Waar komt de naam Pison vandaan?

update: 24 oktober 2022

Waar komt de familienaam Pison vandaan? Bij sommige namen kunnen we ons wel voorstellen wat de herkomst zal zijn. Dat kan bijvoorbeeld bij namen als: Slagter, De Boer, Schilder, Timmerman, die van beroepen afgeleid zijn, of Van Dongen, Van Tilburg, Van Amsterdam, Van Alphen, die van de gelijknamige plaatsnamen zullen komen. De achternaam kon ook ontleend worden aan een plek zoals een boerderij of hof bijvoorbeeld: Van den Elsenhof of Van den Casteele. Ook kon de naam afgeleid zijn van een bepaalde kenmerk bijvoorbeeld wit haar: De Witte, of zwart haar De Zwart, karakter: Den Goede, Den Brave, leeftijd: De Jong, Grijsaard, of lengte: De Korte, De Lange.

Niet elke familienaam zal eenvoudig te duiden zijn. Teruggaand in de tijd zullen we ontdekken dat namen verbasterd zijn. Dit gebeurde bijvoorbeeld met namen van buitenlandse oorsprong. Als we de eerste voerder van onze familienaam gevonden hebben, dan zal het vaak toch lastig zijn vast te stellen waarom hij een bepaalde naam is gaan gebruiken.

We zullen terug in de tijd moeten om de oorsprong van een familienaam te kunnen achterhalen. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt ligt deze oorsprong meestal al vóór het tijdvak van Napolion (1769-1821) Keizer van Frankrijk van 1804-1815). Rond 1800 had de vaste familienaam al een grote spreiding. Met de invoering van de burgerlijke stand () werd deze naam vastgelegd. Daarna was het niet zo gemakkelijk meer deze naam te veranderen.

Binnen onze familie is algemeen bekend dat de Pison één van de eerste rivieren is die in de Bijbel voor komt: Hoofdstuk 2 van Genesis, verzen 10 tot 14. Daar staat dat Eden de bron van vier rivieren is: De Eufraat en de Hiddekel (Hebreeuws voor Tigris) en de Gishon en Pison.

Over deze laatste twee rivieren wordt al vele eeuwen door de schriftgeleerden gediscussieerd welke ze zijn, die je op geen enkele moderne landkaart meer terug vindt. De Britse archeoloog/historicus David Rohl vertelt dat de geschiedkundige Reginald Walker in 1989 heeft ontdekt om welke rivieren het hier gaat. Iets ten noorden van Eden stroomt de rivier de Aras. Maar vóór de islamitische invasie in de achtste eeuw na Christus heette deze rivier de Gaihun, in het Hebreeuws Gihon, die later ook wel Gihon-Aras werd genoemd. Dat Gihon kun je ook schrijven als Gishon.

Verder stroomt in deze omgeving nog een rivier de Uizon. Walker stelde vrij gemakkelijk vast dat de Uizon de Hebreeuwse verbastering is van de Pison.

"Het oude Testament is wat betreft de vaststelling van de lijst (canon) van verzamelingen van de geschriften waarschijnlijk vóór de 5^de eeuw voor Christus begonnen en ca. 100 jaar na Christus door de rabbijnen afgesloten. De joodse (of Palestijnse) canon is niet gelijk aan die de christelijke traditie in navolging van de oude Griekse Septuaginta-vertaling werd gehanteerd. Deze laatste omvat nl. ook enkele boeken (en enkele toevoegingen bij bijbelboeken) die niet in de Hebreeuwse bijbel voorkomen en in de Rooms-Katholieke Kerk *deuterocanoniek worden genoemd. De Reformatie richtte zich echter weer naar de joodse canon en noemde die - niet erkende - geschriften *apocriefen. De canon van het Nieuwe Testament bevatten geschriften van de apostelen en hun leerlingen, stond ca. 200 na Christus in hoofdzaak vast en had in 367 na Christus zijn definitieve vorm. De geschriften van de Bijbel zijn oorspronkelijk geschreven in het Hebreeuws, Armees en Grieks.

De oude bijbelvertaling (in het Grieks) is de Septuaginta (ontstaan tussen 250 en 100 voor Christus); de belangrijkste Latijnse vertaling is de Vulgaat. De voornaamste bijbelvertalingen in het Nederlands zijn: de Statenvertaling (1637), de Leidse vertaling (1899-1912)". Tot zover de informatie uit: "De Kleine Winkler Prins van Elsevier" van 1974.

Wij zijn er nog niet achter hoe oud de naam is en waar hij vandaan komt. (Voor de Bijbel of na de verschijning van dit boek. Onze zoektocht gaat verder.

Velen denken dat Pison een Franse naam is. Dat deze naam in Frankrijk voorkomt is gebleken. In een artikel over het plaatsje "Condom"(in het Leidsch Dagblad van maandag 25 augustus 1997) dat gaat over de een klein, slaperig stadje in een uithoek van Zuid-Frankrijk en over een initiatief voor een "Condoom-museum". Hierin staat: "De plaatselijke Citroën dealer bijvoorbeeld staat klaar om zijn graantje mee te pikken van de ruim 300.000 bezoekers die het museum hoopt te trekken. Alain Pison heeft naar eigen zeggen nog nooit een condoom gebruikt, maar dat wil niet zeggen dat hij er geen kan verkopen. Terwijl hij over de moterkap van een oude Citroën gebogen staat, zegt hij: Ik heb hier een grote ketel als laboratorium ingericht, waar ik de mogelijkheid onderzoek om condooms met de smaak van armagnac te produceren, de drank van de streek waarin Condom gelegen is."

Dat de naam uit Frankrijk of in het zuiden van België komt is nog niet geheel duidelijk. Het is niet zo dat er vele met deze naam rondlopen. Wel zijn er aanwijzingen dat ze over de wereld nu verspreid zijn. Via Internet is bijvoorbeeld een Pison Copelli, Luis in Osorno (Chile) getraceerd. Ook is er een Kalpurniusz Pison Frugi (II w. p.n.e.) vermeld in de Wiekla Internetowa Encyklopedia Multimedialna (De Polska Encyklopedia).

Ook is er een Giles Pison die auteur van boeken is en een C. Pison die over Asma schrijft. Zie ook op de zoekmachines: Infoseek, Ilse en Lycos

In Engeland is er een Pison Ltd. en tevens is er bij de Universiteit in Antwerpen een homepage van Greet Pison.

Hugenoten ?

Eind 17e eeuw, begin 18e eeuw werden de Nederlanden verrijkt met een grote stroom vluchtelingen uit Frankrijk, de zogenaamde Hugenoten. Velen vestigden zich hier blijvend.
De kans is dan ook groot dat wij bij ons genealogisch onderzoek op dergelijke Hugenoten uit komen. Dit bleek ook het geval te zijn bij het onderzoek naar mijn voorouders.
Redenen genoeg om mij in de achtergronden van deze Hugenoten wat meer te gaan verdiepen.
Een aantal zaken die ik tegen het lijf liep wil ik u niet onthouden.

In de 16e eeuw ontstond in navolging van Calvijn in Frankrijk een gereformeerd protestantse stroming. De aanhangers van deze kerkelijke leer kregen de naam Hugenoten. Het is niet bekend waar deze benaming in oorsprong vandaan kwam. Een aantal theorieën bestaan:

"Huguenot" komt mogelijk van "Huc nos" of bepaalde Zwitserse woorden, wat betekend koppig of  hardnekkig volk. Het kan ook afgeleid zijn van de kleine muntstukken gekend onder de naam "Huguenots" in de tijd van Koning Hugo Kapel, of het kan een afleiding zijn van Hugo Kapels christelijke naam. Of een verbastering van het Zwitserse woord Eidgenossen (eiguenots op zijn Frans), wat betekend eed - deelgenoot.

Geschiedenis...

Alhoewel aan het ontstaan puur theologische ideeën ten grondslag lagen ontwikkelde zich rond 1560 onder de Hugenoten ook een politieke stroming. Onder hen bevonden zich lieden uit alle lagen van de bevolking, zelfs onder de adel.

In de nacht van 23 op 24 augustus 1572 vond te Parijs de zo genoemde Bartholomeusnacht of Parijse bloedsbruiloft plaats. Met instemming van de koningin-moeder Catharina DE MEDICIS werd door de katholieke partij een bloedbad onder de Hugenoten aangericht die op dat moment in Parijs waren om daar de bruiloft te vieren van een van hun leiders, Hendrik VAN NAVARRA (de latere koning Hendrik IV), die met Magaretha (de zuster van koning Hendrik II) in het huwelijk trad.

Op 13 april 1598 vaardigde deze Hendrik IV, inmiddels koning en katholiek geworden, het Edict van Nantes uit. Dit Edict beloofde de Hugenoten godsdienstvrijheid en gaf hen een aantal pandsteden.

De Hugenoten konden zich toen in vrijheid ontwikkelen. Het werd hun toegestaan kerken te bouwen, zei het dat deze niet de naam van kerk mochten voeren en daarom ook wel "temples" genoemd werden. Voorts werd het hen toegestaan functies te bekleden in het bestuursapparaat en in het leger. Bovenal verkregen zij toestemming legers uit te rusten en garnizoenen te houden. Gaandeweg deze periode van vrijheid groeide de aanhangers van deze leer tot ongeveer 10 procent van de totale bevolking. Mede omdat het onderwijs onder deze bevolkingsgroep hun bijzondere belangstelling had kwamen er uit hun midden vele vooraanstaanden en geleerden voort.

Hun vrijheid was echter van korte duur. Al twintig jaar later, met de komst van Lodewijk XIII en Richelieu begon de beteugeling van deze pas verworven vrijheid.
Richelieu maakte een einde aan de politieke machtspositie van de Hugenoten. In 1628 gelukte het hem hun de laatste van hun pandsteden (La Rochelle) te ontnemen. Dit Hugenotenbolwerk viel na een langdurig beleg waarbij veel slachtoffers vielen. De veldslagen die erop volgden werden vernietigend gewonnen door de koninklijke troepen, waarmee er een einde kwam aan de politieke- en militaire macht van de Hugenoten.

Er volgde een periode van betrekkelijke rust tot de katholieke koning Lodewijk XIV, na de dood van Mazarin in 1661 persoonlijk de regering in handen nam. Een politiek van harde maatregelen tegen de Hugenoten volgde.

Deze kleinzoon van Hendrik IV werd ook wel "De Zonnekoning" genoemd.
Aanvankelijk was Lodewijk niet echt religieus geïnteresseerd geweest. Toen hij in 1661 de macht in handen kreeg wilde hij echter kennelijk geschiedenis maken als de vorst die van Frankrijk weer een katholiek land maakte.

Stukje bij beetje werden er maatregelen uitgevaardigd die het Edict van Nantes steeds verder aantastte. Uiteindelijk werd op 18 oktober 1685 het Edict van Nantes herroepen. Dit had als gevolg dat de positie van de Hugenoten onmogelijk werd en hun kerken vernietigd werden.

Zij die openbare functies bekleedden werden uit hun ambt gezet, ambachtslieden werden uit de gilden verstoten, protestantse scholen werden aan katholieken overgedragen of kortweg opgeheven. Er werden met terugwerkende kracht zware belastingen opgelegd die men kon voorkomen door het gereformeerde geloof schriftelijk af te zweren en terug te keren tot de katholieke kerk.

Velen kozen eieren voor hun geld maar degenen die zich niet lieten "bekeren" kregen verdergaande terreur te verduren.

Ter overtuiging werden cavaleristen en soldaten over het land uitgezonden voor de zogenaamde "missie met de laars" (mission bottée). Bij halsstarrige Hugenoten werden op koninklijk gezag dragonders ingekwartierd, zogenaamd ter bescherming tegen katholieke geweldplegers. Voor niets ging echter de zon op. Degenen die deze "bescherming" genoten dienden de ingekwartierde soldaten in hun levensonderhoud te voorzien en bovendien een dagvergoeding te verstrekken. Naarmate er meer kapitaal of goederen aanwezig waren werden er meer soldaten ingekwartierd zodat in korte tijd het vermogen van het slachtoffer als sneeuw voor de zon verdwenen was. Kon iemand zijn verplichtingen uiteindelijk niet meer nakomen dan werd de vordering voldaan door het huisraad van de gastheer te verkopen.

Zij die niet tot het katholieke geloof terugkeerden waren zo uiteindelijk gedwongen huis en haard te verlaten en naar het buitenland uit te wijken.
Deze uittocht had al ongeveer 20 jaar voor de herroeping van het Edict van Nantes een aanvang genomen. Vooral landen als Zwitserland, Engeland, Nederland, Duitsland (Brandenburg) en Kaap de Goede Hoop werden hun bestemming.
In die landen hebben zij, mede door hun doorgaans hoge scholing en ontwikkeling, een bijdrage in cultureel en economisch opzicht geleverd.

Rond 1550 waren er in de Zuidelijke Nederlanden Waalse kerkelijke gemeenten ontstaan, die rond 1560 ook in synode bijeen kwamen. Zij verenigden zich in 1571 aanvankelijk met de Nederduitse gemeenten. In 1577 kwamen zij echter, nadat zij zich afzonderlijk hadden georganiseerd, in Dordrecht in synode bijeen.

Vooral na de herroeping van het Edict van Nantes, in 1685, ontwikkelden de Waalse (Franstalige) gemeenten zich sterk door de toestroom van gevluchte Hugenoten of refugiés, zoals ze ook wel genoemd werden.

Hierdoor zijn voor genealogisch onderzoek de archieven van de Waalse kerkelijke gemeenten van groot belang.

Aan de Katholieke Universiteit te Nijmegen heeft, in samenhang met een onderzoek van de Parijse Universiteit de Sorbone, een onderzoek naar de vestiging van Hugenoten in Nederland plaats gevonden. Het was aanvankelijk de bedoeling dat alle Hugenoten, die zich tussen 1680 en 1705 te Nederland vestigden, op kaart te zetten. Helaas, zo werd bij navraag medegedeeld, is dit onderzoek om budgettaire redenen stopgezet. Er is nog niet bekend of het onderzoek in de toekomst weer hervat zal worden.

Over de landsgrens

Dat de naam Pison niet Nederlands van oorsprong is mag duidelijk zijn. Maar waar en hoe komt die naam in België en Nederland voor? (Om maar even niet te spreken van Canada, Verenigde Staten van Amerika, Australië of Indonesië). Ja, want op één van de eilanden van Indonesië staat een hotel genaamd "Hotel Pison".

We hebben dus te maken met een naam die door onze voorouders over de landsgrens is gebracht. Migratie over de grenzen van ons land (België of Nederland) is een verschijnsel van alle tijden. Van de motieven om zich in Nederland te vestigen heeft het religieuze steeds het meest tot de verbeelding gesproken. Van families met een "Frans" (of moeten we nu zeggen "Hebreeuws") klinkende achternaam wordt al snel gezegd, 'dit is een hugenotenfamilie', een familie die rond 1700 wegens geloofsvervolging Frankrijk ontvlucht is. Het kan echter heel goed zijn dat bij nader onderzoek (wat wij dus nu doen) blijkt, dat de familie uit de Zuidelijke Nederlanden (De Panne gem. Adinkerke bij Oostende), het tegenwoordige België, afkomstig is, of uit Frankrijk vertrokken is in een periode waarin van geloofsvervolging geen sprake was. Economische motieven liggen dan meer voor de hand. De Republiek was vergeleken met de omliggende landen lange tijd welvarender, er was behoefte aan arbeidskrachten, of aan mensen met gespecialiseerde vakkennis.

Dat het om hugenoten gaat lijkt minder voor de hand te liggen nu we steeds verder in de tijd teruggaan. Op dit moment (mei 1999) zijn we bij 1806 aangekomen bij een Franciscus Pison. Hij is "Catholiek" gedoopt. Zijn directe verwanten zijn eveneens katholiek. 

Bekijk de stamboom van de familie:  Pison Nederland en  Pison België en voor de geschiedenis van de Leidsche familie Pison: Leiden Textielstad

     klik hier om naar mijn beginpagina te gaan