IMPORT: IMMIGRATE VAN WOORDEN NAAR HET NEDERLANDS

IN EEN VER VERLEDEN  .  .  .   UIT ONZE BUURLANDEN   UIT VERRE LANDEN   VREEMDE EXOTEN   INGEBURGERDE PRODUCTNAMEN      IN EEN VER VERLEDEN ....    In de middeleeuwen en ook daarvoor hebben veel oorspronkelijk Latijnse (Romeinse) woorden hun weg naar Europa gevonden en dan in het bijzonder naar Frankrijk, Spanje en Engeland. U vindt op deze pagina de nodige voorbeelden. Veel van die woorden hadden op hun beurt weer een Griekse oorsprong. Echte Romeinse woorden zijn b.v. 'ego', 'circa', 'villa' en 'veto'. Hoorbaar van Griekse oorsprong zijn woorden als 'chaos', 'sfeer' en 'theologie'. Later zijn daar nog veel Arabische woorden bijgekomen die via Spanje en Frankrijk hun weg naar de rest van Europa en met name naar de Nederlanden hebben gevonden. De import van Franse woorden is al in de middeleeuwen op gang gekomen. Even verderop staat een tabel waarin uit elk van deze talen een aantal voorbeelden zijn gegeven.   We zullen eerst eens kijken welke woorden wij uit onze naaste taalomgeving hebben overgenomen en vervolgens onze blik wat verderweg richten.      UIT ONZE BUURLANDEN    In meer recente tijden zijn opnieiw een groot aantal woorden in het Nederlands overgenomen. Onze buren Frankrijk en Engeland hebben het grootste aandeel geleverd. Kijk maar …   Uit Frankrijk zijn in het verleden veel woorden gekomen die zich hier genesteld hebben (b.v. 'bureau', 'chauffeur', 'paraplu' en 'retour'. Veel werkwoorden die eindigen op '-eren' hebben een Franse herkomst zoals 'dineren', 'gireren' en 'registreren'. Sommigen woorden zijn al weer verdwenen: de 'canapé' en het 'dressoir' stonden bij onze grootouders in de 'salon'. Voor andere woorden is het Nederlandse woordje gewoon weer in zwang geraakt zoals de 'etage' die weer gewoon 'verdieping' heet. Ook zijn woorden gewoon vernederlandst zoals 'boetiek' (van 'boutique'). Veel uit Frankrijk geïmporteerde woorden betreffen overigens termen die betrekking hebben op bepaalde zaken zoals bestuur, rechtspraak, kleding en natuurlijk de keuken! Denk bij voorbeeld maar eens aan 'provincie', 'getuige à charge', 'pantaton' en 'fricandeau'.   Uit het Duits zijn 'sowieso' minder woorden overgekomen. De Nederlanden stonden cultureel altijd meer naar het zuiden open dan naar het oosten. Zo is het aantal overgenomen Duitse woorden beperkt. Toch enkele voorbeelden: 'arts', 'ansichtkaart', 'gas', 'heimwee', 'kater' (na een feestje), 'kliniek' en (moeilijker): 'Aha-Erlebnis' en 'Leitmotief'. En als u zegt 'Mijn naam is haas' (= ik weet er niets van) gebruikt u, vast zonder het te weten, de naam van een Duitse student 'Hase' die in een beruchte rechtszaak steevast al zijn wandaden ontkende.   Vanuit Groot Brittanië en de Verenigde Staten komen nu natuurlijk de meest vreemde woorden binnen. Vooral na het midden van de vorige eeuw heeft de import van Engelse woorden een grote vlucht genomen. Zo maar een aantal voorbeelden: blunder, handicap, lunch, en meer recent: 'sale', 'shit', 'manager' en natuurlijk de 'coffeeshop'. Het zijn vooral termen uit de techniek, de sport en het bedrijfsleven die in grote getale hun weg naar ons taalgebied hebben gevonden, zoals 'printer', 'goal' en 'manager. Op het gebied van de mode wint het Engels het inmiddels van het Frans ('panty', 'pull-over'' e.d.). De gemiddelde Nederlander heeft (helaas) weinig moeite met de huidige toevloed aan Engelse woorden. Om bij de tijd te zijn doen we aan 'upgraden'en vinden een 'site' beter klinken dan een 'webplek'.   Het Vlaams en Nederlands verschillen weinig van elkaar. Toch hoort iedere Nederlander meteen of hij of zij met een Vlaamse Belg te doen heeft. Maar dat is eerder een kwestie van relatief kleine verschillen in uitspraak en hier en daar een verschillend vocabulair. Beide varianten bestaan vrolijk naast elkaar. Heeft het Nederlands typische Vlaamse woorden overgenomen? Welzeker. Woorden als 'betoging', 'gezapig', 'uitbater', 'prietpraat', 'vertrekpunt' en 'zinderend' zijn nog vrij recent uit het zuiden komen aanwaaien.      UIT VERRE LANDEN    Veelal langs een omweg en via andere talen zijn er uit heel bijzondere en zelfs bizarre landen vreemde woorden in onze taal terecht gekomen. We melden het al, veel arabische woorden zijn via het middeleeuwse Latijn over Europa verspreid en hebben ons via Spanje en Frankrijk bereikt. Wie 'Olala' roept zegt het de Spanjaarden na: 'Ojala'. Maar die spaanse kreet herinnert nog steeds letterlijk aan de akelige strijdkreet van de Arabisch bezetters van het Iberische schiereiland: 'O Allah!'.   Het zal menigeen verwonderen hoeveel woorden die wij in het Nederlands dagelijks gebruiken een Arabische oorsprong hebben, denk maar eens aan koffie, suiker en katoen. Vrijwel alle woorden die met '-al' beginnen komen zo b.v. uit Arabisch gebied, zoals algebra, alcohol, almanak, enz. Later, in de 17e en 18e eeuw, kwamen daar nog andere woorden bij die via de handelscontacten met het Ottomaanse rijk (zeg maar Groot Turkije) hun weg naar Europa hebben gevonden.   Ook uit het nog wat verder weg gelegen oude Perzische cultuurgebied zijn woorden in de Nederlandse taal terecht gekomen. Perzisch (Farsisch) is de taal die nu nog gesproken wordt in Iran, Afganistan en enkele delen van buurlanden. Het is een Indo-Europese taal die geschreven wordt met Arabische letters. Woorden als 'paradijs',' tapijt' en 'tijger' kwamen via het grieks, latijn en frans in onze taal terecht. De meeste kwamen echter via het Arabisch en vervolgens via het Spaans of het Frans naar het Nederlandse taalgebied zoals 'azuur', 'baldakijn', 'saffraan' en 'karavaan'.   Het Spaans heeft in directe zin weinig woorden achtergelaten. We waren in de 16e eeuw deel van het Spaans-Oostenrijkse Rijk. Woorden uit het land waar we 80 jaren tegen vochten waren natuurlijk ook niet bepaald welkom. Later zijn er toch (via het Frans of het Amerikaans) een aantal woorden binnengeslopen zoals 'barak' en 'barbecue'.   Uit de Scandinavische talen zijn maar weinig woorden overgenomen. Toch een paar voorbeelden. Wie 'stakker' zegt, gebruikt een oorspronkelijk Zweeds woord. De 'stakker was dan ook de'gehandicapte die met 'staken' (stokken) liep. En die 'staken' kennen wij ook, vergelijk ook 'bonestaak'. Ook de 'ombudsman' komt uit Zweden. Finland leverde ons de 'sauna''. Het Scandinavische woord 'knut' ('knoet') tenslotte is via het Russisch in het Nederlands terecht gekomen.   In de onderstaande tabel zijn een aantal voorbeelden van woorden opgenomen die nog sterk lijken op de woorden uit het land van herkomst. Wij ontlenen veel woorden aan het Latijn, het Grieks en opmerkelijk het Arabisch maar veel van die woorden zijn zo vernederlandst dat je het er op het eerste gezicht niet meer zo aan af ziet. De tabel geeft voorbeelden en is niet volledig. Wel is de lengte van de kolom woorden maatgevend voor het aantal overgenomen woorden dat uit de betreffende taal.

Grieks	Latijn / Romeins	Arabisch	Spaans	Frans	Engels
allochtoon atoom automaat amnestie apotheek atmosfeer basis chaos criterium fobie kolos pornografie meteo metropool micro / macro ritme sfeer telefoon televisie thema theater thermometer tragedie trauma woorden op -logie: astrologie neurologie theologie	alibi arena centrum circa collega compact cum laude ego / ega exact in petto in spe kolonie lineaal pagina n.b. (nota bene) salaris status veto via villa	admiraal algebra alcohol alkalisch alkoof almanak atlas averij cijfer gips gitaar karaat karaf kaffer katoen koffie magazijn mokka masker suiker tarief	barak barbecue cafetaria cargadoor eldorado enteren embargo kanibaal patio siësta sigaar torpedo	bestuur / overheid: arrondissement bureau douane enquète minister uit de horeca: hotel café restaurant menu in en om huis: etage dressoir punaise recept toilet woorden op 'ie': gratie provincie politie natie spatie en op 'eren': dineren gireren parfumeren poseren protesteren registreren	algemeen: deal blunder handicap gangster insider lunch manager party partner plenty stress uit de techniek: compact disk lay out printer site uit de sport: arbiter coach trainer en vrij recent nog: airbag sale shit shop

 

VREEMDE EXOTEN    Niet allen van onze buurlanden zijn woorden binnen gekomen maar ook van verre streken. De woorden van Arabische herkomst zijn al besproken. Zij kwamen enkele eeuwen geleden via een lange route, over Spanje en Frankrijk, ons taalgebied binnen. De in de 17e eeuw in ons land binnengekomen Joden brachten nieuwe woorden mee. De koloniale activiteiten van Nederland in de Oost had tot gevolg dat terugkerende kolonialen hier woorden importeerden waarvan sommige gemeengoed zijn geworden. Maar ook enkele minder voor de hand liggende taalgebieden hebben woorden ons, meestal via-via, weten te bereiken.   Vooral in Amsterdam zijn een aantal Jiddische woorden ingeburgerd (Jiddisch is een Duits-Hebreeuwse mengtaal die in Oost-Europa gesproken werd). Ze zijn veelal te herkennen aan de sj- klank aan het begin van de woorden. Ook uit het Hebreeuws, de oude taal van het Joodse volk die in Israel weer tot leven is, komen ook een aantal woorden. Zo lezen we in het oude deel van de bijbel van de toren van Babel. Daarvan is ons woordje 'babbelen' afgeleid!   Dan Indonesië. Uit het Maleis en het Javaans zijn enkele woorden overgekomen die niet direct als geïmporteerd kunnen worden herkend. Zo komt ons 'pienter' van het Maleise 'pintar' dat op zijn beurt weer uit het arabisch komt. En ook 'piekeren' is van Maleise oorsprong ('pikir' = 'nadenken'). Een ander prachtig voorbeeld is de uitdrukking 'het is mijn pakkian niet'. Menige Nederlander denkt daarbij aan 'pakkie' (kleding) maar het is afgeleid van 'bagian' = 'zaak', dus 'het is mijn zaak niet'. Gemakkelijker als Maleis te herkennen is het woordje 'soebatten' (van 'soebat'= smeken). Het woordje 'pasar' maakte twee keer een overstap naar het Nederlands! Het Maleis kende al 'basar' (van het Perzische 'bazar') . Het werd is in onze taal terecht gekomen als 'bazaar'. Maar later kwam het opnieuw over, nu onveranderd, en wel in de betekenis van 'oosterse markt'.   Van sommige talen zijn maar een enkele woordjes overgekomen, zoals 'shampoo' uit het Hindi, "tulp" (tulband) uit het Turks en 'wigwam' uit het Indiaans (of althans een van de Indiaanse talen). Vanuit het Russisch namen wij in de 17e eeuw enkele nu zeer Nederlands klinkende woorden als 'griep' en 'pierewaaien' over. En, droef genoeg, is daar onlangs uit het Japans het woordje 'Tsunami' voor een hoge vloedgolf bijgekomen. In onderstaande tabel zijn deze en andere voorbeelden bij elkaar gezet.

Javaans / Maleis	Jiddisch	Hebreeuws	Russisch	Turks	Hindi
amok bakkeleien branie pakkian pasar pienter piekeren rimboe senang soebatten toko	gein gozer habbekrats kassiweile mesjokke sjofel schorem smeris	afpeigeren babbelen goochem hallelujah jofel kabaal mazzel stiekem tof	griep knoet kosmonaut kozak pierewaaien troika	horde kiosk tulband tulp vizier	pyjama shampoo veranda

INGEBURGERDE PRODUCTNAMEN    Met exotische producten komen veelal ook de namen mee en die kunnen natuurlijk ingeburgerd raken. Een paar voorbeelden volstaan: 'aubergine', 'komkommer' en 'courgette' (via het Frans uit het Catalaans), 'cola' (via Engels uit Indiaans), 'soja' (Japans), 'pasta' (Italiaans) en 'kiwi' (inheemse taal Nieuw Zeeland). Uit het Maleis zijn een groot aantal woorden voor voedsel en drank overgenomen zoals klapper (kokos), kroepoek, nasi, sambal, saté en taugé. Ieder kan deze opsomming met veel andere voorbeelden aanvullen. We zullen er dan ook niet verder op in gaan.

naar begin pagina.

volgende hoofdstuk