Courtine Oranje-Promers
Naar begin
Utrechtse Poort (Courtine Oranje-Promers)
Plattegrond (situatie 1879)
1. Toiletten. 2. Wachtlokaal manschappen. 3. Wachtlokaal onderofficieren. 4. Toilet officieren
5. Wachtlokaal officieren. 6. Provoost. 7 en 8. Cachot (cellen). 9. Bergplaats.
Utrechtse Poort. Open doorgang aan de grachtkant (links en midden) en het poortgebouw aan de stadszijde (rechts)
Dit gebouw dateert uit 1877. In 1980 is het gerestaureerd. Het staat op de plaats van een poort uit de 17e eeuw. Omdat die poort al op verre afstand zichtbaar was, vormde hij een gemakkelijk doelwit bij een aanval op de vesting. Daarom werd hij in 1877 afgebroken en vervangen door de huidige poort. Deze bestaat uit een open doorgang met profielmuren aan weerszijden en een wachtgebouw aan de stadskant. In de muren van de doorgang is mogelijk nog een deel van de 17e-eeuwse poortmuur aanwezig. In een oorlogssituatie kon de doorgang worden afgedekt door een laag ijzeren balken op de profielmuren te leggen en die af te dekken met een laag aarde of zelfs beton.
De open doorgang heeft profielmuren die in oorlogstijd konden worden afgedekt
Het wachtgebouw aan de stadszijde heeft een gevel van kunstig metselwerk, rijk versierd met natuursteen. De bovenzijde is voorzien van een namaak-borstwering met kantelen. De gevel is ontworpen door landmeter Jacobus van Lockhorst die door de militairen in dienst was genomen om als burgeropzichter toezicht te houden op de bouw van de poort. Lockhorst ontwierp ook de gevel van de nabijgelegen Promerskazerne.
Het wachtgebouw bestaat uit twee vleugels aan weerskanten van een poort over de doorgang. De muren van die poort springen aan de zijden iets naar voren en vormen twee torentjes die, voorzien van schietgaten en onderling verbonden door een borstwering, de suggestie wekken van een massief centrumgebouw met hoektorens. Boven de doorgang is een nis met daarin een beeldje van een op zijn achterpoten staande leeuw. Het is de leeuw uit het staatswapen met in een poot wwn opgeheven zwaard en in de andere een bundel met zeven pijlen, het symbool van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, de voorloper van ons huidige koninkrijk. Links en rechts van de nis vormen muurankers het jaartal 1877. Tegen de torentjes zijn plaquettes aangebracht met afbeeldingen van de toenmalige koning Willem III en diens eerste vrouw Sophia.
Portretten van koning Willem III en koningin Sophia.
De beide vleugels van het gebouw zijn wat lager en iets teruggetrokken. De gevel springt aan de uiteinden naar voeren en is daar wat hoger uitgevoerd om ook hier een indruk van hoektorens te scheppen. Elk van deze hoektorens heeft boven in het midden van de gevel een rond torentje, waarop een beeldje van een staande leeuw met een wapenschild tussen de voorpoten geklemd. De vleugels hebben elk een gaanderij met gietijzeren kolommen en pilasters. Het hang- en sluitwerk van de deuren is voorzien van sierlijk metaalbeslag met sleutelgaten in de vorm van een tweekoppige adelaar, het stadswapen van Naarden.
Utrechtse Poort. Zijtorentje en galerij wachtgebouw.
Details van de galerij met deurbeslag in de vorm van het stadswapen en het gewelf.
Het gebouw bevat verschillende lokalen die vooral dienden als militaire wachtruimte. In de rechtervleugel was ook het cachot ondergebracht, bestaande uit twee cellen voor eenzame opsluiting en een provoost.
De aarddekking van het poortgebouw was ruim 2,5 meter dik. De kruin van de wal boven de vleugels van de poort ligt op ruim 8,5 meter boven NAP en boven het overdekte deel van de poort op 10 meter boven NAP. Jarenlang was de Gooise stoomtram een vaste passant van de poort. Het roetspoor van de tram is nog steeds in het gewelf van de poort te zien. Op de hoeken van de doorgang zijn als stootblokken vier oude kanonnen ingegraven.
Utrechtse Poort. Achterzijde van de overkapping.
Over de gracht voor de poort lag vroeger een beweegbare brug van bijzondere constructie, een zogenaamde kraanbrug. Van dit nu zeldzame brugtype waren er vroeger meerdere in de vesting aanwezig. Daarvan bestaat nu alleen nog de
kraanbrug bij het fort Ronduit aan de noordkant van de vesting. De kraanbrug hier was tegelijk met de nieuwe doorgang in 1877 aangelegd. Van de brug zijn wel enige restanten bewaard gebleven, zoals een muurnis in de poortdoorgang bij de vestinggracht waar het windwerk voor het openen van de brug was opgesteld. In het wegdek is nog de ijzeren afdekplaat aanwezig van de goot waardoor de gebogen ijzeren heugel werd geleid waarmee de brug werd opengedraaid. In de bekledingsmuur rechts van de poortingang is een halve meter boven het water van de vestinggracht de opening zichtbaar waardoor de heugel vanaf de brugligger naar het windwerk in de muurnis werd geleid.
Iets voorbij deze opening is in de bekledingsmuur een peilsteen van natuursteen ingemetseld met een peilgroef en de tekst: 0.4 M +AP.
Restanten van de kraanbrug: nis voor het windwerk, gebogen deksel van de heugelgoot, het gat in de vestingwal voor doorlaten van de stang waarmee de brugliggers naar de kant werden gedraaid.
Schietgaten in de doorgang.
Kanon als stootpaal. Peilsteen in vestingmuur.