1. Belo Horizonte werd in 1894 gesticht. Ze moest de nieuwe hoofdstad worden van de schatrijke provincie Minas Gerais. De stadsplattegrond bestaat uit een stratenpatroon in de vorm van een grid met daardoorheen een raster van avenues, dat ten opzichte van de straten vijfenveertig graden gedraaid is. Dit plan is op een zakelijke en sobere wijze afgeleid van het ontwerp van P. Ch. L’Enfant voor Washington uit 1791. Daarin werden voor het eerst burgerlijk-agrarische waarden tot uitdrukking gebracht waarmee men zich hier in Belo verwant voelt. In de omgeving delft men ijzer, goud, diamanten, mangaan, bauxiet en kristallen, verbouwt men koffie en houdt men vee.

 

2. Het traditionele streekgerecht is de comida mineira. De maaltijd bestaat hoofdzakelijk uit varkensvlees met couve, een groene groente die wel wat op spinazie lijkt met daaraan toegevoegd de beroemde tutú, een dikke bonensaus die gemaakt wordt door rauwe bonen te vermalen met maniokmeel en dit geheel vervolgens te koken. Veel van de gerechten uit Belo Horizonte stammen van de muilezelcolonnes en de expedities van de Bandeirantes uit de 18^e eeuw. Het voedsel moest toen lange tijd bewaard kunnen worden en het moest gemakkelijk kunnen worden klaargemaakt zonder dat men al te veel tijd hoefde te besteden aan bewerkelijke ingrediënten.

 

3. Belo Horizonte moet je benaderen vanuit het zuiden. Als je met de auto aan komt rijden over de prachtige heuvels van de Serra do Espinhaço steek je plotseling een richel over. Vanaf hier strekt de hele stad zich voor je uit. Het is een spectaculair gezicht. Een zee van wolkenkrabbers, favela’s en industrieterreinen vult een enorme kom die gevormd wordt door de omringende heuvels. Omgekeerd is vanuit het centrum van de stad de puntige roestkleurige skyline van de Serra do Espinhaço altijd te zien. Vandaar de naam van de stad: mooie horizon. De vorm van de skyline verandert echter geleidelijk, omdat de dagmijnbouw onophoudelijk aan de ‘ijzeren borst’ van het gebergte knaagt.

 

4. Antropofagia, abaporu, kannibalisme. Je gaat niet met iemand naar bed. Je geeft (dar) of je eet (comer) iemand. Een vrouw kan nooit een man ‘eten’. Haar gave is het geven. Alleen ‘piranha’s’ eten mannen. Een piranha is een vleesetende vis, maar ook een vrouw die mannen ziet als betalende klanten. Ooit stuurden de Portugezen een bisschop naar Brazilië. De indianen hebben hem met smaak opgegeten. In zijn Manifesto Antropofagio (1928) eist Oswald de Andrade van de Braziliaanse kunstenaar om al wat van buiten komt te verslinden. Vooral de Europese cultuur moet net zolang worden verteerd totdat het Braziliaanse er aan opgelegd kan worden. Abrasileirar.

 

5. Rond Belo Horizonte ligt het uitgestrekte landschap van het Braziliaanse binnenland. Het is echter nooit zo ver weg dat de dingen hun individualiteit verliezen. Dat is zijn rijkdom. Vervolgens neemt de observerende blik van de bewoner of de reiziger deze rijkdom in bezit door middel van een systematische inventarisatie: zoveel stukken donker groen, zoveel stroken lichter groen, zoveel bossen, zoveel weiden, zoveel witte poelen, zoveel meren, zoveel zilverachtige draden, zoveel rivieren… In tegenstelling dus tot wat je zou verwachten gaat hier in de omvangrijkheid van het geheel geen enkel onderdeel verloren. Groot is zo het genot van de eigendom.

 

6. Een typisch Braziliaanse maaltijd van deze tijd is de saladbar met daaraan toegevoegd een verzameling potten vol bonen en vleesreepjes. Vooraf neem je deeghapjes gevuld met kwakjes kaas, kip of garnaal. Alles is vet. Het dessert bestaat uit zachte kaas met vruchtencompotes. 's Ochtends heeft het ontbijt dezelfde samenstelling, maar wordt dan aangevuld met schijven meloen, ananas en zoete broodjes.

Nooit je bord volscheppen! Nooit je bord leegeten! Zo lang mogelijk blijven eten, dat is de kunst.Eén groot, volgeschept bord met één maaltijd erop noemt men een 'gemaakt bord'. Je kunt het alleen krijgen in de allergoedkoopste gelegenheden.

 

7. In Belo Horizonte ben je in een echte stad, kan het gewoon regenen, kun je uren vastzitten in het verkeer, gewoon, vanwege werkzaamheden aan de weg, hebben ze gewoon één stadscentrum, komen schitterende kruispunten voor, want de diagonale avenues maken scherpe hoeken met de straten die ze kruisen. Op deze hoeken staan bijzondere gebouwen met zeldzame architectonische vormgevingen. In Belo Horizonte voelt de schaal van het stadscentrum direct vertrouwd aan, is het bijna net als thuis, heb je niet van die vreselijke shoppingmalls, heb je gelukkig echte winkelstraten en straten, die af en toe dood lopen, straten met bomen erlangs en straten met een trottoir.

 

8. Brazilië eet. Eet zichzelf op. Eet zijn eigen inwoners op. Over twintig jaar eten ze ons op. Eet nu mijn hersenen op. Om hier iets tegenover te stellen, iets wat steekhoudend is, moet je een kannibalistische theorie opstellen. Een theorie die zichzelf, mentaal en fysiek, een weg vreet door het immense land.

Je krijgt hier de indruk dat de steden er niet voor de mensen zijn, maar de mensen voor de steden. Zij vormen het voer voor de Braziliaanse metropolen. Wat is hier nu een inwoner? Ja, iemand die gegeten wordt. En aan de horizon is er altijd nieuw voer in de vorm van favela’s.

 

9. De mensen hebben zich op subtiele wijze gewapend tegen het kannibalisme van hun steden: zij eten de tijd, zij eten de zon, zij eten hun eigen bewustzijn in antwoord op de hectische vraatzucht van de ruimte om hen heen. Nergens heb ik ooit zoveel onbewuste handelingen gezien. Mensen die afdwalen met hun gedachten, mensen die leven en spreken op de automatische piloot, mensen die leven in een tragere tijdzone. Wat zei die Braziliaanse stedebouw­kundige ook alweer? : óf er is actie zonder planning, óf er is planning zonder actie. Welnu, denken en doen zijn hier werelden apart.

 

10. Belo Horizonte bestaat uit gebouwen die óf twee, óf twintig verdiepingen hebben. Daartussenin is niks. Dit evenwicht wordt verstoord door de toename van de hoogbouw. Men probeert dit proces te keren door buiten de stad subcentra met shopping malls te bouwen. Condominiumvorming is verboden. Toch zijn er particulieren die het voor elkaar krijgen een (doodlopende) straat af te sluiten. In de superquadra’s van Brasília hoeft niets te worden afgesloten. Hier betaalt de gemeente het peperdure onderhoud van het openbaar gebied. Ze wordt door de landelijke overheid verplicht om dit te doen. Ondanks de afgesloten cul de sacs is Belo Horizonte de fijnste Braziliaanse stad om uitgebreid in te wandelen.

 

11. Zuiver en esthetisch is een Braziliaan, zolang hij of zij alleen is. Zijn ze met z'n tweeën of meer, dan maken ze er een potje van. Na één kennismaking zoent men, daarna wordt er omhelsd. Desondanks zijn de Brazilianen gereserveerder en hoffelijker dan de Nederlanders.

Jammer dat Braziliaanse mannen er zo onopvallend uitzien.

De kracht van de Brazilianen schuilt niet alleen in de heupen.

In de Braziliaanse woning is de keuken de belangrijkste ruimte, zij moet groot zijn en centraal gelegen.

 

12. De Banco do Estado de Minas Gerais van Oscar Niemeyer is buitengewoon mooi. Het gebouw staat op zo’n kavel met een hoek van vijfenveertig graden. Brise soleils aan de ene kant van de scherpe hoek en een open glazen structuur aan de andere kant, dat is het wel. Door de toevallige toevoeging van airconditioninginstallaties heeft de textuur van het gebouw een extra dimensie gekregen.

Het Edifício Niemeyer aan het Praça da Liberdade (Plein van de Vrijheid) heeft als plattegrond een organische vorm. De buitenkant van het gebouw is hier door het vrije gebruik van de brise soleils net zo plastisch geworden als een ruisende avondjurk.

 

13. Europa tegenover Brazilië. Haute cuisine tegenover kanni­balisme. De luxe van de keuze en de reflectie tegenover de primaire behoefte aan controle en absorptie. De nuance van het weloverwogen concept tegenover de botheid van de onmiddellijke consumptie.

Trefzeker is in Brazilië maar één ding: het serveren van eten. Krankzinnig is het tempo waarmee de obers ons ver­schillende soorten vlees aanbieden. Het lijkt wel of ze ons willen vetmesten en daarna..... verslinden.

De Brazilianen houden van zoet.

 

14. Via een van de wegen die vanuit het centrum van Belo Horizonte doorlopen naar buiten bereiken we een landschapsproject van een behoorlijke omvang. Het ligt rond het kunstmatig aangelegde Pampulhameer. Verantwoordelijk voor deze prestigieuze aanleg uit de veertiger jaren is de toenmalige burgemeester van Belo Horizonte, Juscelino Kubitschek. Jawel, dezelfde die later Brasília zou bouwen! Deze liefhebber van de moderne architectuur zette vriend Niemeyer aan het werk om rond het meer een aantal gebouwen te realiseren ten behoeve van de recreatie, zoals een jachtclub, een tennisclub, een restaurant, een dancing een kerk en een casino. Het project was bedoeld voor de burgerij van Belo Horizonte.

 

15. Figura serpentinata. De vrouwen bewegen zich gracieus, want ze geloven in de sacraliteit van het gebaar. Het hoofd wordt stil gehouden en volgt bij het bewegen een imaginai­re horizontale lijn. Heup en onderrug bemiddelen tussen de loopbeweging en het stille hoofd. De uitzwaaiingen die daar het resultaat van zijn benadrukken dat het gaat om de vrije beweging van de ledematen in een zo los en geva­rieerd mogelijk patroon.

Zo ook de flat in Belo Horizonte, de Edifício Niemeyer, waar het penthouse op het dak gespannen is tussen twee curven, waarvan de ene een ruime en wispelturige omschrijving is van de andere.

 

16. In 1923 daagt de dichter Mario de Andrade de schilderes Tarsila do Amaral uit met de lokroep, ‘Verlaat Parijs! Tarsila! Tarsila! Tarsila! Kom naar het maagdelijke woud.’

In 1928 schrijft Oswald de Andrade in zijn Manifesto Antropófago, ‘Voordat de Portugezen Brazilië ontdekt hadden, had Brazilië het geluk ontdekt.’

In 1353 laat Giovanni Boccaccio in de Decamerone de prediker Cipolla indruk maken op het volk met een veer uit de vleugel van de aartsengel Ga­briël. In werkelijkheid is deze afkomstig van een Brazili­aanse papagaai.

In 1894 werd de oorspronkelijke bevolking van het arme dorpje Curral d’El Rey verplaatst ten behoeve van de aanleg van Belo Horizonte.

 

17. Het Museu de Arte Da Pampulha aan de Avenida Otacílio Negrão de Lima werd in de ‘40er jaren gebouwd naar een ontwerp van Oscar Niemeyer. Oorspronkelijk was het een casino. De spiegeling in het water van het Pampulhameer symboliseert de monumentale waarde die het gebouw voor de bewoners van Belo Horizonte heeft. In stilistisch opzicht hebben we hier te maken met een hybride. Aan de buitenkant domineren de principes van de functionalistische architectuur terwijl het interieur met zijn grote scenografische ruimten, met zijn illusorische perspectieven op de spiegelwanden en de sensueel gekromde hellingbanen doet herinneren aan de grondslagen van de zogenaamde ‘Barocco Mineiro’.

 

18. Overal zijn winkels en stalletjes vol met esoterische lectuur. Niets is zeker in Brazilië. Voorbestemd is alles. 's Ochtends weet je zeker, wat je 's middags weer heel anders ziet. Daarom zijn Hollandse directheid en besluitvaardigheid in Brazilië onhandige eigenschappen, waarmee je niets bereikt.

In Nederland mikken we vaak op synthese, inte­gratie en het sluiten van compromissen. Maar in de voordrachten van de Braziliaanse architecten en ontwerpers hoor je van dit alles niets terug. Directe vragen zoals bijvoorbeeld, ' Hoe moet dit nu verder gaan?' worden verbijsterd maar beleefd aangehoord, vervolgens worden de feiten nog eens een keer op een rijtje gezet.

 

19. Ik begin in te zien dat de extremen, waar ik zo naar uitzag voor ik aan deze reis begon, het simpele gevolg zijn van een samenleving waarin alles mag. Hierdoor krijgen alle uitwassen, zowel de positieve als de negatie­ve, een kans. Nivellering ontbreekt.

Graça Aranha zegt dat in Brazilië de cultuur en de natuur op de volgende wijze gescheiden zijn; Portugezen: kunstmatigheid en melancholie; Afrikaanse slaven: kosmos en angst; Indianen: metafysica en terreur.

 

20. De onvol­maaktheid stuwt en de utopie trekt. Maar voorbij alle goede bedoelingen wordt deze beweging geabsorbeerd in de logica van het gedrag en het gebaar van alledag. Zo wordt iedere sprong vooruit ten val gebracht en wordt iedere versnelling afgeremd. Epidemie versus democratie. Hier telt niet wat voor het volk is, maar wat door hem heen gaat.

De indolentia is niet melancho­lisch, maar wel een beetje cynisch. Malandro, Exu. Geen nostalgie, maar verachting van alle waarden. Geen geschiedenis en geen historische bestemming. Van het verleden wil ze niets weten en de toekomst kent ze niet. De eigen onderneming wordt gewantrouwd, want de wereld is een spel.

 

21. Naar Braziliaanse maatstaven is Belo Horizonte een kleine provinciestad. Ze telt slechts 2,5 miljoen inwoners. Hier is Ronaldo geboren. Op het vliegveld sprak ik een Belgische constructeur die in Belo door de regenval beschadigde fabrieksgebouwen had gerepareerd: Belo is het paradijs! Niet om te werken, maar om uit te gaan. De vrouwen zijn hier fantástisch meneer! Er zijn in Belo Horizonte 2.187.500 vrouwen en 312.500 mannen, dat maakt een verhouding van 7:1. Jazeker, zeeeven vrouwen op ééen man. Belo Horizonte, heeerrlijke stad, lovely Belo, hmmm, zo zoet, sweet, sweet, soft Belo, grrrlsja ja jaah, Belo, Bello, Bello, goddelijk, adembenemend, far out, met dank aan de Ciao Ciao Jumping Bar.

 

22. Voor een ommetje steken we vanuit het hotel direct de Avenida Afonso Pena over, om daarna linksaf te slaan richting Praça Sete. Deze Avenida begint in het noordwesten in het Praça Rodaviária, het plein met het busstation waar ook de uitvalsweg naar Pampulha begint. Vandaar strekt ze zich als een kaarsrechte lijn in de zuidoostelijke richting uit tot ver in de periferie. In het midden van de stad flankeert de Avenida aan haar noordoostelijke zijde het Parque Municipal terwijl zich daartegenover zoiets als een stadscentrum bevindt; het Praça Afonso Arinos, waarin de Avenida Alvares Cabral, de Avenida Augusto de Lima, de Avenida João Pinheiro en de Rua Goiás samenkomen.

 

23. Door de paranoia en het feit, dat de real ongeveer 1 dollar waard is, heeft iedereen in de groep voortdurend geldgebrek. Braziliaanse geldautomaten reageren niet op Nederlandse creditcards.

Een klein Braziliaans meisje biedt me op een terras een zelfgemaakt poppetje aan (zo'n ding waarin je kunt knij­pen). Na lang gemarchandeer koop ik het voor te veel geld. Even later knijpt een grote Ne­derlandse jongen het poppe­tje kapot. Precies 350 uur later en 350 kilometer verderop ontmoet ik een vol­wassen Braziliaans meisje, dat sprekend lijkt op dat poppetje. Ik heb zin om in haar te knijpen, maar durf het niet uit angst dat ook zij gevuld is met meel.

 

24. In de schaduw van het Parque Municipal is het goed vertoeven op het zeker wel tien meter brede trottoir. De exorbitante maten van de Avenida Afonso Pena laten de wolkenkrabbers van de internationale banken aan de overzijde krimpen tot rijtjeshuizen. Dankzij de weidsheid waait er een fris windje. Talloos zijn de wagentjes met drankjes en ijs. Vlak voor het Praça Sete slaan we links af, de Rua Dos Tamoios in. Gelokt door de kunstnijverheidsmarkt (artesanato) begeven we ons in de Rua Rio de Janeiro. Tussen de bloemen, lederwaren, geslepen en ongeslepen halfedelstenen, handgeweven dekens, juwelen en sentimentele schilderijen klimmen we vervolgens omhoog naar het winkelcentrum van de Rua Dos Tupis.

 

25. Somnambulisme is een door het klimaat afgedwongen vermogen om te ontsnap­pen aan de hyperwaak­zaamheid.

Wanneer je door het binnenland van Brazilië rijdt en met je slaperige ogen de lome welvingen van het berglandschap volgt, dringt onstuitbaar tot je door dat de steden in dit land absurde en onnavolgbare hyperconcen­traties zijn. Explosies van mensen, auto's, steen en asfalt. Vergelijkbaar met de vele termiethopen in de heuvels, die als kleine erupties het land­schap bezetten. Het lijkt alsof ze ontstaan zijn in een onbewaakt ogenblik toen het landschap even sliep.

 

26. Wandelend in het lommer van de Rua Rio de Janeiro kruisen we ongeveer op de top van de heuvel de Avenida Augusto da Lima. Op de hoeken van het kruispunt torenen flats omhoog uit de overwegende laagbouw, waarvan de gepleisterde en raamloze zijgevels beschilderd zijn met kleurrijke Braziliaanse motieven. Wij vervolgen onze wandeling tot aan de Rua dos Guajajaras. Hier slaan we linksaf tot aan de Avenida Alvares Cabral. Hier zien we tussen de boomkruinen door hoe de afwisseling van hoog- en laagbouw met de beschilderde zijgevels uitpakt op een kruispunt met diagonale straten. Onder de palmen van het Praça Afonso Arinos dalen we tenslotte af naar het hotel aan de Avenida Afonso Pena.

 

27. Vrij zijn de Brazilianen, want ze hebben geen smaak. Prullaria en kitsch genieten hun voorkeur. Althans, in Europese ogen is dat zo. Groot is hun vermogen om alles met alles te mengen. Reli­gie, kunst, architectuur, muziek en literatuur. De cocktail is hun hoogste goed.

Op het drielandenpunt tussen Brazilië, Paraguay en Argen­tinië bewoog de zangeres zich met het slome gebaar van de quick, quick slow. Na drie passen kwam haar strak gekle­de lijfje tot stilstand, haalde ze uit met haar stem, sloot haar voeten aaneen en liet haar wijdvallende rok vier maten schommelen. De bloem pronkte parmantig in haar haar.

 

Uit: Nijenhuis, M en Nio, M, EATING BRAZIL, Rotterdam; 010 Publishers 1999