk zandrozen te vinden zijn. Op aanwijzing van iemand op het toeristenbureau reden we ook de richting op naar de plek waar de zandrozen te vinden zouden zijn. Toen we er bijna waren, bleek het gebied zo verzand te zijn, dat verder gaan niet mogelijk was. We hadden geen zin om ons onnodig in de problemen te werken voor een paar zandrozen. Graven zouden we nog genoeg kunnen in de Sahara. De volgende dag reden we via de verbindingsweg tussen de Tanzrouft-piste en de Hoggar-piste naar het Oosten. We reden richting El Golea, het officiële begin van de Hoggar-piste.
Zestig kilometer onder El-Golea vonden we een uitstekende "stek" bij een oase en we besloten dan ook daar de nacht door te brengen.
In 1979 was het traject van El-Golea naar Tammanrasset gelegen in de centrale Sahara helemaal geasfalteerd. De Hoggar-piste was zo met 700 kilometer verkorte Al snel bleek, dat er van die asfaltweg niets meer over was. De overladen trucks hadden de weg helemaal vernield. Grote gaten in het wegdek maakte het onmogelijk om snel op te schieten. De weg was op sommige stukken zo slecht, dat we besloten de oude piste weer te nemen. Deze is na de opening van de weg ook niet meer onderhouden, dus lag er in zeer slechte staat bij. Hoog wasbord, dit zijn zandribbels over de breedte van de piste, maken het onmogelijk om hard te rijden. Nu vonden wij dat niet zo erg. Zo hadden Hanny en ik tenminste de tijd om alles goed op ons in te laten werken.
Een geweldige indruk maakte de noordelijke Sahara op ons. De piste was gelukkig goed te volgen, dus zorgen over verkeerd rijden hadden we niet.
Even voor de wadi van Arak, waren de piste én de weg helemaal verdwenen.
Het bleek, dat het in de noordelijke Sahara toch wel kan regenen. Dat water komt dan met zulke hoeveelheden uit de lucht zetten. dat de grond helemaal dicht slaat en het water niet meer opneemt. De weg was dan ook door het water dat zich in de wadi had verzameld, helemaal weggespoeld. Er lag nu een stuk van ruim honderd meter mul zand voor ons.
Rheinhard en Maggie vonden dat wij het eerst moesten proberen erdoor te komen. Wij hadden tenslotte de meeste "ervaring". Als wij vast zouden komen te zitten zouden zij ons wel helpen met uitgraven.
De banden werden op een lagere spanning gebracht om zo het loopvlak te verbreden en het stuk wat wij uitgekozen hadden om door te gaan, werd gemarkeerd met onze jerrycans. We controleerden het traject nog of er geen verraderlijke stukken steen onder het zand verscholen lagen. Toen dat allemaal gedaan was, konden we het gaan proberen.

Voor ons de vlakte van Laomé. Een stuk van bijna 100 kilometer vlak zand. Schuin achter elkaar en met tachtig kilometer per uur eroverheen. Een prachtig gezicht. Een lange stofpluim van enkele honderden meters achter de auto's. Dit is pas het echte werk. De olietemperatuur loopt wel op tot 120 graden, maar blijft daar staan. Het motortje van "Gandalf" moet wel beulen in het zand maar doet het best.
Lout geeft een sein met zijn zwaailicht: een zandplaat met fijn duinzand. Wij zien het te laat en zitten dan ook binnen enkele meters tot op de bodemplaat vast. Het harde stuk begint tien meter verder. Lout de Mercedes zo dicht mogelijk bij ons gezet en het stuk touw van dertig meter aan de Mercedes en de Volkswagen gebonden. Een beetje zand wegscheppen en we waren er weer uit.
Het wordt avond. De motor begint te haperen! Olie nog steeds 120, dat kan het niet zijn. Hard stuk op zoeken en stoppen en kijken wat er aan de hand is. Ben ik met mijn stomme kop de benzinefilters vergeten te verwisselen in Tammanrasset. Zaten er nu al dertig duizend kilometer in en waren nu verstopt. Al doende leert men en we bleven maar meteen voor de nacht staan.
Lout en ik wandelen nu een heel stuk de woestijn in. Later op de avond hoorden we heel in de verte het gebrom van zware diesel motoren. Na enige tijd zagen we enkele koplampen van vrachtwagens. Een konvooi met goederen voor Niger. De Touareggs hebben hun kamelen ingeruild voor enorme vrachtwagens en "denderen" nu hiermee de woestijn door.
Vele malen sneller en één vrachtwagen kan tientallen keren meer vervoeren dan één kamelen karavaan. De Touareggs zijn nog steeds dg kenners van de woestijn. Ze rijden 's nachts, oriënteren zich op de sterren....

Het dagboek leest 4 december 1981.

Om zes uur weer op pad en om zeven uur weer voor het eerst vast. Lout en Gerda moeten nu een stuk doorrijden, omdat het stuk te zacht was om te stoppen. Eén wagen vast is genoeg. Startbaan maken en na tien meter weer tot op de bodemplaat vast in het zand. Opnieuw een startbaan maken en na zes meter weer vast in het zand. Vloeken en zweten, weer een startbaan graven. Op hoop van zegen. Nu kon Hanny gelukkig de vaart er in houden. We bleven "Gandalf" duwen, totdat hij uit het duinzand was. Lout, Gerda en ik onder het zand. dat is de Sahara, het geeft niet, we wisten waar we aan waren begonnen. De jerrycans met benzine en water even ophalen en dan maar weer verder. Nog honderd kilometer naar de grens van Algerije. Om elf uur kwamen we bij de grenspost van In Guezam aan. De douaniers willen ons niet helpen, ze gaan siësta houden. Benzinepomp in In Guezam bleek zoals verwacht geen benzine te hebben. Wel was er water. Gerda probeerde bij een familie in In Guezam nog wat benzine te "ritselen". De Mercedes van Lout gebruikte meer dan dat we hadden verwacht. We hadden uitgerekend dat we misschien net voldoende hadden om Arlit te bereiken. Zekerheid gaat voor alles bij ons, We ontmoetten een groep andere reizigers, zij zaten al een week te wachten op benzine. Zagen een auto aankomen. Ik er op af en tien liter benzine georganiseerd. Na een uur kwam er weer een auto en weer kreeg ik vijf liter. Het zekere voor het onzekere.
Om drie uur ging de grens weer open. De heren waren nu uitgeslapen. Grensformaliteiten liepen traag. Italianen waren zo weg, maar dat kostte hen wel een fles whisky. Valuta declaraties gaven geen problemen. We hadden slechts vijfhonderd gulden officieel omgewisseld. Dat was een goedkope maand voor ons geweest. Wij een stuk verder, na afscheid genomen te hebben van de groep wachtende en hen sterkte gewenst met de benzine.
 Stuk niemandsland tussen Algerije en Niger erg zanderig. We kwamen dan ook prompt weer vast te zitten. Nu was Lout ook eens "aan de beurt". Met behulp van onze zandplaten kwam hij er zo weer uit. Daarna kon hij ons er uit trekken.
Stopten even om ons te oriënteren. Bij het wegrijden ligt er een enorme olieplas onder de auto van Lout. De tijdelijke reparatie van de olieleiding had het weer begeven. Nu besloten we het goed te repareren. Blijkt dat bijna al de olie uit het carter is verdwenen. Lout had geen reserve olie bij zich!
Ik had gelukkig in Tammanrasset ruim vijftien liter olie gekocht. dus gaf ik hem een paar liter. Zou ik later wel weer eens terug krijgen.
Op ons dooie gemak repareerden we de olie leiding. Ik liep onze bus nog eens na en zag dat alles honderd procent in orde was. Het was inmiddels al laat geworden, dus we besloten niet meer verder te gaan die dag. Laat naar bed gegaan...

Het dagboek leest 5 december 1981.

".....Hadden ons verslapen, maar dat gaf niet. Plotseling veranderde het weer er stak een storm op. Binnen de kortste keren zat het helemaal dicht, we zagen geen hand voor de ogen. we zaten midden in een zandstorm!
Lout wilde doorgaan, omdat hij wist, dat we zo uit het dal op een hoger gelegen stuk zouden komen. Daar zouden we geen last hebben van het schurende zand. Hij had de auto's net voor het vertrek laten overspui-ten en die zandstorm kostte hem zijn lak.
We moesten vaart zetten om door de zanderige stukken te komen. Te laat zag ik een grote kuil en knalde daar met grote vaart in. "Daar gaat m'n vooras, schoot het door mij heen. Wagens stil gezet en al stof happend de zaak gecontroleerd.
De deur wilde eerst niet open, maar na een forse duw ging het. De imperiaal bleek vijftien centimeter verschoven te zijn. Het bleek dat de beschermplaat voor het stuurhuis de grootste klap had opgevangen en deze hing helemaal verfrommeld, met nog maar één schroef onder de wagen. De voorvering had het wel uitgehouden al vonden we "Gandalf" nu wel iets dieper in zijn veren hangen. Misschien waren er toch wel enkele veerplaten gebroken.
De beschermplaat voor het stuurhuis werd gedemonteerd en uitgedeukt. Zand in de ogen, zand in de mond, balen als een stier. Beschermplaat weer gemonteerd en volgens Lout konden we weer verder.
De groeten met je lak, we blijven wachten tot de storm over is. Geen meter verder.
Grote vrachtwagens komen ook herhaaldelijk vast te zitten. Na twee uur besloten we toch maar weer verder te gaan, nu echter wel heel langzaam. Liever een paar keer vast in het zand dan weer zo'n knal in een kuil. Gerda komt nog een keer vast te zitten, maar die trekken we er zo weer uit.
Om half drie kwamen we in Assamaka aan. De grenspost van Niger. Het weer klaarde op. Uitvoerige controle van onze bus. Blijkt er in de linker chassisbalk een lelijke knik te zitten. De linker deurstijl heeft ook een knik en daarom gaat het portier niet meer goed open. De geesten van de Sahara waren ons goed gestemd we hadden de voortrein tenminste niet verspeeld. Toch maar goed dat we drie maal rond de malibout van de Moulai Hassan waren gereden.
Paspoorten werden ingeleverd aan de Nigeraanse douane. We gingen daarna met andere reizigers zitten praten.
De paspoorten konden we pas de volgende ochtend weer ophalen.
Grenspassages in Afrika kunnen een dag of langer duren. We hebben de tijd, haastige spoed is nooit goed. Tijd is niet belangrijk......."

 Het dagboek leest 6 december 1981.

".....Het moeilijkste stuk van de Hoggarpiste lag nu achter ons. De resterende 250 kilometer naar Arlit zou geen problemen meer opleveren. We haalden de pas-poorten op en lieten de auto's controleren. Om een uur of acht weg. Gerda nog een lekke band. Zachte zand stukken. Van het ene harde stuk naar het andere hoppen. Prachtig autocrossen op deze manier. "Gandalf" moet weer hard beulen om er door te komen. olie blijft gelukkig onder de 120 graden, geen probleem.
We stoppen nog voor een Touaregg familie. Geven "smerig" Assamaka water aan de kamelen en kleren aan de kinderen. In ruil mogen wij foto's en filmen maken van de familie.
Onderweg nog enkele "poeppillen" geruild met Nigeranen. Eén van de mannen had al in geen week meer gepoept en dat vond hij toch wel erg lastig. We kregen van hen vijftien liter benzine. Nu zouden we Arlit zeker halen. Om vier uur waren we in Arlit, de eerste plaats in Niger, na de Sahara. Opgelucht haalden Hanny en ik adem. We hadden de Sahara overwonnen. De grens tussen wit- en zwart-Afrika was genomen. Om de "overwinning" te vieren gingen we naar een café, waar we voor veel geld een paar blikjes ananassap kochten.
Duidelijk merkten we dat we in een ander land waren gekomen. Geen gesluierde vrouwen meer, maar breed lachende vrouwen en mannen allemaal luchtig gekleed. Mannen "swingend" op het geluid van de heilige reggae muziek. Bob Marley is heiliger dan God, Allah en Mohammed bij elkaar.
Lout en Gerda doen goede zaken met hun banden en voorruiten. Wij reden nog eerst even naar de secureté om ons in te laten klaren. De volgende stop zou de plaats Agadez zijn.
West-Afrika lag nu voor ons........

De Sahel...

De weg tussen Arlit en Agadez was helemaal geasfalteerd, dus schoten we goed op. Lout en Gerda besloten nu verder alleen door te gaan. Zij konden op het asfalt een gemiddelde halen van 120 kilometer per uur en dat was ons te snel. Wij hadden de tijd en wilden Afrika goed bekijken. We namen afscheid van elkaar, we zouden elkaar beslist nog wel eens weer zien. Waar en wanneer, wie zal het zeggen? Afscheid nemen en doorgaan, nieuwe gebieden en nieuwe mensen ontmoeten, dat maakt het globetrotten zo'n boeiend beroep.
In Agadez sloegen we een paar dagen over. De imperiaal had toch een zodanige knik gekregen, dat hij van het dak moest om met een grote hamer weer in het fatsoen geramd te worden. De auto kreeg een grote beurt en wij namen de tijd om met andere reizigers te praten. Informatie inwinnen over de Sahellanden en de rest van West-Afrika, Waar klopt ons boek en waar vertelt het onzin? Tips en aanwijzingen van andere reizigers die er geweest waren. Erg belangrijk en het kan van levensbelang zijn.
We zaten nu in de Sahel, één van de grootste rampgebieden van de wereld. We hoorden van een Nederlandse ontwikkelingswerker, die al enige jaren in Niger werkzaam was het trieste verhaal over dit gebied.
De armoede in de Sahel is groot, Deze is mede veroorzaakt door de Sahelcatastrofe, tussen 1968 en 1976. De Sahel is het gebied gelegen ten zuiden van de Sahara. Het hele gebied strekt zich uit van de oceaankust van Senegal tot aan de Rode Zeekust bij Ethiopië. Dit gebied was vroeger redelijk dicht begroeid, maar na het uitblijven van de gebruikelijke regens, was het steeds meer overgegaan tot woestijn.
 Normaal valt er ongeveer vijfhonderd millimeter regen per jaar, maar in de afgelopen jaren zijn de regens nagenoeg weggebleven en in de periode tussen 1968 en 1976 is er helemaal geen druppel gevallen. De gevolgen waren schrikbarend.
De toch al niet in overvloed aanwezige begroeiing verdween helemaal en er bleef slechts een zandvlakte over. Het vee, meestal het enige bezit van de bewoners, vond bij duizenden de dood. Ook vielen er onder de bewoners van de Sahel vele slachtoffers, doordat hun grootste bron van inkomen, hun grote kuddes, wegviel. Het aantal mensen dat gedurende de ergste periode van droogte is omgekomen wordt geschat op 300.000!

De mensen die achter bleven moesten iedere dag weer een hard gevecht leveren om te kunnen overleven. Nomaden die gewend waren om met hun grote kudden door de savanne te trekken moesten, nu al hun vee omgekomen was, omschakelen op een boerenbedrijf. Zonder de hulp van moderne middelen, probeerden ze met hun gebrekkige kennis van het telen van gewassen, producten uit de grond te trekken. Kleine stukjes grond werden voor beplanting geschikt gemaakt, door de schamele begroeiing weg te kappen. Binnen korte tijd werd de bodem van dit kleine stukje grond volledig uitgeput.
Hierna zochten de boeren weer een ander stukje grond op, kapten alle begroeiing weer weg om dit na enige tijd weer achter te laten, op zoek naar een volgend stukje grond. De oude akkers veranderden al snel tot rotsplaten, omdat de wind er vrij spel op had en alle aarde wegblies. Kale rots was het enige wat overbleef. Hier was natuurlijk helemaal niets meer mee te doen. Weer was er een stukje aan de steeds groter wordende woestijn toegevoegd.
Dit verdwijnen van vruchtbare grond geldt niet alleen voor de Sahel. Ook in andere delen van de wereld doet zich dit proces voor. Het had anno 1981 zo'n schrikbarende omvang aangenomen, dat verschillende internationale organisaties zich er mee gaan bemoeien, om de verwoestijning tegen te gaan. Het is eigenlijk al te laat.
We merkten uit het gesprek hoe moeilijk het was om ontwikkelingswerk te doen in de Sahel.
 Eeuwenoude tradities moeten bijna helemaal verdwijnen, om een zo goed mogelijk resultaat uit de grond te krijgen. "Westerse" inzichten, hoe goed ook bedoeld en hoe productief ze ook waren, werden slechts met veel pijn en moeite aangenomen. Er gaan soms jaren overheen, voordat een bepaald project enige vruchten begint af te werpen. Zeer langzaam gaan de mensen in de Sahel beseffen, dat ze met de rug tegen de muur staan. Er moeten steeds meer monden gevoed word en maar er is te weinig grond over, om zaken op te verbouwen, om deze monden te voeden. De bevolking moet wel af van de traditionele gebruiken.
Hanny en ik merkten dan ook, dat de uittocht van de mensen uit de Sahel erg groot is. Met honderden trekken de bewoners naar de grote steden, of meer naar het vruchtbare zuiden, richting rivier de Niger. De grote mensenmassa die naar de grote steden trekken, veroorzaken daar weer grote problemen.
De steden zoals Niamey, Agadez en Zinder in Niger, Bobo-Diolasso en Ouagadougou in Opper-Volta, Bamako in Mali en Tambacounda, Kaolac en  Dakar in Senegal zijn nu overspoeld met deze "Sahel mensen".
Zij kunnen in deze steden geen werk vinden en leven in de zogenaamde "villages des bidons", de oliedrum steden. De sloppenwijken van de grote steden.
Hun inkomen halen ze grotendeels uit bedelarij en criminaliteit. Zo zijn deze mensen tot tweederangs burgers gedegradeerd, terwijl velen vroeger trotse bezitters waren van grote kuddes. In de grote steden hebben vrij veel "Sahel mensen" werk gevonden als zogenaamde "gardiens". Dit zijn een soort bewakers die op de huizen van mensen passen. Doordat er echter één man slechts als bewaker is aangesteld en deze man een heel gezin moet onderhouden, is het in-komen van deze man lang niet voldoende en moet hij wel gaan stelen om in leven te blijven.
Een "gardien" is dus ook niet te vertrouwen. Neemt men echter geen "gardien", dan kan men er zeker van zijn dat er een keer bij je wordt ingebroken. Daar zorgen de andere "gardiens" uit de buurt wel voor. Zo wordt de bewoner van een huis wel verplicht om een "gardien" in dienst te nemen. De bewoners van de Sahel komen nog steeds erg goed voor elkaar op. Het nemen van een bewaker voor je huis, wordt nu ook gezien als een "soort sociaal systeem" en is in West-Afrika een algemeen gebruik geworden.
Voor de grote droogte in de Sahel was het gebied nog redelijk te bewonen. Nu zagen Hanny en ik in, waarom grote gedeelten helemaal leeg waren. Op afstanden van 300 kilometer zagen we geen enkel levend wezen. Op het traject tussen Arlit en Agadez zagen we hele dorpen die er verlaten bij lagen. De dorpen waren overgelaten aan de winden en zand uit de woestijn.
Nu is er in de laatste jaren wel weer iets regen gevallen, dus de mensen komen heel langzaam weer terug naar het Sahel gebied. De schrik van de grote droogte zit er echter nog goed in. Het proces van terugkeer loopt dus heel langzaam.
De  regeringen van de Sahellanden zitten nog steeds met hun handen in het haar en weten geen oplossing meer.
Ze hebben dan ook enkele jaren geleden bij internationale hulporganisaties aangeklopt om hulpverlening. Er zijn enkele projecten van start gegaan en de eerste resultaten worden nu zo langzamerhand merkbaar. Wat binnen een paar jaar door de grote droogte is vernield, zal pas over een jaar of twintig weer hersteld zijn, of misschien duurt het nog langer. De strijd in de Sahel duurt steeds voort, maar heel langzaam is er verbetering in te zien.
Zo rijdend door het Sahel gebied zagen Hanny en ik kinderen met enorme buiken, van de eenzijdige voeding. Hier heerst ellende, hier heerst honger. Vooral in Niger, het is een van de armste landen van de wereld. We wilden naar Zinder in Zuid-Niger. Hier zou één maal per week een speciale markt gehouden worden. De piste van Agadez naar Zinder zou bijzonder slecht zijn, dus besloten we een omweg via Maradi te maken. Een omweg van ruim 500 kilometer, maar wel over een uitstekende asfaltweg.
 Op het kampement in Maradi kwam een oude Touareg man op ons toegelopen. Uit het verhaal dat deze "blauwe man" ons vertelde bleek, dat hij vroeger rijk was geweest. Door de droogte was zijn hele veestapel omgekomen van de dorst. Ook hadden enkele van zijn familieleden de Sahelramp niet overleefd. Hij moest nu zijn zwaard verkopen, want hij had geen geld meer om eten te kopen. Hij haalde zijn bijzonder mooie Touareg zwaard voor de dag. We voelden, dat we dit keer niet te maken hadden met een man die er op uit was om toeristen te belazeren.
Een man die zijn enige trots -zijn wapen- verkoopt, moet wel ten einde raad zijn. Zou het geld van zijn zwaard op zijn, dan kon de man alleen nog maar de woestijn in lopen en sterven. De Sahara neemt....
Ik wist dat hij het zwaard vast wel aan een andere reiziger kon verkopen, maar ik kon het niet over mijn hart verkrijgen om deze man zijn enige trots af te kopen. Gebukt liep de oude man het kampement af.
Met veel moeite vonden wij in Zinder een "stek" bij de missiepost. De pater gaf ons met tegenzin toestemming en we moesten eerst toestemming van de politie hebben of wij bij de missiepost mochten gaan staan. Bij de politie vond men het maar raar dat wij eerst aan hen toestemming moesten vragen. De pater was toch de baas daar op die missiepost, wat hadden zij er over te vertellen? Dat begrepen wij ook niet, maar we vroegen toch vriendelijk of zij ons nu toestemming wilden geven. Dat gaven ze zonder problemen. De markt in Zinder was een bijzondere belevenis. Al vroeg in de ochtend kwamen kamelen karavanen hun goe-deren naar de markt brengen. Van heinde en verre kwamen de mensen naar de markt hun inkopen doen. Een bonte mengeling van kleurrijk geklede vrouwen en mannen.

Niet verder

De volgende dag reden we richting het Tsjaad meer in het oosten van Niger. Hier wilden we de grens van Ni-geria oversteken hoog stond en verder doorgaan geen zin had.
We vertelden de politieman, dat we het wel zouden be-kijken en we hobbelden verder over de slechte wasbordpiste.
Onderweg kregen we op, om daarvandaan via de kortste weg naar Kameroen te komen. Bij een controlepost nabij het plaatsje Goura vertelde men ons, dat de rivier die we over moesten om Nigeria binnen te komen, te een zanderig stuk nog een lekke band. Dit merkten we te laat op en de band was binnen de kortste keren helemaal aan flarden gereden. Nu hadden we nog maar twee "reservewielen" over.
Bij de grenspost in Maine Soroa kon men niets over de stand van het water in de rivier zeggen. Wel vertelde men ons. dat het erg moeilijk was om bij de rivier te komen. De piste was door de diepe sporen niet meer te berijden en naast de piste was het terrein erg zanderig. Nu, we zouden wel zien, we hadden de Sahara overleefd. dus dat stukje zou er ook nog wel bij kunnen. Daadwerkelijk was het stuk naar de rivier erg zanderig en we kwamen dan ook herhaaldelijk vast te zitten. We hadden nu echter niet zo'n hoeveelheid benzine en water bij ons dus de bus was stukken lichter. Ook hadden we nu zoveel ervaring gekregen met het werken met de zandplaten, dat we elke keer zonder problemen weer los kwamen. We hadden de bandenspanning wel teruggebracht op bijna een atmosfeer en met een spoor van een tractor. ploegde onze "Gandalf" door het zand.
Na even zoeken vonden we de plaats waar we de rivier zouden moeten oversteken.
Daadwerkelijk stroomde er erg veel water door de rivier. Ik trok mijn broek uit en liep door de rivier om de doorwadingsplaats te verkennen. Het bleek dat het water op sommige plekken ruim één meter hoog stond. Gandalf kon veel, maar zwemmen niet. Aan de overkant zagen we de grenspost van Nigeria. Wat een teleurstelling. In ons boek "Durch Afrika" stond, dat deze doorwadingsplaats een mooi alternatief was in de regentijd! We zaten nu midden in de droge tijd, dus wij hadden gedacht dat we er nu wel helemaal zonder problemen zouden doorkomen. Je kunt dus niet altijd vertrouwen op de boeken.
Snel keerden we weer, om te zorgen dat we voor donker weer terug zouden zijn bij de grenspost van Niger. We scheurden over het steppeachtige terrein, een prachtige rit. Wel bleven we weer enkele keren in het zand steken, maar dat mocht ook nu de pret niet drukken. Bij de grenspost aangekomen, vertelde men ons dat het hun erg speet. Men kon ons ook niet vertellen hoe lang het zou duren, voordat het water zou gaan zakken. Zonder problemen werden we weer in Niger gestempeld en gaf men ons toestemming om bij de post de nacht door te brengen. Zelfs mochten we de volgende ochtend filmopnames maken van de opkomende zon over de Sahel. En dat bij een grenspost!
Vierhonderd kilometer over het rottigste wasbord hadden we moeten rijden, om tot de ontdekking te komen, dat we de rivier niet over konden! Mooi shit.

We reden weer terug naar Zinder, waar we weer toestem-ming vroegen bij de missiepost, om daar enkele nachten door te brengen. De pater keek wel raar op, toen we weer bij hem "op de stoep" stonden. Hij had nu echter wel door, dat wij geen problemen zouden, veroorzaken en nu gaf hij zonder moeilijk te doen toestemming.

Poep op de stoep

Van Zinder reden we naar Kano, de eerste grote plaats in Nigeria. Bij de grens hadden we problemen om Nigeria in te komen. Het werd mij duidelijk gemaakt, dat het carnet van de auto niet geldig was voor Nigeria. Ik bekeek dit grensformulier en daadwerkelijk van het land Nigeria niet met name genoemd op het document. We moesten nu iemand tot Kaduna, de hoofdstad van het district meenemen, omdat daar de auto ingeklaard kon worden.
Ik maakte het de douaniers duidelijk, dat ik niet van plan was om iemand helemaal mee te nemen naar Kaduna. We moesten naar Kano, ook een grote plaats met vast wel een immigratie- en douanedienst. Via Kaduna rijden was een omweg van ruim vierhonderd kilometer en we hadden de afgelopen week al genoeg omgereden. Daarbij kwam ook nog, dat ik voor ons "escorte" ook de terugreis moest betalen en het eten plus nog eens twee overnachtingen in een hotel. Al met al zou die hele grap ons ruim vijfhonderd gulden gaan kosten. Geen haar op mijn hoofd dat ik daar over piekerde. Ik vond het grote onzin en maakte dat de "heren" ook duidelijk. Ik had veel geld voor het carnet moeten betalen en dat de ANWB zo stom was geweest Nigeria vergeten te vermelden op het carnet was mijn fout niet. De ruzie tussen ons en de douanemensen liep zo hoog op, dat het uit de hand dreigde te lopen. Hanny begon van kwaadheid bijna te huilen. Ik telde toen nog maar even tot tien en heel rustig vertelde ik de douanemensen dat we nu helemaal niet meer de behoefte hadden om Nigeria te bezoeken. Ze konden van ons het hele land in hun "ass sticken". Ik pakte de paspoorten en andere papieren en liep naar de emigratie-officier. Ik verzocht hem ons weer uit te stempelen.
Dat hadden ze nog nooit meegemaakt.
"Ttja, maar u kunt nu Nigeria niet meer in, omdat het visum maar voor één binnenkomst geldig is", vertelde men mij. "U moet dan naar Niamey (de hoofdstad van Niger) om een nieuw visum te halen en dat is een omweg van ruim duizend kilometer."
 Ik vertelde hem met een kleine stemverheffing, dat een land dat ons verdacht van illegale praktijken door de auto illegaal te verkopen, ons gestolen kon worden. Wij waren eerlijke wereldreizigers en wij wensten niet op een onbeschofte manier behandeld te worden. Wij wensten ons niet neer te leggen bij allerlei belachelijke regeltjes en daarbij nog eens een douaneman een gratis reis naar Kaduna te bezorgen en daarbij nog eens een flinke som geld te verdienen. Deze opmerkingen schoten de douaneman ook helemaal in het verkeerde keelgat en de ruzie liep weer hoog op. Eindelijk was de baas van het hele zootje wakker geworden en uit zijn luie stoel gekomen. Een dikke "nikker" kwam tenminste uit een kantoor zetten en vragen wat dat lawaai allemaal betekende en wat er aan de hand was.
Snel werd ons probleem aan hem uitgelegd. Hij vroeg mij of hij de auto even kon zien. Dat vond ik natuurlijk geen enkel bezwaar en toonde hem onze "Gandalf". Na de auto bekeken te hebben, vertelde hij mij, dat ik deze auto toch nooit zou kunnen verkopen in Nigeria. Ik zei hem, dat ik onze trouwe vierwieler niet eens wilde verkopen, voor geen geld in de wereld.
Hij gaf nu opdracht om onze auto in te klaren en het carnet af te stempelen.
De baas had nu toestemming gegeven en het was nu zijn verantwoording. Als een blad in de wind, draaiden de douaniers om. Ze waren nu bijzonder vriendelijk en hielpen ons met alles. Wel hadden we, toen we ontdekten dat er weer een valutadeklaratie formulier ingevuld moest worden, snel wat dollars verstopt. Die konden we tenminste op de "zwarte markt" omwisselen. Nog natrillend van alle emoties, reden we richting Kano, de tweede stad in Nigeria.

Nigeria zat mij helemaal niet lekker. We hadden vrij vaak rare verhalen gehoord over het land. Politiemensen die tot op de naad toe corrupt waren en legerpersoneel die het ook niet zo nauw namen. Wij hadden echter nergens last van. Bij road blocks werden we altijd keurig behandeld. Wel zagen we geregeld taxichauffeurs geld aan de militairen geven. Beter een paar gulden betalen, dan aan een strengen controle onderworpen te worden. Voor de taxichauffeurs betekent tijd geld.
Op de camping in Kano aangekomen ontmoetten we andere Afrikareizigers.
We kwamen daar in gesprek met een ontwikkelingswerken uit Duitsland. Hij zat al drie jaar in Zaïre en werkte daar aan een ontwikkelingsproject wat tot doel had de verbindingswegen tussen de diverse Afrikaanse landen te verbeteren. Hij was er van overtuigd, dat de beste ontwikkelingshulp voor Afrika was, verbetering van de wegen, zodat het transport ook verbeterd kon worden. dus de handel tussen de landen onderling vergroot kon worden.
Nu Hadden Hanny en ik onderweg al vrij vaak, enorme wegenaanleg projecten gezien, maar uit het gesprek dat we met deze ontwikkelingswerken hadden, bleek pas hoe groot de ontwikkelingsprojecten in omvang waren. Hij vertelde ons, dat over een jaar of twintig de kamelen in dierentuinen opgeborgen kunnen worden. Hoogstens de toeristen zullen er nog voor betalen om ze te mogen zien. Ze brengen geen geld meer op door goederen door de woestijn te vervoeren. Via de meer dan drieduizend jaar oude karavaanweg van Algiers naar Lagos, in het zuiden van Nigeria, zullen over minder dan tien jaar vrachtwagens ronken.
Twintig keer zo snel en vijftig keer zo zwaar beladen. Een Afrikaanse snelweg, de Transsahara "vreet" zich met een snelheid van één kilometer per dag steeds dieper Afrika in. De woestijn is al overwonnen: het traject Algiers-Tammanrasset is al klaar dus een kwart van de meer dan achtduizend kilometer lange weg is al klaar. De startmoeilijkheden zijn overwonnen en men heeft van de fouten die in het begin bij de aanleg zijn gemaakt, erg veel geleerd. Hanny en ik hebben de gevolgen van deze startfouten gezien. Gatenkaaswegen.
De weg van Algiers naar Lagos is nog maar één van de negen geplande Afrika-wegen.
 De andere bestaan nog maar op de tekenborden van de verkeersdeskundigen. Wegen zijn er niet veel in Afrika. De wegen die er zijn, zijn nauwelijks meer dan -karrensporen. Ongeveer een tiende deel is het hele jaar te berijden en dan nog alleen maar in de droge tijd. In het Afrikaanse binnenland is het domein van jeeps en vrachtwagens en andere aangepaste voertuigen. Als de regens beginnen te vallen, veranderd negen van de tien wegen in modderpoelen. Alle verkeer ligt dan stil. Met het vervoer houdt de handel op en met de handel de vooruitgang. De ontwikkeling houd op tot het einde van de regentijd.
Verbindingswegen tussen de 54 Afrikaanse staten zijn er bijna niet. Als alle staten één grensverbinding met een buurland zou hebben, zouden er 93 grensovergangposten zijn. Er zijn er op dit ogenblik 31 die het gehele jaar open zijn; 33 anderen zijn alleen in de droge tijd open. De overige zijn open afhankelijk van de politieke situaties in een land.
Handel tussen de verschillende Afrikaanse landen is er dan ook bijna niet. De handel van Afrika gaat hoofdzakelijk naar het westen.
De oorzaken zijn, zoals gewoonlijk in Afrika, terug te vinden in de koloniale tijd. Alle Afrikaanse wegen die uit die tijd stammen, lopen van de kust naar het binnenland en evenwijdig aan elkaar. De wegen lopen van rijke gebieden, waar veel te halen valt, naar de dichtstbijzijnde havenplaats. In verbindingen met andere mogendheden was men niet geïnteresseerd. Integendeel: de verschillende landen waren elkaars concurrenten,
Kontakten tussen Engels-, Frans- en Portugeessprekende landen waren er dan ook niet. Zelfs na de onaf-hankelijkheid kwamen de kontakten slechts zeer moeilijk en traag op gang.
Als de president van Nigeria zijn collega in het buurland Kameroen wilde bellen, verstonden ze elkaar niet alleen niet, maar de verbinding moest worden gelegd via Londen en Parijs.
In de loop van de jaren zestig ontdekten de Afrikaanse landen, dat ze sterker zouden staan bij meer samenwerking. Wegen naar elkaar waren daarbij een eerste vereiste.
Er werd een onderzoek ingesteld naar de mogelijkheden van diverse Trans-Afrika wegen, naar model van de Europese E-weg. Daarmee zou het Afrikaanse binnenland, dat rijk is aan allerlei grondstoffen, ontsloten kunnen worden. De snelgroeiende hoofdsteden zouden meer achterland krijgen, die hen dan beter van voedsel kon voorzien. Verschillend denkende stammen in de staten zouden beter tot één natie gesmeed kunnen worden en de verschillende naties tot één Afrika. Het grootste probleem bleef de financiering van het plan. De rijke landen en banken durfden de financiering niet aan, vanwege de politieke instabiliteit in Afrika. Er zijn in het hartje van Afrika hele trajecten. waar de verkeersintensiteit, zoals het met een mooi woord heet, precies één vrachtwagen per etmaal is!
In 1972 kwam er een plan voor een internationale Afrikaanse weg: de Transafrika van Lagos, de hoofdstad van Nigeria aan de westkust, naar Mombassa. Kenia's havenstad aan de oostkust van Afrika. 2800 kilometer van de route is er al, vooral aan beide kusten, maar in het midden ligt een gat van 3300 kilometer. in Zaïre en het Keizerrijk, met zandwegen.
Geplande kosten ruim één miljard gulden. Elf landen in de buurt hebben om aansluiting gevraagd: de totale lengte is meer dan elf duizend kilometer lang en de kosten ruim twee miljard gulden.
De Transsahara van Algiers naar Lagos en Bamako; de Trans-Afrika II van Dakar in Senegal dwars door de Sahellanden naar de hoofdstad van Tsjaad, Ndjamena (4633 kilometer lang) en de verbindingsweg van Caïro naar Gabarine in Botswana (9190 kilometer) en zo zijn er nog enkele wegen. In totaal zijn er vijf van deze enorme verbindingstrajecten gepland. De totale kosten worden geraamd op ruim vijf miljard gulden.
Verschillende van deze trajecten liggen er reeds. deels in bitumen, gravel of zand. Het voordeel van wegenaanleg boven spoor is, dat zo'n Trans-Afrika in fasen kan worden aangelegd en meteen kan worden gebruikt. Om die reden worden ook zoveel mogelijk bestaande trajecten gevolgd
 In hoeverre zullen de armste mensen, de boerenbevolking op het platte land, van deze wegen kunnen profiteren? Soortgelijke ontwikkelingen in Latijns-Amerika hebben aangetoond, dat niet de armste boeren de voordeeltrekkers zijn, maar heel vaak een hele kleine groep toch al bevoordeelde handelaars. die vracht-auto's hebben. Ook in Afrika is deze groep heel actief. Ze heten er heel toepasselijk "Wabenzie's", de stam van de Mercedes (Benz-)-rijders.
Nog meer bedreigend is een andere groep en ook daar-van zijn er trieste voorbeelden in Latijns-Amerika. De grote Transamazoneweg, dwars door het oerwoud van Brazilië, heeft niet bepaald de ontwikkeling gebracht voor de daar wonende Indianen en rubbertappers. Integendeel, grote westerse ondernemingen hebben zich als gieren op het opengelegde oerwoud gestort, om er te halen wat er te halen valt.
Wat zal er van de cultuur van de Afrikaanse volken en stammen overblijven? In hoeverre zullen de kleine dorpjes profiteren? Zal het tragische proces van verstedelijking en ontvolking van het platteland er alleen maar door worden versneld?
Wegen zijn de slagaders van ontwikkeling. De ontwikkelingswerker waarmee wij spraken was hier van overtuigd en hij zette zich dan ook voor de volle honderd procent in, om zo snel mogelijk in het gedeelte waar hij werkzaam was, de nu nog uit pistes bestaande verbindingen, te verbeteren. Niet door er direct een laag asfalt overheen te gooien, daar was nog geen geld voor. Hij wilde beginnen met een onderhoudsschema, zodat de pistes het gehele jaar door te gebruiken wa-ren. Door op verschillende plaatsen duikers aan te leggen wist hij te voorkomen, dat in de regentijd dat ge-deelte van de weg weg zou spoelen en voor lange tijd onbruikbaar te worden.
Het werd Hanny en mij nu duidelijk, dat ontwikkelingshulp op het medische vlak en door scholing van kinderen ook erg belangrijk is, maar Afrika zal zich pas ten volle kunnen ontwikkelen, wanneer de verbindingen tussen de Afrikaanse volken onderling realiteit zijn geworden.

"Bad, crazy and stupid people"

Uit andere gesprekken die we hadden met Afrika reizigers, werd het ons duidelijk, dat wij in Nigeria toch wel erg op moesten passen. Vooral de kuststreek van het land zou erg gevaarlijk zijn. De hoofdstad Lagos zou de gevaarlijkste stad van de wereld zijn en nu moeten Hanny en ik ook zeggen, dat we heel wat verhalen van en over Lagos hebben gehoord en dat van mensen die er gewoond hadden, maar dat er niet één positief verhaal tussen was. Overvallen op klaarlichte dag en lijken van mensen die langs de openbare weg liggen weg te rotten. In Lagos heerste de wet van de jungle, het recht van de sterkste. Van geen enkele stad in de hebben we zoveel slechte verhalen gehoord als van Lagos en we besloten dan ook maar zo ver mogelijk van de kuststreek af te blijven.
We deden goede zaken op de "zwarte markt" van Kano. Via een tussenpersoon wisselden we ons gesmokkelde geld tegen een uitstekende koers en kochten nieuwe banden op de zwarte markt.
Niets in Nigeria gaat via de normale handels Alle zaken worden via de zwarte markt verhandeld. Corrupte importdouane, corrupte controleurs. Slechts 25 procent van de geïmporteerd goederen bereikt de detailhandel. De test wordt via via, met behulp van steekpenningen op de zwarte markt gebracht.
Toen wij in Kano waren, bleken er slechts drie benzinepompen benzine te kunnen leveren. De overige benzinepompen zaten zonder. Dat in een olie exporterend land!
Op de zwarte markt was er gelukkig benzine in overvloed en nog goedkoper ook.
 De Michelinimporteur in Kano had nog maar enkele banden in voorraad en niet de maat die ik nodig had. Via een tussenpersoon vond ik een andere handelaar in banden. Hij had een heel magazijn vol gloednieuwe Michelin banden en ik kon kiezen welke ik wilde hebben en nog in mijn maat!
Kano is een smerige stad. De mensen poepen en pissen waar het hun uitkomt. Midden op straat zagen we een man door de knieën zakken. Even later stond hij weer op en liet een grote hoop achter op het trottoir. Zo'n lange jurk heeft toch wel voordelen!
Buiten het mooie paleis van de Emir van Kano, was er in die stad niets te zien.
Zo snel mogelijk verlieten we dan ook deze stad. We reden richting Kameroen. We wilden de Kerst in het natuurpark van Koalé in noord-Kameroen doorbrengen. We probeerden eerst de grenspost bij Kerawa gelegen in het noord-oosten van Nigeria. De Nigeriaanse douanemensen waren bijzonder vriendelijk. Toen ze echter hoorden dat we geen visum voor Kameroen hadden, wilden ze ons niet uit laten reizen. "Eerst een visum voor Kameroen halen, dan stempelen we jullie wel uit werd ons werd ons medegedeeld.
Nu waren Hanny en ik overtuigd, dat Nederlanders geen visum voor Kameroen nodig hadden. De consul van dit land in Algiers had ons tenminste verteld, dat we een inreispapier aan de grens zouden kunnen kopen. Ook in ons boek stond, dat Nederlanders aan de grens een inreisvisum konden kopen.
Bij de grens van Kameroen aangekomen, bleek alles veranderd te zijn. Zonder visum kwamen wij het land niet in! Een visum was niet meer te koop aan de grens. De immigratiewet was net een maand geleden, helemaal veranderd.
We moesten nu naar Lagos om het visum op te halen. Iedere buitenlander had nu een visum nodig. We werden kwaad, we smeekten de man, Hanny liet een paar tranen zien, ik schold hem drie maal de wereld rond en uiteindelijk gingen wij van één onzer principes af: ik bood hem vijftig gulden voor een visum! Niets hielp, wij kwamen Kameroen niet binnen. Ik verhoogde mijn bod tot honderd gulden, maar de douanier was niet corrupt. Nu wil je eens een douaneman omkopen en nu lukt het niet....
Eénmaal terug bij de grenspost van Nigeria, vertelde de commandant ons, dat ze echt iedereen zonder een visum weigerden. Twee weken voor ons, hadden ze een Nederlands stel op een fiets de toegang tot Kameroen geweigerd, omdat ze geen visum in hun paspoorten hadden!
"Those people ars bad, crazy and stupid." Wij waren het helemaal met de commandant eens. Hij raadde ons aan om het in Bumi, een grensplaats honderd kilometer zuidelijker, nog eens te proberen, maar hij gaf ons daar ook weinig kans. Ook hier wilde de Nigeriaanse douaneman ons niet eerder uitschrijven voordat wij een visum voor Kameroen in ons paspoort hadden. Met een angstig gevoel gingen wij naar de grenspost van Kameroen. Helaas, we konden hoog of laag springen, maar we kwamen het land niet in. Je had een visum nodig en dat kon alleen op een consulaat of ambassade gehaald worden.
De "kick" om ergens heen te gaan, alleen om er geweest te zijn, was bij Hanny en mij allang verdwenen. Gaat iets niet, dan gaat het niet, jammer dan leuk geprobeerd. Niets forceren met illegaal de grens over te gaan. Kameroen, Zaïre. Centraal Afrikaanse Republiek en Gabon, misschien bij een volgende reis. Ik maakte die douaneman nog wel even duidelijk, dat hij dankzij de gelden die de landen uit Europa hadden ge-geven nu in zo'n mooi pakje aan de grens, heel belangrijk kon wezen. Dat hij het aan ons te danken had, dat zijn land tenminste iets ontwikkeld werd. Dat hij dankzij ons, niet meer met zijn blote kont, gewapend met speer, pijl en boog achter tijgers aan zat te hollen en meer van dat "gelul".
Dat viel bij hem helemaal niet in goede aarde en plotseling werd hij bijzonder kwaad.
Duidelijk liet ik hem merken, dat ik van zijn gebrul helemaal niet onder de indruk kwam en dat hij niet meer als een stuk stront voor mij betekende. Ik maakte hem nog uit voor een "aangeklede aap en maakte toen maar snel dat ik weg kwam. Geen kerst in een natuurpark in Noord-Kameroen. Geen kerst temidden van olifanten en giraffen. Het werd kerst temidden van benzinestank bij een benzinestation in een klein plaatsje in Nigeria.
We ontvouwden de twee papieren kerstklokken en haalden ons kleine plastic kerstboompje uit de doos en zette dit op de tafel in "Gandalf". Kerstfeest van een globetrotter. op zo'n moment voel je je wel erg ver van huis.
Als kerstmaal hadden we groentesoep van gedroogde groenten, oud brood met makreel uit blik en tomaten ketchup, en instant pudding met hagelslag toe. Vrolijk kerstfeest.....

Echt Africa

Vanuit Biu reden we in één ruk door naar het Yankari Natuurpark, gelegen in Centraal-Nigeria. We hadden in onze boeken gelezen, dat dit park een oase van rust was en daar waren we aan toe: rust.

Wat we zagen wist onze verwachting nog te overtreffen. Een redelijk ingericht safarikamp met nog enkele reizigers en wat het belangrijkste was, een bron van de Wikki rivier. De directe omgeving van de bron was veranderd in een zwembad, gelegen in een decorachtige omgeving van tropische bomen en planten. Hierin zaten vogels met de mooiste kleuren en apen slingerden zich van de éne tak naar de andere. "Dit is het paradijs", dachten we bij ons zelf.
Het beviel ons zo goed in het park, dat we er bijna veertien dagen bleven. We maakten hier de jaarwisseling mee en genoten van de rust. We maakten twee safaritochten en zagen olifanten waterbuffels, nijlpaarden, krokodillen en vele andere dieren.
Dit was een deel van Afrika wat we tot dan alleen nog maar kenden van de t.v. en uit schoolboeken. Dit was Afrika op "Zijn echtst".
We hadden van een Duits stel een adres gekregen van een Canadees vrijwilligersechtpaar, dat in de buurt van Yelwa woonden. Yelwa is een kleine plaats aan de oever van de rivier de Niger in het westen van Nigeria. Er werd ons verzekerd dat wij bijzonder welkom waren bij dit echtpaar, omdat er in dat gebied bijna geen blanken kwamen!
Dit was koren op de molen van Hanny en mij: een plaats waar zelden blanken kwamen. daar moesten we heen. Over zeer slechte wegen en ons weer elke keer dood ergerend aan de rij manieren van de Nigeriaanse chauffeurs. kwamen we in Yelwa aan. Met open armen werden we door Ron en Jane ontvangen. Het bleek een ouder echtpaar te zijn, uit Vancouver Canada, die nu al twee jaar voor een ontwikkelingsproject, in Nigeria werkten. Het beviel hun niet zo erg, maar ze maakten er maar van wat er van te maken viel.
We moesten lang blijven en Ron zou ons de omgeving laten zien.
Met de oude Volkswagen van Ron verkenden we de verre omgeving van Yelwa en zo kwamen we in een dorp, behoren de tot de Canborystam.
We waren nog niet uit de auto gestapt of kleine kinderen liepen gillend voor ons weg, om van achter een boom onze bewegingen gade te slaan. Ron legde ons uit, dat wij de eerste "blanke man" waren die deze kinderen zagen!
De leden van de Canbory-stam hadden dan ook geen enkele angst voor de camera's en wij konden alles fotograferen en filmen. Vrouwen gekleed in alleen een mini rokje en trotse Canbory krijgers gewapend met pijl en boog en speren. We keken onze ogen uit. Dit was Afrika "op z'n echtst''. Dat zo iets anno 1982 nog bestond, hadden we niet verwacht tenminste niet in een land als Nigeria.
Wij wilden bij een medicijnman enkele amuletten kopen, maar deze verkocht ons niets. Hij maakte ons duidelijk dat wij er niet in geloofden en hij wilde dus niets aan ons verkopen.
De medicijnman heeft in Nigeria nog een grote macht. De "Voodoo" of "zwarte magie" leeft nog steeds in Afrika. Helpen de moderne geneesmiddelen niet, dan wordt er door de bevolking snel weer naar de medicijnman gegaan.
Wij hadden uit boeken die we bij Ron en Jane lazen, al kennis gemaakt met deze materie, maar dat het zo aan de oppervlakte lag en gemakkelijk te zien was, hadden we niet verwacht. De zwarte magie is duidelijk nog niet uit het oerwoud verdwenen, maar wordt beleefd niet ver van de asfaltweg verwijderd.
Onze eerste, kennismaking met de magie, hadden we eigenlijk al in Marokko. In kleine dorpen, ver van de toeristenstroom verwijderd, zagen we al medicijnmannen. Uitgedost met talismannen van schedels, benen en tanden, zaten zij bij de ingangen van kleine markten hun waren te verkopen. Tijm, knoflook en vele andere kruiden, vallen nog niet onder het woord magie. Deze zaken hebben een duidelijk genezende werking.
Wij zagen echter ook schedels en gedroogde huiden van kleine beesten, zoals ratten en konijnen en de beenderen van deze dieren. Deze attributen dienen om talismannen te maken. Opgehangen aan de deurpost van een huis dienen deze talismannen er voor, om de kwade geesten buiten de deur te houden.
Kettingen van amber kralen behoeden de mens voor allerlei ziekten en kleine vierkante leren stukjes huid van een dier of leren zakjes met kruiden er in welke gezegend zijn door de medicijnman, behoed een Touareg. de oorspronkelijke bewoner van de Sahara, voor onheil. Aan het begin van de Hoggar-piste door de Sahara reden wij óók drie maal rond de maraboet van de Moulai Hassan. Wij zagen toen ook Algerijnen die drie maal rond het graf scheurden, alvorens hun tocht voort te zetten. De zwarte magie, het "bijgeloof", het leeft in geheel Afrika en je ontkomt er niet aan, je gaat er in geloven. De geest van de Moulai Hassan is ons tenminste gunstig gezind geweest. De geest van onze "beschermheilige", St Michelin, had ons voor grote pech behoed. Ook wij hadden een mascotte poppetje in de auto hangen. Achter op de bumper van "Gandalf" hing een hoefijzer en er bungelde een oude schoen aan onze auto.
Aan de andere kant van de Saharagrens, in Zwart-Afrika, is de zwarte magie echter nog veel duidelijker te zien en speelt een nog grotere rol in het leven van de mensen.
De medicijnmannen die we op het marktje zagen, hadden duidelijk een belangrijke plaats in de samenleving. We zagen bij deze medicijnmannen ook wel enkele doosjes met aspirine liggen. Ook bij hen is de westerse wetenschap dus iets doorgedrongen.
 De keuze uit attributen is bij de medicijnman in Zwart-Afrika veel groter, dan bij zijn collega boven de Sahara. Toen Hanny en ik door het kleine Canbory dorpje liepen, zagen we voor bijna elke deur een soort fetisj staan. Dit is een talisman, samengesteld uit kruiden, schedels, beenderen en bladeren. Deze fetisj houdt alle kwade geesten en ziekten buiten de deur. Elk dorp of stam heeft in Afrika zijn eigen fetisj samenstelling. De slang, tijger, antiloop, olifant en nog vele andere dieren uit het oerwoud of savanne, speelt een hoofdrol bij het samenstellen van een fetisj. Een stam die een bepaald dier als fetisjdier heeft gekozen, zal dit dier dan ook nooit jagen of eten. Bepaalde dieren zijn echter nooit tot fetisjdier gekozen. Eén van deze dieren is bijvoorbeeld de hond. Bij vele stammen in West-Afrika wordt dan ook -hondenvlees gegeten. Hondenvlees geeft volgens hen ook helemaal geen kracht. Op de markten zagen wij dan ook geregeld hondenverkopers. Voor ruim tien gulden konden we een hond kopen, die nog voor ons geslacht werd ook. Nu zijn Hanny en ik wel vleesliefhebbers, maar aan hondenvlees hebben wij ons maar niet gewaagd. De beenderen en tanden van een hond worden nu wel weer voor talismankettingen gebruikt. De leden van de Canbory stam gebruiken de tanden van een hond voor het maken van sierraden. Ook worden ze door de onderlip gestoken en geven zo de status van de vrouw aan. De zwarte magie heeft veel te maken met de natuur. Elk vreemd en onverklaarbaar natuurverschijnsel doet de bewoners van het oerwoud iets.
In de dagen dat wij bij Ron en Jane waren, maakten wij een maansverduistering mee. Ron vertelde ons, dat deze maansverduistering wordt aan gegrepen voor allerlei rituele handelingen. Rituele handelingen die een blanke nooit te zien krijgt. Ron en Jane hadden het eens meegemaakt, toen zij op vakantie in het binnenland van Togo waren, dat zij werden aangehouden door een inboorlingen echtpaar. Zij hadden een zwaar ziek kind bij zich. In de veronderstelling, dat zij het kind zo snel mogelijk naar het dichtstbijzijnde hospitaal wilden hebben, namen  zij het echtpaar en het kind mee in de wagen. Aangekomen bij een klein dorp, bestaande uit enkele rieten hutten, moesten zij stoppen. Het inboorlingen echtpaar maakte duidelijk dat zij daar uit wilden. Ze hebben hen nog duidelijk proberen te maken, dat het dichtstbijzijnde hospitaal slechts dertig kilometer verder was, maar daar wilden de inboorlingen niets van weten. Het doodzieke kind moest naar de medicijnman om te genezen. Een westerse dokter die met onbekende spuiten en pillen bracht geen vertrouwen.
De medicijnman die ritueel volgens eeuwenoude traditie en manieren probeerde te genezen, had meer vertrouwen.
In de buurt van Yelwa zagen we ook herhaaldelijk bij grote bomen, kalebassen staan op een paal.
Deze kalebassen zijn gevuld met een bepaalde vloeistof. Wordt nu een persoon van een bepaalde stam verdacht van waanzinnigheid, dan moet hij van deze vloeistof drinken. Gaat hij nu wartaal uitslaan en gek doen, dan is hij echt waanzinnig en wordt direct tot een heilige verklaard. Waanzinnigen en gekken, staan namelijk dichter bij de goden! Hij heeft kontakten met de geesten en de voorvaderen en al zijn wandaden die hij eventueel gedaan heeft, worden hem vergeven. Hij is plotseling een belangrijk persoon in zijn stam geworden, .
Toch zal de westerse wetenschap hand over hand toenemen en de zwarte magie steeds verder in het oerwoud terug gedrongen worden.

De stamtekeningen en tatoeëringen op gezichten en lichamen van Afrikaan, die wij nu nog vaak zagen, zullen steeds meer verdwijnen.
Toch zal men in Afrika nog vaak terug keren naar de magie. Zo gebeurde het in Kano, dat een lichaam van een arts, door zijn stamgenoten uit de rouwkamer werd gehaald. Om eeuwige rust te vinden. moest de overledene bij zijn stamgenoten in het heilige bos begraven worden en niet op de begraafplaats van Kano.
De regeringen van diverse Afrikaanse landen proberen een eind te maken aan deze rituele begrafenissen, maar ondervinden veel weerstand bij de bevolking.
De bewaker van het huis van Ron en Jane vroeg ons op een gegeven moment, wat voor een betekenis ons Michelin poppetje op onze bus had. Ik maakte hem duidelijk, dat wij Michelin als onze beschermheilige hadden gemaakt en dat hij ons moest behoeden voor autopech.
Een westerling zou dit direct als een grap zien en als "bijgeloof" bestempelen. Deze man begreep het volkomen en vond de "westerse fetisj" een normale zaak. Ik heb hem maar niet verteld, dat wij op de bijna 90.000 kilometer die we al gereden hadden, al zestien lekke banden hadden gehad en twee banden helemaal aan flarden hadden gereden. Of zou het zijn, als we deze mascotte niet hadden gehad, dat we nog meer bandenpech zouden hebben gehad?
Wij westerlingen bestempelen de zwarte magie meestal als bijgeloof. Hanny en ik merkten duidelijk. dat dit een verkeerde benaming is. Er zijn nog steeds zoveel Afrikanen die zo sterk in fetisjisme, voodoo, djin-djan en magie geloven, dat er geen sprake is van een bijgeloof, maar van een geloof.
Medicijnmannen die door kruidengeneeskunde soms knappe staaltjes van genezing uithalen, dat het misschien de moeite loont om voor de westerse wetenschappers eens beter te kijken naar deze magie en geneeswijzen die de inboorlingen in Afrika de afgelopen eeuwen hebben ontwikkeld. Te veel en te snel slikt men in de "ontwikkelde" wereld pillen en andere chemische middelen, waar een medicijnman uit het oerwoud genezing haalt uit kruiden. Hij gebruikt houtskool, knoflook en kruidenthee bij maag en darmstoornissen en legt drukverbanden aan bij hoofdpijn. Bepaalde boomwortels kunnen malaria genezen. Zo zijn er nog vele dingen op te noemen die daadwerkelijk van nut zijn in onze westerse wereld. Ron en Jane waren er van overtuigd dat in geheel West-Afrika, de zwarte magie nog leeft.
Nu wij door het gesprek met Ron en Jane zo duidelijk op de feiten waren gedrukt en zij ons veel voorbeelden van de voodoo toonden, zagen wij ook steeds vaker dingen die sloegen op de zwarte magie.

Stokslagen

Ruim een week brachten wij bij Ron en Jane door. We moesten wel verder, want we hadden ongeveer nog twee maanden, voordat de regentijd zou beginnen. Door de regens zouden bepaalde gebieden die we nog wilden bezoeken niet meer te bereiken zijn.
We reden eerst naar Niamey, de hoofdstad van Niger, om daar de visa's voor Benin en Opper-Volta te regelen. Ook moesten we voor Benin een verzekering voor de auto afsluiten.
Bij de grens van Nigeria en Niger aangekomen, verwacht-ten we weer problemen met het carnet. Ik had inmiddels dit grensformulier voor de auto, aan klein beetje "aangepast" door de missende landen er op te typen. De officiële stempels van de ANWB misten echter nog. Gelukkig gaf dit geen enkel probleem.
Ook onze "aangepaste" valutadeklaratieformulier namen ze zonder problemen aan. Wel moesten we ons geld laten zien. Bij het zien van de Nederlandse bankbiljetten keken de douaniers wel raar op. Zulk leuk geld hadden ze nog nooit gezien. Eén van de douaniers vroeg ons of wij geld bij hem wilden wisselen, want hij "spaarde" namelijk vreemde bankbiljetten. Dat vonden wij geen enkel bezwaar" vooral toen bleek" dat hij geen notie had van de koers voor guldens en Cfa's, de munteenheid van bijna geheel West-Afrika. Wij namen nu een koers die bijzonder gunstig voor ons uit viel. We wisten namelijk zeker, dat hij onze guldens weer voor een goede koers zou omwisselen op de zwarte markt in Nigeria.
 Zonder problemen kregen wij later in Niamey, het visum voor Benin, maar dit bleek maar drie dagen geldig te zijn! We zouden in Coutenou, de hoofdstad van Benin een verlenging kunnen krijgen. Tussen Coutenou en de grens van Benin, lagen wel ruim 300 kilometer wasbordpiste van het ergste soort!
Dat zou een zorg voor later zijn. Aan de grens kregen we weer een hele partij stempels in ons paspoort. De inventarislijst, die we op aanraden van de ANWB hadden ingevuld, werd niet geaccepteerd, we moesten een andere invullen.
Nadat de hele papierkraam geregeld was, waren we in de "Volksrepubliek" Benin.
Het is een normale zaak in West-Afrika. dat je bij het binnenkomen van een grote stad je moet melden bij de politie. Je krijgt dan soms een "vue de passage" in je paspoort gezet, maar dat levert geen enkel probleem op. In Benin komt daar ook nog bij, dat je verplicht bent om je te melden in de plaats waar je overnacht. Hele formulieren worden er ingevuld, bureaucratie ten top gedreven.
Bij het tanken van benzine werden we nog eens flink benadeeld. Ik liet mijn tank volgooien met 25 liter en daarnaast nog eens een jerry-can met 20 liter. Ik zou voor 45 liter 650 C-fa's moeten betalen. Nu stond het allemaal zo mooi op de pompmeter, maar toen het op betalen aankwam moest ik plotseling voor 65 liter betalen. Ze hadden "per ongeluk" het bedrag verwisseld met het aantal liters.
Een fout toegeven ten opzichte van een blanke en wanneer daar dan ook nog eens een hele meute "zwarte broeders" bijstaan, dat doet een neger niet. We konden hoog of laag springen, we gingen naar de politie en haalden er een militair bij, we moesten betalen. Een "kameraad" benadeelde de zaak niet en uiteindelijk kwam het er op neer dat ík de zaak probeerde te benadelen. Als blanke ben je een verliezer in West-Afrika.
Met flink de pest er in begonnen we aan de piste naar Coutenou. Nog twee dagen hadden we officieel de tijd om de hoofdstad te bereiken, dus we probeerde de tweede manier van wasbord rijden. Met tachtig kilometer per uur er overheen. De auto raakt dan slechts de toppen van de ribbels en "vliegt" als het ware over de bobbels. Wanneer je op snelheid probeert te komen, lijkt het eerst alsof de auto uit elkaar rammelt, maar in de buurt van de tachtig verdwijnt het rammelen en je begint de hobbels niet meer te voelen. Je rijdt als het ware op ijs, want de "grip" op de weg is ook bijna verdwenen. Eén gat in de weg, of een verkeerde beweging van het stuur en je zit in de problemen. Met dit voor ogen, besloten we toch maar op zeker te spelen. Weer met twintig kilometer per uur hobbel voor hobbel nemen. Weer teruggekeerd naar de veilige "hobbelsnelheid" drong een penetrante olielucht tot ons door. Ik zette "Gandalf" aan de kant en bekeek de auto. De linker schokdemper voor, vond dat we het verder zelf maar moesten opknappen en verloor olie. Geen probleem, ik had toch twee reserve voorschokdempers bij me. Ik zette de auto op een pleintje in het volgende dorp en onder het toeziend oog van de plaatselijke jeugd. verwisselde ik de schokdemper. Nauwelijks weer terug op de piste hoorden we bij de kleinste hobbel een hevig gebonk van de linker voorkant komen. Bij nadere inspectie bleek de schokdemper te groot! Het was een achterschokdemper. Ruim 90.000 kilometer had ik dus vier achterschokdempers meegesleept. We reden terug naar Parakou om daar een andere schokdemper op de kop te tikken. Die was niet te vinden, dus besloten we met de kapotte demper verder te gaan. In Coutenou zouden we dan wel ergens een andere proberen te kopen, Nu wel heel voorzichtig, grote delen aan de linker kant van de piste rijdend, want daar was de berm nog een beetje zanderig met minder hobbels. Coutenou zouden we nu niet meer op tijd halen. maar nu hadden we een goed excuus.
Bij het vallen van de avond vroegen we bij een politie-post in een klein dorp langs de piste, of we daar de nacht door mochten brengen. Eerst stribbelden ze nog wat tegen. want officieel is het in Benin verboden "wild" te kamperen. Toen ik echter duidelijk had gemaakt dat we pech hadden en dat de papieren verder in orde waren. kregen we toestemming.
 Ik controleerde nog de schokdemper en liep de hele auto na op eventuele losgetrilde schroeven en bouten. Later op de avond hadden we leuke gesprekken met de plaatselijke jeugd. Plotseling kwamen er twee motoragenten aan scheuren. De hele groep jongeren verdween richting politiepost. Daar werden twee tafels voor de deur gezet met stoelen eromheen. Ik informeerde wat er gebeuren ging. "Rechtbank" riep iemand mij toe. Spiedend door het raampje van onze bus, volgden Hanny en ik de handelingen van de agenten. Ik had al gezien dat er in de "gevangenis" van de politiepost enkele lieden zaten.
De agenten namen plaats rond de tafel en de eerste gevangene werd voorgeleid. Er werd wat gesproken en gediscussieerd. Op een gegeven moment was het vonnis geveld. De gevangene moest over een stoel gaan staan. Eén van de agenten haalde een groot stuk hout voor de dag en begon daar mee op het achterwerk van de misdadiger te rammen. "Un. deux. trois, quatre, cing" en zo ging het door tot negen. Toen was het voorbij en de boef wist niet hoe snel hij weg moest komen.
De plaatselijke bevolking was met grote getale rond de tafel komen staan en bekeek dit alles met goedkeurende blikken. Gevangene nummer twee werd uit de nor gehaald en onderging dezelfde rechtspraak. Hij had blijkbaar een ernstiger vergrijp gedaan, want hij kreeg maar liefst negentien klappen op zijn achterwerk. Na acht klappen kon hij zich niet meer houden en kermde het uit van de pijn. Hoe harder de man gilde, des te meer lol de omstanders hadden. Aangemoedigd door dit succes. sloeg de agent er nog harder op los. Het wekelijkse verzetje in een klein dorp in Benin. We sliepen die nacht erg slecht. We zagen ons al helemaal borrelen in een grote kookpot om als menu voor de volgende dag te dienen.
Later is ons uitgelegd. dat het waarschijnlijk dieven waren geweest die daar berecht werden. Geld om boetes te betalen hebben ze niet, dus worden ze op zo'n manier gestraft.
Ons entreevisum voor Benin was twee dagen verlopen. toen we ons gingen melden bij de "secureté" in Coute-nou. Wonder boven wonder, maakte men helemaal geen problemen. De "kameraad" commies bij de "securete" was blijkbaar wel gewend. dat mensen te laat hun visum verlengden. Het visum verlengen duurde wel een week. Wij wilden namelijk niet de twintig gulden betalen, die er voor nodig waren, om het dezelfde dag nog voor elkaar te krijgen. Wij hadden de tijd en zo ging een kleine loonsvermeerdering de neus van de
commies voorbij.
Wij vonden het namelijk niet socialistisch en dat in de socialistische volksrepubliek Benin, dat de snelheid van een visum verlenging af hangt van het smeergeld dat je betaald. Zonder de steekpenningen moet het ook snel kunnen.

We wilden toch nog een deel van het zuiden van Benin bekijken en daarvoor gebruikten we die week. Overal zagen we de vergane glorie van vroeger, toen Benin nog een Franse kolonie was, onder de naam Dahomey. had het een betrekkelijke welvaart. De zwarten hadden een redelijk leven, maar waren natuurlijk niet vrij. Nu zijn ze onafhankelijk geworden en van de regen in de drup geraakt. De socialistisch-marxistische regering plundert het land misschien nog erger dan de Fransen het ooit gedaan hebben. Wel wordt er met behulp van de Chinezen in Coutenou een enorm stadion gebouwd, welke minsten acht miljoen gulden kost, maar een fatsoenlijke weg naar het noorden is er niet. We zagen ook in Benin weer duidelijk voorbeelden van de slechter worden van leefomstandigheden, nadat het land onafhankelijk is geworden. Twee weken bleven we in Benin en onze paspoorten werden dertien stempels rijker.
We hadden ervaren hoe het was om gediscrimineerd te worden. De blanke is in Zwart-Afrika bijna altijd de verliezer. Bij benzinestations moesten wachten tot de "zwarte broeder" geholpen was, al kwam hij veel later dan wij. In de winkels het zelfde liedje. Zodra een zwarte een uniform heeft gekregen, voelt hij zich God en Allah en handelt hier dan ook naar. Benin spande hierin wel de kroon. 

We reden verder Togo in. Hier vonden we bij Lomé, de hoofdstad van het land, een goede camping. Vooral veiligheid was nu erg belangrijk voor ons. In Ghana was net een staatsgreep gepleegd en Togo werd overstroomd door Ghanese vluchtelingen die niets hadden. Om in leven te blijven moesten de vluchtelingen wel gaan stelen.
De campingbaas had drie wachters in dienst genomen, om de zaak in de gaten te houden. Toch werden er van andere mensen herhaaldelijk nog dingen gestolen. Jerry-cans, handdoeken, tuinstoelen en gereedschap. Wanneer je je spullen niet goed in de gaten hield. kreeg het pootjes en was weg.
We kwamen helemaal bij op de camping van Lomé. Lekker zwemmen in de oceaan en genieten van de welverdiende rust. Vanuit Lomé vertrokken we weer naar het noorden van het land, om in Opper-Volta uit te komen.
Via niet al te beste wegen kwamen we in het noorden van Togo uit. De eerste tekenen van de regentijd kondigden zich al aan. Gelukkig waren het nog maar korte regenbuien, maar we wisten dat het binnen een maand anders zou kunnen zijn.
De pistes die we nu reden, hadden nog niet al te veel schade van de regen ondervonden.
Via de zuidkant van het Nationale Park "DU-WII"(dubble joe wé) reden we door het "Ta-Ta"-land naar Ouagadougou, de hoofdstad van Opper-Volta. We waren weer terug in één van de Sahel landen. Via de Nederlandse ambassade kregen we het adres van een Nederlands ingenieursbureau, waar we binnen de hekken van het terrein een veilige "stek" vonden.
We werden door de kanselier uitgenodigd voor een lunch bij hem thuis. We maakten kennis met zijn vrouw. We gingen aan een keurig gedekte tafel zitten en de vrouw des huizes pakte een belletje en rinkelde daar enkele keren mee. Een pikzwarte Afrikaan kwam uit de keuken zetten, gekleed in een wit marineofficierspak en begon ons te bedienen. Het kolonialisme is nog steeds niet uitgestorven in Afrika.
We gingen nog winkelend in Ouagadougou, het visum voor Ivoorkust en Mali; via de Nederlandse ambassade werd er geld over getelekst uit Nederland en ik bracht weer een bezoek aan een tandarts.
Het zat ons toch niet zo lekker in de stad. We voel-den een bepaalde spanning. Deels veroorzaakt ook door de recente machtsovername:in Ghana. Veel Ghanese vluchtelingen maakten de stad onveilig en herhaaldelijk zagen we dan ook arrestaties van Ghanezen die hadden geprobeerd iets te stelen. Verder was er in Ouagadougou ook niet veel te beleven. Een stoffige stad in de Sahel. We repareerden nog de ophanging van de versnellingsbak van onze "Gandalf". Onderweg op één van de pistes was deze blijkbaar onder de wagen weg gerammeld. Ook haalden we nog het visum voor Amerika en kregen dit zonder problemen binnen een dag!
Toen we helemaal klaar walen in de stad,  reden we ook door naar Bobo-Dioulasso, om vandaar verder te gaan naar Banfora, de grensplaats met Ivoorkust. Ghana sloegen we over, Te veel slechte verhalen hadden we nu gehoord over dit land. Nerveuze militairen maakte het reizen door het land erg moeilijk. De nieuwe machthebbers hadden een einde gemaakt aan de zwarte markt in het land en daarom zou Ghana een erg duur land voor ons worden. Jammer, maar je kunt ook niet alles hebben.
Bij de grens met Ivoorkust werden wij voor het eerst gecontroleerd naar onze inentingsbewijzen. Gelukkig hadden wij deze papieren goed in orde. Mensen die de gelekoorts spuit niet hadden, konden deze ter plekke "laten zetten". Ze werden verwezen naar een lemen hut, waar een douanier de spuit gaf. Ik heb de naalden niet gezien maar veel soeps zal het wel niet geweest zijn. Hygiëne en steriliteit zijn niet zo belangrijk. Een inenting tegen geelzucht met een oude spuit waar je bijna zeker geelzucht van krijgt!

Ontwikkelingshulp...

De piste tot Fergssedaugou was redelijk te berijden. Wel weer erg hard en hoog wasbord. Komt er dan nooit een einde aan deze wegen? Ze zijn op den duur moordend voor mens en materiaal en gaan erg op je zenuwen werken.
De omgeving maakte gelukkig veel goed. Via een prachtige weg door de oerwouden van Ivoorkust kwamen we begin april in Abidjan, de hoofdstad van Ivoorkust aan. De rit door het oosten van Ivoorkust was ons uitstekend bevallen en we vergaten dan ook snel, dat de pistes niet al te goed waren. We reden door echte "jungle" en de slaap "stekken"" vonden we altijd zonder al te grote problemen.
Als we geen toestemming kregen om bij een missiepost te mogen staan (ook dat is ons een paar keer overkomen) dan gingen we naar een politiepost of naar een hotel, waar altijd wel plek op de parkeerplaats was. Ook schoten we zomaar een willekeurige blanke aan met de vraag of hij misschien een veilig plek voor de nacht wist. De leukste kontakten hielden we hieraan over, want altijd werden we direct bij zo'n persoon thuis uitgenodigd. Wij sliepen in principe altijd in onze "Gandalf" maar kregen wel altijd een douche en een echte w.c. tot onze beschikking. Zaken die je erg gaat waarderen op een tocht door Afrika. Vooral in zo'n vochtig warm klimaat zoals die is aan de kust.
Abidjan is niet zo'n geweldige stad. Met veel moeite vonden we een "stek" op een parkeerterrein van een hotel ver van het centrum van de stad.
Nadat de Fransen uit Ivoorkust waren geschopt en het land onafhankelijk was geworden, bleek het steeds verder bergafwaarts te gaan met het land. Toen de nieuwe machthebbers dit uiteindelijk inzagen, haalden ze blanken weer terug naar Ivoorkust. Dit echter tot grote ontevredenheid van de bevolking. We merkten deze gang van zaken in bijna alle landen van West-Afrika. Onafhankelijk geworden, de blanken er uit geschopt en het land zat binnen de kortste keren in de problemen. Geef een net onafhankelijk geworden zwarte een uniform of een hoge positie en hij denkt dat hij alles mag en kan. Over het algemeen is hij nog te stom om voor de "duvel" te dansen. Zo'n persoon moet dan een land met de onafhankelijkheid helpen. Het is ons duidelijk geworden, dat dat onmogelijk is.
Geef de neger vrijheid en hij misbruikt het. Een ander ritme een andere cultuur. De neger is West-Afrika heeft nog steeds de zweep nodig. Wanneer er geen stok is, dan denkt hij over het algemeen alleen nog maar aan morgen. Wat daarna komt is onbelangrijk.
Ontwikkelingsgelden die helemaal verkeerd worden gebruikt en niet op de plaats van bestemming aankomen. De neger vindt alles prachtig, zij krijgen wel.
 Maar hoe groot was de schrik. toen ze merkten. dat de tijd van krijgen voorbij was. Ze moeten nu werken voor hun ontwikkeling en dat waren ze over het algemeen niet gewend. Nu bevordert het klimaat het harde werken ook niet. omdat het vrij vaak te heet is. Toch, met een beetje meer inzet van de bevolking, is er veel te bereiken in Afrika. Ook hiervan hebben we voorbeelden van gezien.
Als die inzet er echter niet is. en niet op een normale manier te bereiken is en de zweep niet helpt, dan houdt alles op. Dan moeten ze het maar bekijken en in hun sop gaar koken. Terug naar "af", naar de medicijnman en naar alle ziektes en houten ploegen. Terug naar de tijd die wij "westerlingen" met zoveel pijn en moeite hebben geprobeerd te veranderen. Er zijn natuurlijk grote fouten gemaakt bij ontwikkelingshulp en dat heeft het westen nu ook wel ingezien. Fouten zijn er echter om gemaakt te worden én om verbeterd te worden.
Ontwikkelingshulp is een goede zaak, maar de bevolking van het ontwikkelingsland moet dan wel meewerken voor de volle honderd procent.
Dat valt voor veel "zwarten" niet erg mee. Groot is dan ook de ontevredenheid. Een ontwikkelingsproject in Ivoorkust wat vele miljoenen guldens heeft gekost, liep zeer goed toen het nog helemaal onder begeleiding stond van ontwikkelingswerkers uit West-Europa. Na jarenlange harde arbeid, was er echt iets uit de dorre grond gekomen. Toen de ontwikkelingswerkers dachten, dat de plaatselijke bevolking het nu verder wel alleen af konden. trokken zij zich langzaam terug uit het project. Binnen drie jaar was het hele project veranderd in één grote puinhoop. Machines en reserve onderdelen lagen weg te rotten. Monteurs hadden onderdelen gestolen en deze voor veel geld op de zwarte markt verkocht. Zwarte managers voerden een wanbeleid, dit ter verrijking van zichzelf. Corruptie en dieverij, weg project, weg levenswerk van tientallen ontwikkelingswerkers; terug naar af.... Afrika is nog lang niet uit de problemen.
In elk land dat wij in West-Afrika bezochten. hoorden we van zulke gevallen. Het is zo jammer.

(NB 26-12-1999. Sommige van bovenstaande uitspraken kunnen als racistisch bestempeld worden. Zo zijn ze beslist niet bedoeld, maar gezien de tijdspanne en de periode van schrijven van dit dagboek, voelde ik dit zo. Nu denk ik er beslist genuanceerder over. )

Aangepaste groene kaart

We informeerden in Abidjan nog naar een bootverbinding naar Amerika. Bij diverse scheepsagenten verzekerde men ons, dat de overtocht voor "Gandalf" vanuit Senegal even duur zou zijn, als vanuit Abidjan. Wij besloten dan ook om vanuit Dakar, de hoofdstad van Senegal, naar Amerika over te steken.
Voor ons lag nu de weg naar Mali, een lange weg. Via de stad Man, waar we een hele echte lianebrug bekeken, reden we langs de westkant van Ivoorkust naar het noorden.

Brievenlezend thuisfront... Een onmisbaar front..

(Vlnr.: Pa de Vries, Ma de Vries Ma Miedema en Pa Koning)

Het dagboek leest 18 mei 1982.

Langzaam steeg de Jumbo omhoog. de lichten van Dakar werden steeds kleiner. Ruim twee jaar waren we nu onderweg. Het Oost-Blok. het Midden-Oosten. een stuk van Azië, de zuidkant van Europa en West-Afrika. De eerste twee jaar van onze reis rond de wereld was goed verlopen. "Gandalf" reed nu als missiewagen door de savanne van de Sahel. Hopelijk hadden de missionarissen er nog veel plezier van.
Hanny en ik waren wel blij Afrika achter ons te laten. Ruim negen maanden armoede, honger en ellende. De slechte wegen. de corruptie en onbegrip. Het was nu wel genoeg geweest. We waren nu op weg naar een continent wat beschaafd heet te zijn. Amerika, een nieuw land met andere mensen en andere gewoonten. We hadden er zin in. Op weg naar nieuwe belevenissen en avonturen.
Amerika. Canada, Centraal Amerika, het Caribische gebied en misschien nog Latijns Amerika en daarna via Australië en de Oriënt terug naar Europa.
Als we terug zouden keren naar Nederland, want dat was nog steeds de vraag.
Of we de geplande vijf jaar vol zouden maken  wisten we toen ook nog niet. Veel zou afhangen van het geld en de gezondheid.
We zouden wel zien de hele toekomst lag nog voor ons open en zouden wel merken wat deze ons te brengen had....

Nawoord

U heeft het eerste deel van een "Dagboek van een globetrotter" gelezen. Hanny en ik gingen verder. Naar Canada, Amerika, Mexico en het Caribische gebied. In New-York kochten we weer een Volkswagenbus en gingen op pad. We maakten een zwerftocht door Amerika. Ruim een jaar beleefden we weer allerlei avonturen, maakten we weer rare dingen mee. De isolatie van de "far west", de sneeuwstormen over de prairie, de grote steden, de oorlogsdreigingen in Centraal Amerika. het ritme van de Latijns Amerikaanse muziek in het Caribische gebied. Na een jaar door Noord-Amerika gezworven te hebben, verkochten we de bus in Miami. We pakten onze rugzakken in en "hopten" met boten en vliegtuigen van het éne Caribische eiland naar het andere. Nu gebruik makend van het openbare vervoer en liften die we aangeboden kregen. Een heel andere manier van reizen, maar niet minder interessant en boeiend. We kwamen uiteindelijk uit op het eiland Aruba, een onderdeel van de Nederlandse Antillen. Hier besloten Hanny en ik terug te keren naar Nederland. De bodem van de reiskas was in zicht en we zaten "overvol" met reiservaringen. Het werd ons toen allemaal te veel, we waren reismoe, het trotten bracht ons niets nieuws meer.
 Dan sta je weer in Nederland en je moet weer opnieuw beginnen. Je moet weer aan de slag. er moet brood op de plank komen.
Hanny vond binnen een week weer werk als plaatsvervangend fysiotherapeute. Geen vaste baan, maar een goed begin en dat is nog steeds het halve werk.
Ik stortte mij op de "naweeën" van de wereldreis. Dia- en filmseries werden gemaakt en er worden nu met behulp van deze series, lezingen door het gehele land gehouden met als thema: "Dagboek van een globetrotter."
Eén van de opdrachten die ik mijzelf gegeven had, was het schrijven van een boek, een dagboek. Het dagboek dat Hanny gedurende de reis had bijgehouden, werd uitgewerkt tot een manuscript en het "Dagboek van een Globetrotter" was ontstaan. Ik heb het boek zo nauwkeurig mogelijk geschreven, maar dat er hier en daar een taalfout in is geslopen moet u mij vergeven. Ruim drie jaar in landen waar men geen Nederlands spreekt, we waren onze moedertaal bijna vergeten.
Enkele uitgevers hadden interesse in ons boek, maar een globetrotter wil zoveel mogelijk zelfstandig blijven. Het "Dagboek van een globetrotter" is dan ook in eigen beheer, met eigen middelen en op eigen kosten ontstaan. Technisch niet perfect, maar niemand is perfect.
Om drie jaar globetrotten in één boek te krijgen, was geen haalbare kaart. De kosten zouden te hoog oplopen en het risico dat we te veel geld zouden verliezen was te groot.
De eerste oplage is vijfhonderd. Verkopen we die; prima, dan draaien we "quite" en komt er een herdruk. Verkopen we die niet, jammer dan, niet geschoten is zeker mis.

Uit reacties die we kregen uit krantenartikelen en enkele radio uitzendingen bleek, dat er veel mensen waren die vragen hadden over het wereldreizen. Vooral aspirant globetrotters reageerden. Hanny en ik willen alle vragen graag beantwoorden. 

Even een schrijven naar Chris en Hanny de Vries. (13-02-2000) 

Platanenstraat 4 7605 CP Almelo, Tel.: 0546-538185, 

E-mail: c.c.de.vries@hccnet.nl  en we nemen contact met u op.

Wat zal de toekomst ons brengen? Wie weet, het is nog onzeker. Het leven van een globetrotter beviel ons uitstekend. Nu is het voorlopig weer hard werken, geld verdienen en misschien wel weer vertrekken.
De wereld is groot en boeiend. We hebben zoveel nog niet gezien. Oost-Afrika, het Verre-Oosten. Australië, Latijns-Amerika en ga zo maar door.
We hopen dat we weer eens in de gelegenheid komen om weer een grote reis te maken......