DE COLLECTIE

VOORBEELDEN UIT DE EIGEN COLLECTIE De aangegeven datering is vnl. gebaseerd op vergelijking met voorbeelden uit de catalogus van het Fries museum in Leeuwarden. De tegels zijn allemaal op dezelfde grootte weergegeven. De herkomst van de tegels is verschillend. De eerste tegels (3 paarse tegels met Bijbelse voorstellingen) werden in Leiden bij een antiquair gekocht. Latere aankopen werden gedaan in Delft en Amsterdam maar ook in Dordrecht, Haarlem en Hoorn. De scheepstegel werd aangekocht in 2008 bij een antiquair in Veere (Zeeland). Meer recent werden aangekocht de Art Deco-tegel en de 19e eeuwse tegel met brede spattechniekrand. De laatste aanwinst is uit 2016, de oude tegel met de eenhoorn.
	Eenhoorn Een heel vroege tegel en de een na de oudste uit de collectie. De grote dikte van de tegel (21 mm), het randmotief (een klein rozet in spaartechniek) en het dierfiguur in de cirkel wijzen hier op. De gebroken tegel is kundig gerestaureerd. Dieren waren heel populair in het begin van de tegelbakkerij, Paard, hond, hert en konijn leenden zich goed voor een vlotte afbeelding maar ook exoten als olifant, dromedaris en struisvogel werden afgebeeld. Op deze tegel is een eenhoorn te zien (let op de spies op zijn kop) en dat is een fabeldier. Datering: 1590-1625.
	Bloemvaas Op deze tegel zijn midden- en rand motief nog even zwaar aangezet. In het midden vinden we een fraaie, in drie kleuren uitgevoerde antieke vaas met gestileerde bloemen. Het randmotief is weer in spaartechniek aangebracht. Dat wil zeggen dat het wit het eigenlijke motief is, wat bij het verven is uitgespaard in het donkerblauwe vlak. Datering: 1600-1650.
	Druiven en granaatappel Vermoedelijk de oudste tegel die ik in mijn bezit heb! De dikte is 1,5 cm en de scherf roodgeel, twee eigenschappen van de oudste tegels in Nederland. De druiven- en de granaatappels verraden de Italiaans-Vlaamse afkomst van de makers. Om het motief goed te zien heb je eigenlijk vier tegels nodig. Let op de kleur van de scherf (boven rechts goed te zien). De beschadigingen (waar ooit spijkers zaten om het keukengerei aan om te hangen) zijn niet gerestaureerd maar - wel zo eerlijk - met witte gips opgevuld. Datering: 1600-1625
	Pompadourtegel Deze tegel wijkt in een aantal opzichten af van de andere uit deze tijd. Er is geen realistisch centraal ornament te zien maar een aantal gestyleerde figuurtjes. De tegel is geometrisch en kent geen onder- of bovenkant. De vulling van het beeldvlak is volledig. Het geheel doet Frans aan en weerspiegelt de toenemende Franse invloed op onze smaak (de naam "Pompadour" werd later gegeven aan de ermee overeenkomende kledingstof). Het randmotief is weer met opvultechniek aangebracht. Datering: 1600-1640
	Fruitschaal Het middenmotief is hier een fruitschaal, een erg populair motief uit die tijd. In plaats van drie kleuren zijn er nog maar twee gebruikt, blauw en geel, althans dat lijkt zo. Het groen is er wel maar zit wat verstopt in de blaadjes van de drie vruchten Het randmotief, de Franse lelie, is wat opener geworden. Tussen hoofd- en randmotief is meer ruimte opengelaten waardoor deze tegel een stuk lichter oogt. Datering ca. 1620-1640
	Bloemvaas met Chinees randmotief De mode verandert, mede onder invloed van het door de VOC in deze tijd geïmporteerde Chinese porselein. Tegels met alleen de kleur blauw komen in zwang. De vaas in het midden is veel ijler getekend en is ook geënt op het Chinese porselein. Ook het randmotief is bijzonder omdat het geheel Chinees is. Let op de witte (uitgespaarde) figuurtjes in een blauw vlak die eigenlijk twee slangetjes naast elkaar moeten voorstellen. Een stevig aangezette ring, in de vorm van een aantal { } accolades, scheiden het randmotief van het middenmotief. Datering ca. 1620-1660
	Krijgsman Het hoofdmotief, een stoere krijgsman, is geheel in een realistische Hollandse stijl uitgevoerd. Krijgers waren best populair in die dagen, het was tenslotte nog de tijd van de 80-jarige oorlog. Het Chinese randmotief (oorspronkelijk dus witte slangetjes in blauw vlak!) wordt niet meer begrepen en lost als het ware een beetje op. Het zijn de blauwe lijntjes die nu het randmotief lijken te vormen. De etgel oogt mede daardoor ook wat opener. Datering ca. 1620-1640
	Candelabertegel met paard Deze mooie tegel vertoont een in stevige lijnen neergezet paard met een zware schaduwpartij bij de buik. Het bijzondere van de tegel zit in de randpartij die aan de boven en onderkant ontbreekt en aan de zijkanten juist sterk is aangezet. Zulke tegels ('candelabers') waren dan ook niet bestemd om een vlak te vullen maar dienden uitsluitend voor de plint waar ze alleen naast elkaar zaten. De toenemende invloed van de Franse levensstijl blijkt uit het toepassen van de Franse lelie als randmotief. Datering ca. 1620-1640
	Ornamenttegel 1 Ornamenttegel hebben geen strikt hoofd- en randmotief maar een aantal motieven die even zwaar zijn aangezet. De tegelmotief kent meerdere symmetrievlakken, langs de verticale en horizontale middenlijn en langs de beide diagonalen. De tegel kent daardoor geen boven of onderkant en kan op verschillende manieren op de wand bevestigd worden. Naast het bekende blauw komen we op deze zwaar uitgevoerde tegel weer de kleuren geelbruin en groen tegen. In de vier donkerblauwe figuren zijn witte kringeltjes zien die voor het bakken in de verf zijn uitgekrast. Datering ca. 1640-1660
	Ornamenttegel 2 ('Haarlemmer' tegel) Ook hier zijn hoofd- en randmotief min of meer gelijkwaardig. De diagonale lijnen zijn zwaar aangezet waarbij de grote Franse lelie een duidelijke rol speelt. Naast het bekende blauw komen we weer de kleur geelbruin tegen waarvan overigens spaarzaam gebruik is gemaakt. Het glazuur is erg gecrakeleerd (een gevolg van fouten in het bakproces), wat toch een mooi effect geeft. De naam "Haarlemmer" wordt gebruikt voor ornamenttegels met kenmerkende kleine krulletjes in de horizontale en verticale figuur. Datering ca. 1640-1660
	Veelkleurige vogel Deze tegel sluit mooi aan bij de vorige. Het hoofdmotief is een fraaie vogel, uitgevoerd in de kleuren blauw, groen en oranje-bruin. Het randmotief is hier een fors uitgevoerde 'ossenkop'. De kleur van klei is rood (te zien bij de beschadiging midden rechts), hetgeen wijst op een tegel van relatief hoge ouderdom. De tegel kwam een paar jaar geleden te voorschijn bij een verbouwing van een pand aan de Nieuwe Rijn 31 in Leiden waar deze als steltegel onder een oud kozijn werd gebruikt. Nu maakt de tegel als permanente bruikleen deel uit van de collectie. Datering ca. 1620-1640
	Fluitspelende man 'Mannetjes' waren erg populair in de 17e eeuw. Dat konden ruiters, wapendragers, ambachtslieden of gewoon al dan niet bezige mensen zijn. Onze fluitspeler is goed gedetailleerd weergegeven, met een mooie schaduw op zijn ene been. De kleur is licht blauw en dat maakt, tezamen met de kleinere uitvoering van het hoofdmotief, dat de tegel een stuk lichter oogt dan de vorige in blauw uitgevoerde tegels. De mode vroeg dan ook om dit soort lichtere tegels. Het randmotief is ook hier weer de 'ossenkop'. Datering ca. 1640-1690
	Zittend vrouwtje Deze tegel kwam recent te voorschijn bij een uitgraving van een beerput achter pand Papestraat 16 te Delft. Het is daarmee de tweede tegel uit deze collectie waarvan de herkomst precies bekend is (met dank aan de bewoner van het pand). De kleur blauw is duidelijk lichter dan bij de voorgaande tegel en markeert daarmee de modeverandering in de Nederlandse tegelbakkerij. Tussen een serie figuurtjes zat, als vrolijke noot, altijd wel een plassend of poepend figuurtje. Het afgebeelde vrouwtje zit dan ook op een ton waarschijnlijk haar behoefte te doen. Datering ca. 1620-1660
	Spiegelschip Scheepjes en schepen als motief op tegels komen voor zo vanaf 1632. Het werd (hoe kan het ook anders in een waterrijke en zeevarende natie) een populair motief dat dan ook vele tientallen jaren werd aangehouden. Als voorbeeld dienden boeken waarin plaatjes van roeiers in een boot, kleine zeilschepen tot afbeeldingen van grote handels- en oorlogsschepen waren afgebeeld. Datering op grond van de bouw van het afgebeelde schip is dan ook niet goed mogelijk. Op deze tegel is een fraaie driemaster met "spiegel" te zien en met alleen een uitgezet zeil aan de hoofdmast. Het randmotief is ook hier weer de belende 'ossenkop'. Datering ca. 1640-1700
	Bloemenvaas Deze lichtblauwe tegel heeft een bijna vlak vullende voorstelling in de vorm van een bloemenvaas die weer geënt is op de eerdere chinees geïnspireerde voorbeelden. In Friesland waren deze bloemvaastegels lang populair en deze te tegel is dan ook waarschijnlijk afkomstig uit een Friese tegelbakkerij. Het randmotief (de 'spinnenkop') is opener en kleiner dan voorheen gebruikelijk en weerspiegelt de modetrend naar steeds lichter ogende tegels. Datering ca. 1680-1700
	Landschapstegel De tegel oogt best fraai, met de z'n diep blauwe kleur. Toch markeert deze al de teruggang van de tegelindustrie. Het centrale motief wordt gevormd door een paar vlot getekende huisjes, gevat in een cirkel. Het randmotief (hier een slordig getekend 'spinnetje") is op z'n retour en doet in het geheel bijna niet meer mee. Veel tegels uit deze periode zijn door haastig en slordig werk niet meer om aan te zien en doen het alleen nog maar wanneer ze op een afstand bekeken. De hier getoonde tegel is hierop gelukkig een uitzondering. Datering ca. 1650-1750
	Bijbelse tegel Met deze tegel (het is er een uit een serie van drie) is ooit de tegelhobby begonnen. Gekocht bij een antiquair in de Salomonssteeg in Leiden. Het is een mooi voorbeeld van Bijbelse tegels zoals deze gedurende een korte tijd in de tweede helft van de 18e eeuw werden gefabriceerd. De voorstelling (de graflegging van Christus) is in een ring gevat. De kleur is sepia. Het randmotief (in de vorm van een anjer) is bescheiden maar toch nadrukkelijk aanwezig. Datering ca. 1700-1750
	Landschapstegel Vanuit het platteland blijft er vraag naar mooi gedecoreerde blauwe tegels. In boerderijen past immers geen leerbehang of velours op de wand. Het moet mooi en praktisch zijn. De smaak is ook anders. Men wil weer een goed opgevulde tekening. Opvallend aan de tegels van deze periode is de (teruggekeerde) heel fijne detaillering. Ieder tegel is weer een kunstwerk op zich en gevat in een soort lijst! Het randmotief is ook weer terug. Het is forser en vormt, wanneer vier gelijksoortige tegels bij elkaar zijn gezet, een afgerond motief op zich zelf. Datering: Makkum 1730-1810
	Tegel met spattechniek Tegen het einde van de 18e eeuw kwam een nieuwe randversiering in de mode in de vorm van een brede met (goedkope) spattechniek aangebrachte vlakken die soms wel tot de helft van de tegel konden beslaan. In de hier getoonde tegel is het paarse spatvlak onderbroken door een achthoekige open gehouden uitsparing. In het midden bevindt zich een klein bekoorlijk landschapje in de bekende blauwe tint. Datering 1740-1820.
	Friese tegels (4x, verkleind) Deze set van vier diepblauwe tegels, afkomstig uit Friesland, vormt het enige tableaux in mijn collectie. Elke tegel toont een anjer en een kievietsbloem en draagt voor een kwart bij aan de totale afbeelding. De vulling is volledig en er is nauwelijks onderscheid tussen midden- en randmotief. Datering ca. 1750-1850.
	Jugendstil-tegel In de tijd van de Jugendstil (begin 20e eeuw) bloeide de tegelindustrie toch nog eenmaal op. De tegels uit deze periode wijken door de kleurstelling en de gebruikte motieven sterk af van wat eerder gebruikelijk was. Het formaat is ook duidelijk groter dan voorheen, 15x15cm (wat op de foto niet tot uitdrukking komt). De Jugendstiltegels zijn zwierig, met veel gebogen lijnen. De figuren zijn nogal exotisch en nog al eens ontleend aan Japanse of Javaanse motieven. Datering ca. 1890-1914
	Art Deco-tegel De Jugendstil met zijn golvende lijnen en exotische motieven was maar een kort leven beschoren en werd opgevolgd door het Art Deco tijdperk. Geometrische figuren krijgen sterk de overhand. Als kunstrichting heeft de Art Deco nog lange tijd gefloreerd. Met de tegelindustrie was het rond 1930 toch echt gedaan. Na die tijd werden geen wandtegels van betekenis meer geproduceerd. Alleen in Makkum ging de productie nog door, voornamelijk ten behoeve van de toeristenindustrie. Datering ca. 1920-1930