CATEGORIEEN BIJBELVERTALINGEN

"Welke Bijbelvertaling staat het dichtst bij de grondtekst?"

Deze vraag kan men nogal eens beluisteren bij het gesprek over de keuze van Bijbelvertaling. Teneinde tot een goede beoordeling te komen, welke Bijbelvertaling het dichtst bij de grondtekst staat, zullen we eerst moeten vaststellen, wat we daarmee bedoelen. Kortweg: er bestaan twee manieren om te vertalen. Dat geldt dus niet uitsluitend voor de Bijbel, maar voor vertalen in het algemeen.

We onderscheiden daarom:

1. De dynamisch equivalente Bijbelvertaling;

2. De idiolecte Bijbelvertaling.

Ad 1. Het dynamisch equivalente type Bijbelvertaling.

Hoofddoel bij deze wijze van vertalen is het geven van een semantisch equivalent (=overeenkomst in betekenis) ten aanzien van de oorspronkelijke luisteraars en de oorspronkelijke taal: het doorgeven van de boodschap dient voorop te staan bij het vertalen. De inhoud van de boodschap moet duidelijk zijn voor mensen van vandaag. Zij moet derhalve zijn geschreven in een taal, die in deze tijd net zo begrijpelijk is als de taal van de krant.

Voorbeelden: "Good News for Modern Man" en vergelijkbare vertalingen, zoals "The Book" in het Engels, "Gute Nachricht für Sie" in het Duits, "La Bible en français courant" en "La Bible du semeur" in het Frans, en de "Groot nieuws-Bijbel" en "Het Boek" in het Nederlands.

Ad 2. Het idiolecte type Bijbelvertaling.

Hoofddoel bij deze wijze van vertalen is het tonen van de zeggingskracht van de originele taal zelf, zonder te resulteren in een verwrongen taalgebruik. Niet de inhoud van de boodschap, maar de tekst zelf dient voorop te staan bij het vertalen. Het resultaat is een vertaling, die veel lijkt op de oorspronkelijke taal. Een erg begrijpelijke weergave van de boodschap voor mensen van vandaag kan op die manier wel belemmerd worden. Een aardige illustratie hiervan is het volgende verhaal. Een vertaler kreeg eens uit een roman de volgende zin te vertalen: "It was raining cats and dogs." Hij vertaalde: "Het regende katten en honden." Een opmerkelijk schouwspel, dunkt me! Iedereen met een klein beetje taalbesef zal onmiddellijk kiezen voor de "pijpenstelen" of de "bakken uit de hemel". Toegegeven: de vertaler zat zeer zeker dicht bij de oorspronkelijke tekst. De wenselijkheid van een dergelijke vertaling laat ik echter graag aan de beoordeling van de lezer over.

Voorbeelden: de "King James Version" en vergelijkbare vertalingen, zoals de Nederlandse "Statenvertaling". Verder: de "Nieuwe Vertaling" van het Nederlands Bijbel Genootschap, de "Elberfelder"-Bijbel in het Duits en de "Segond"-Bijbel in het Frans.

Beide typen vertalingen hebben hun voorstanders. Soms zeggen niet-aanhangers van de dynamisch equivalente vertaling: "Het is geen vertaling; het is gewoon een parafrase!". Een parafrase is het weergeven van iets met andere woorden. Dat vooronderstelt een criterium voor de "niet-andere woorden". Meestal, echter, is hun criterium niet de oorspronkelijke taal, maar de vertaling van het idiolecte type, voornamelijk vanwege hun vertrouwdheid daarmee. Wat zij, denk ik, in feite doen, is het vergelijken van het andere -voor hun onwennige- type vertaling met die van het type, waaraan zij gewend zijn en dat zij -min of meer onbewust- toch als maatstaf aanleggen. De enige correcte wijze van vergelijken is die, waarbij men toch een zekere bekendheid heeft met de oorspronkelijke taal. Vaak hebben we, denk ik, te maken met een irrationele weerstand bij mensen, veroorzaakt door ongewoonte en de vrees om hun tradities en gewoonten te veranderen.

Tot slot wil ik hier nog een enkele kanttekening maken. Bij het lezen van een vertaling van het eerste type kan het weleens zo zijn, dat men niet tot het oorspronkelijke woordgebruik kan doordringen, omdat terwille van de duidelijkheid voor de lezer nogal wat concessies zijn gedaan. Een voorbeeld hiervan: het begrip "heilige(n)" in de vertaling van "Het Boek". Bijna nooit treffen we dit begrip daar meer aan; natuurlijk is dit gedaan omdat een duidelijke en dekkende omschrijving van dit begrip bij velen ontbreekt. Meestal stuit dit uitsluitend dàn op bezwaren, wanneer men een meer diepgaande studie naar de betekenis wil ondernemen. Een kanttekeningen-apparaat zou in een dergelijk geval helemaal niet misstaan. Misschien een idee voor een latere versie van "Het Boek"? Zonder één of meerdere vertalingen van een ander type ernaast (of natuurlijk de bestudering van de grondtekst zelf) zal men er niet achter komen, dat men bij het lezen van "Het Boek" voor het woord "Christenen" of "gelovigen" eigenlijk met een weergave van "heiligen" [Grieks: "῾ΑΓΙΟΙ" (uitspraak: hagioi)] heeft te maken. Zo zijn er meer begrippen, die -meestal tamelijk konsekwent- door "Het Boek" worden gebruikt; vergelijk bij voorbeeld ook eens de vertaling van het woord "profetie" [Grieks: "ΠΡΟΦΗΤΕΙΑ" (uitspraak: profèteia)]. Voor een vlot leesbare weergave van de globale betekenis voorziet "Het Boek" dus zeker in een belangrijke behoefte voor de mens van deze tijd. Wil men wat dieper tot de kern van de inhoud doorstoten, dan kan een idiolecte vertaling een belangrijke functie vervullen naast een dynamisch equivalente vertaling. Men dient zich daarbij echter wel te realiseren, dat in -bij voorbeeld- de Statenvertaling ook ronduit foutief vertaalde woorden staan.
Als voorbeelden noem ik de veelvuldig gebezigde foutieve vertaling van het woord "redding" [Hebreeuws: "ישוע" (uitspraak: jesjoea); Grieks: "ΣΩΤΗΡΙΑ" (uitspraak: sotèria)] door het woord "zaligheid" [Hebreeuws: "אשר" (uitspraak: asjèr); Grieks: "ΜΑΚΑΡΙΑ" (uitspraak: makaria)] en 2 Sanuël 8 vers 18 waar men rustig het woord "priesters" [Hebreeuws: "כהנים" (uitspraak: cohaniem)] foutief vertaalt door "prinsen"; de mededeling, dat koningszonen prinsen zijn, voegt trouwens geen nieuwe informatie toe; voor de priester Ira in 2 Samuël 20 vers 26 geldt hetzelfde: deze krijgt voor de verandering de rol van opperofficier toebedeeld.

Al met al is echter een uitgave zoals die in de handel is van "Het Boek", gecombineerd met de "Statenvertaling", eigenlijk zo slecht nog niet.

© 2004 Jaap Geluk.