| EXPORT, EMIGRATE VAN NEDERLANDSE WOORDEN | ||||||||||||
NEDERLANDSE WOORDEN OP PAD Dat woorden uit het Frans of het Engels in onze taal zijn opgenomen Maar het kan ook andersom. Nederlandse woorden die op reis gaan en zich elders in de wereld nestelen. Het zijn er duidelijk minder maar toch zal het menigeen verbazen hoeveel van oorsprong Nederlandse woorden hun weg naar het buitenland hebben weten te vinden. We beginnen met onze export naar Frankrijk. Vervolgens gaan we op zoek naar woorden in het Engels en het Amerikaans die een Nederlandse herkomst hebben. Ook kijken we naar het Fries, het Vlaams van onze zuiderburen en geografisch wat verder weg, het Zuid Afrikaans. Volgens Nicolien van der Sijs in haar nieuwste boek van 2010 zijn er ook betrekkelijk veel Nederlandse woorden in de Scandinavische talen en dan met name het Deens terecht gekomen. Nederlandse woorden in het Russisch is minder voor de hand liggend, maar ze zijn er en niet zo weinig ook. Het betreft meestal termen uit de scheepvaart. Het koloniale verleden heeft zeker vele sporen achtergelaten, met name via het Maleis en Javaans in het het huidige Bahasa Indonesia en natuurlijk ook in de Surinaamse talen.  En zouden er in nog andere talen Nederlandse woorden te vinden zijn? Ja zeker! Er is zelfs een woordje dat in het verleden zijn weg naar veel talen in de wereld heeft gevonden maar dat in het Nederlands juist weer is verdwenen en dat is het woordje 'potas'. Het was een wit alkalisch poeder dat op een speciale manier bereid werd uit houtas en verhandeld werd in potten. Het vond zijn toepassing in de glasindustrie. Het werkzame bestandeel was Kaliumcarbonaat. In het Engels heet de stof echter nog steeds 'Potassium carbonate' en in het Frans 'Potasse carbonatée'. Maar in het Nederlands (en het Duits) heeft de wetenschappelijke naam 'Kalium' (een oorspronkelijk arabisch woord) het gewonnen van 'potasium'. Zo kwam het Nederlandse woordje 'potas' in onze streken aan zijn eind. Het kan verkeren . . . Nederlandse woorden die een wijdere verspeiding hebben gekregen en in meerdere talen - al dan niet verbasterd - zijn terug te vinden zijn bijvoorbeeld bak, baas, gas en pomp. GELEEND AAN DE BUREN  We beginnen bij de cultuurtaal bij uitstek, het Frans. Een onbekend en onverwacht voorbeeld uit deze taal is ons woordje 'manneke' in de betekenis van 'knaapje', 'waar je kleren op kan hangen'. Dat Vlaamse 'manneken' werd in het Frans tot 'mannequin' wat weer later vreemd genoeg in die betekenis hier in het Nederlands terug kwam.Een ander voorbeeld: de 'gedroogde kruiden' werden in het Frans 'drogue' en het Engels 'Drug'. Het grappige is dat ook deze woorden weer terug kwamen, maar nu in een iets andere betekenis, in 'drogist' en 'drug', een verslavend middel! Het Frans nam al eerder meer Germaanse woorden over. Een mooi voorbeeld is het zo Frans klinkende woordje 'fauteuil', een bijzonder stoel. Dat was oorspronkelijk een meeneembare stoel of zetel voor de Germaanse krijgsheer of koning vanwaar hij de krijsverichtingen kon leiden, letterlijk een 'vouwstoel' dus. Maar laat dat een Fransman eens uitspreken, dan wordt het een 'fauteuil'. De scheepvaart levert een aantal andere mooie voorbeelden zijn zoals 'Nord', 'Sud', 'Est' en 'Ouest' voor de windrichtingen en 'Le Havre' voor de bekende havenstad.  Dan het Engels. Vanuit het Nederlands gingen ook een aantal woorden in deze huidige wereldtaal over. In onze gouden eeuw exporteerden wij een aantal woorden uit het schildervak zoals 'easel' voor 'schildersezel'. Eerder gingen in de 17e eeuw gingen enkele scheepvaarttermen over: skipper', 'deck' ('scheepsdek') ('schipper') en 'sloop' ('sloep'). Onze 'brandewijn' stak als 'brandwine' de Noordzee over en kwam als 'brandy' weer terug!Meer recente voorbeelden zijn de woorden 'apartheid' en trek' díe vanuit het Nederlands via het Zuid-Afrikaans in het Engels terecht zijn gekomen. Via de Nederlandse kolonisten zijn er naar schatting zo'n 150 Nederlandse woorden in het Amerikaans Engels beland. De aanvankelijke scheldnaam voor een Hollander in de VS was een 'Yankee' (veel Nederlanders heten toen 'Jan-Kees', 'Jantje' en 'Janneke'!). In de verkiezingsstrijd van President Van Buren die uit het plaatsje 'Old Kinderhoek' stond de afkorting O.K. voor 'in orde'. Vanuit de VS ging dit woordje de hele wereld over (maar over o.k. bestaan meerdere theoriën). AAN ONZE NAASTE VERWANTEN  Het Fries is minder dan het Nederlands door het Frans beinvloed en bewaard meer Germaanse elelmenten. Het staat als taal tussen het Engels en Nederlands in. Oorsronkelijk was het Fries taalgebied veel groter. Het bestreek in de Middeleeuwen ook nog West-Friesland in Noord-Holland (let op de naam!) en de Duitse Wadden eilanden. Het kan haast niet anders of het Fries heeft woorden uit het naburige Nederlands overgenomen maar ze zijn moeilijk op te sporen. 'Nerges'en 'gesanik' verraden wel hun Hollandse herkomst. 
Het Vlaams is een dialect binnen het Nederlandse taalgebied. Wie op de Vlaamse TV het nieuws volgt merkt nauwelijks verschil op met het Nederlands. De uitspraak is wat anders, wat zachter in de 'g' en er zijn wat typisch Vlaamse woorden te horen zoals 'goesting' maar daar blijft het bij. Er zullen zeker ook woorden uit het Nederlands naar het Vlaams zijn verhuisd maar ik ken daar geen voorbeelden van.
De meeste Surinamers spreken Nederlands, d.w.z. een vorm van Nederlands dat wat betreft de woordenschat is aangevuld met woorden uit het Sranantongo, het Javaans en het Indonesisch.
Het Zuid-Afrikaans is een afgeleide van het Nederlands van de 17e eeuw en als zodanig natuurlijk zeer verwant. Het heeft, anders dan het Nederlands de Franse invloed niet of nauwelijks ondergaan maar is daarentegen verrijkt met woorden uit de locale negertalen. Een woordje Zuid-Afrikaans kent u vast wel en dat is 'baaije' (of 'banje') voor 'veel' of 'groot'. Dat woordje komt overigens niet uit het Nederlands maar uit het Maleis. Maar het zit ook ergens in het Nederlands verstopt. Denk maar eens aan 'banjeren' in de betekenis van 'de grote heer uithangen', gewoon wat rondslenteren. Waar wij woorden uit het Frans of Engels overnamen, maakte het Afrikaans met goot gemak nieuwe woorden aan. dat leidt tot voor ons vermakkelijke woorden als 'prikkepop' (voor een 'pin-up girl'), 'snijdokter' (voor 'chirurg') en 'vuurhoutjie' (voor lucifer). EN VERDER VAN HUIS  Het Spaans heeft maar weinig Nederlandse woorden overgenomen. Maar daarvoor was dat land dan ook 80 jaar met de Nederlanden in oorlog en van je vijanden neem je niet graag wat over. Toch zijn er enkele woorden die nog duidelijk als Nederlands herkenbaar zijn: in het Spaanse 'estribor a babor' (van het kastje naar de muur sturen) herkennen we zonder veel moeite onze woorden 'stuurboord' en 'bakboord' In het Russisch zijn, mede dank zij Tsaar Peter de Grote, veel Nederlandse scheepstermen terecht gekomen. Maar met het cyrillische alfabet is het moeilijk om ze te herkennen vandaar dat ze hier op onze wijze met het latijnse alfabet zijn geschreven. Het is een verrassend rijtje woorden, van 'ankor' tot 'skipper'. Ook diverse marine commando's lijken nog op hun Nederlandse origineel, heb ik me laten vertellen. In de naam van de Russische luchtvaartmaatschappij Aeroflot zit het Nederlandse woord "vloot' verwerkt. Onderstaande tabel geeft wat meer voorbeelden. In de huidige taal van Indonesië, het Bahasa Indonesia, zijn, zijn, zoals te verwachten valt na 400 jaar koloniaal bestuur een groot aantal Nederlandse woorden te vinden. Maar dat het er meer dan 6000 zijn zijn menigeen verbazen. Het zijn uiteraard voor een deel woorden die het Nederlands zelf weer heeft overgenomen uit andere talen zoals 'buro' en 'polisie'.
Van andere woorden is het al iets moeilijker om het verband met het Nederdlandse origineel te zien zoals bij 'ateret' (= achterruit') en 'kotrek' (= kurkentrekker) en 'trotoar' (= troitoir). Vermakelijk zijn natuurlijk woorden als 'kakus' ( > kakhuis, plee) en 'golpi' (= gulp). Soms gebruikt het Nederlands een woord niet meer maar leeft het nog voort in Indonesië zoals 'sopie' (= sterke drank, van 'koek en zoopie').Hieronder een tabel met een aantal voorbeelden uit het Frans, Engels, Russisch en Indonesisch met achter het > teken het oorspronkelijke (oud)Nederlandse woord.
|
Export naar nog andere talen? Ja, het kan nog gekker! Een uitstapje naar het land van de rijzende zon: Japan.
Japanse schaatsers hebben het over een 'kurappusukaatsu'. Juist, dat is dus de Nederlandse vinding van de'klapschaats'.
Gezien de belangrijke rol die Nederland in de 18e en 19e eeuw in Japan speelde (de enig toegestane westerse handelspost was het Nederlandse eilandje 'Decima' ) kan het niet anders of er moeten een aantal woorden in het Japans zijn overgenomen. Hier komen er een paar: 'boeriki' > blik, 'garasoe' > glas, 'madoroso' > matroos en 'zoekkoe' > doek.
Terug naar Europa: Italië. Dat de Italianen 'babordo' (= bakboord) inlijfden, zal na het voorafgaande minder vreemd overkomen. Maar 'Il poldermodello' is het gevolg van een recenter succes en wel in de politiek.
begin deze pagina