|
 |
|
1. Doelstelling
Het besluit om de Dongense parochies samen te voegen en de St. Josephkerk aan de eredienst te onttrekken is te begrijpen. Het is echter onbegrijpelijk, wanneer verkondigd wordt de St. Josephkerk te slopen! Helemaal onbegrijpelijk is het wanneer in februari 1999 zelfs verkondigd wordt de St. Laurentiuskerk te slopen.
Dit heeft helaas een bepaalde beeldvorming binnen de Dongense maatschappij bewerkstelligd: het slopen van de St. Josephkerk zou onvermijdelijk zijn. Gelukkig nam de Gemeente zijn verantwoordelijkheid door de St. Josephkerk op de Gemeentelijke monumentenlijst te plaatsen.
Donkere wolken pakken zich echter weer samen boven de St. Josephkerk, nu dezelfde gemeente zich tegen alle aangedragen herbestemmingsmogelijkheden en plannen in, inspant voor de sloop van het kerkgebouw. In het gebied van het kerkgebouw moet een weg worden aangelegd, woningbouw plaatsvinden en een sociaal cultureel centrum worden gebouwd waarvoor ze haar eigen gemeentelijk monument wil slopen. Letterlijk, want het kerkgebouw is inmiddels ook haar eigendom geworden.
De doelstelling van de stichting is het behoud van het St. Josephkerkgebouw voor Dongen. Zij probeert dit doel onder andere te bereiken door:
| - |
het deelnemen aan de maatschappelijke discussie rond de toekomst van het kerkgebouw. Zij probeert hierin in de eerste plaats burgers en politiek te voorzien van informatie en ideeën. |
|
| - |
het verrichtten van studie’s naar herbestemming van het kerkgebouw. Voorbeelden hiervan zijn de rapportages “Een lente in de herfst voor het st. Josephkerkgebouw” en “Appels met appels”. Deze rapportages houden verband met de gemeentelijke wens te komen tot de bouw van een multifunctioneel sociaal-cultureel centrum in het gebied waar zich de St. Josephkerk bevindt. |
terug naar boven
2. De plannen van de Stichting
Hoewel de stichting geen principiële bezwaren heeft tegen welke toekomstige functie dan ook voor het St. Josephkerkgebouw ziet ze een maatschappelijke bestemming, waarbij het gebouw als “gemeenschapshuis” in gebruik kan blijven als het meest wenselijk. De functie van cultureel centrum, zoals de gemeente Dongen van plan is te realiseren in het gebied van de St. Josephkerk, is zo’n functie. In samenwerking met bouwteam “De Poorten”, die de Hasseltse kerk in Tilburg tot een dergelijke bestemming omvormden, heeft ze ook voor de Josephkerk een bouwplan ontwikkeld en aan de gemeenteraad aangeboden. Zie voor meer informatie hierover hoofdstuk 4 en de rubriek nieuws.
terug naar boven
3. Historische beschrijving van de St. Josephkerk
Voor een korte historische beschrijving van het St. Joseph kerkgebouw volgen hier citaten uit: "Tocht Langs de Dongense monumenten 1". Een uitgave van de heemkundekring "De Heerlyckheit Dongen", ter gelegenheid van de Open Monumentendag 2002.
"Eind 19e eeuw is de Laurentiuskerk te klein geworden voor het groeiend aantal parochianen. De St. Josephparochie wordt opgericht en in 1907 wordt een nieuwe kerk gebouwd. Architect Van Groenendael ontwerpt deze in neogotische stijl. Binnen het oeuvre van Van Groenendael is de kerk dan een voorbeeld van het zoeken naar vernieuwing in de neogotiek. Het middenschip en de transepten zijn opvallend breed uitgevoerd, waardoor de pilaren minder hinderlijk het zicht in de ruimte belemmeren. Het metselen van de grote zeer spitse kruisgewelven gaat dan ook niet helemaal zonder problemen. Tijdens de bouw stort een deel van het gewelf onder het vieringtorentje in!
Uit deze eerste bouwperiode dateert de achterzijde van het huidige kerkgebouw. Het neogotische interieur is gaaf bewaard gebleven. De drie grote zandstenen altaren en de preekstoel zijn gebeeldhouwd door M. v. Bokhoven uit Den Bosch. Boven het ruim 6 meter hoge hoofdaltaar verlichten gebrandschilderde ramen uit 1913 het priesterkoor. Van hetzelfde atelier (F. Nicolas uit Roermond) zijn in de linker zijkapel ramen aangebracht.
In 1958 is de kerk uitgebreid door de Dongense architect Schellekens. De oude neogotische voorgevel maakte plaats voor een gevel in de architectuur van de traditionele Delftse school. In de zijgevels is de neogotische architectuur in de uitbreiding doorgezet. Alleen aan details, zoals de kleurverschillen in de baksteen, is de aansluiting op de eerste bouwfase te zien.
In de ronde doopkapel zijn in 1958 ramen geplaatst van de Dongense glazenier J. Willemen. De eerste opdracht voor een gebrandschilderd raam aan deze glazenier is terug te vinden boven het St. Josephaltaar. Het oorspronkelijke raam van 1948 is in 1960 vernieuwd, op initiatief van Willemen zelf omdat hij het raam te donker vond".
terug naar boven
4. Historie vanaf het besluit tot samengaan van de parochies tot 2006.
Op 30 september wordt binnen de Dongense Parochie de Gebouwenadviescommissie onder leiding van dhr. Receveur opgericht. Zij komt op 3 februari 1999 met haar eindrapport. Het Parochiebestuur presenteert dit rapport met als eindconclusie dat de St. Josephkerk, Pauluskerk en de St. Laurentiuskerk gesloopt moeten worden en dat nieuwbouw op de Laurentiuslocatie zal moeten worden gepleegd.
Op 18 mei 1999 neemt het parochiebestuur een principebesluit de Laurentiuskerk als 'nieuwe' liturgische ruimte te handhaven en de Paulus en Josephkerk af te stoten tegen een zo hoog mogelijke opbrengst.
Op 3 juli 1999 wordt door de Heemkundekring "De Heerlyckheit Dongen" een aanvraag tot plaatsing op de Rijksmonumentenlijst gedaan. In november 1999 brengt de gemeentelijke monumentencommissie positief advies uit aan het college, op 30 november doet de commissie ROVM hetzelfde.
Op 16 december neemt de gemeenteraad het besluit "het behoud van de St. Josephkerk voor te staan en is van mening dat het gebouw voor Dongen behouden moeten worden." Gedeputeerde staten van Noord-Brabant zijn ook voor plaatsing op de Rijksmonumentenlijst.
Op 26 juli 2000 besluit de Rijksdienst voor de Monumentenzorg de St. Josephkerk niet in haar register op te nemen, maar merkt op dat deze van regionaal en lokaal belang is. Een gemeentelijke aanvraag op 8 augustus 2000 volgt.
Op 9 juli 2002 besluit de gemeenteraad unaniem de St. Josephkerk als beschermt gemeentelijke monument aan te merken.
Op 7 oktober 2003 bevestigt het college de aanwijzing van de kerk tot gemeentelijk monument na bezwaren van de parochie die een sloopvergunning voor de kerk wil krijgen. De parochie spant na dit besluit een rechtzaak aan tegen de monumentenstatus.
Kort daarop, op 1 april 2004 komt de ommezwaai in de houding van de gemeente. Het college van B&W maakt bekend haar medewerking te zullen verlenen aan sloop van het St. Josephkerkgebouw. Terwijl het college bekent is met diverse aanbiedingen voor herbestemming van het gebouw beweert ze tegenover gemeenteraad en bevolking het tegenovergestelde. Een stroom van protesten volgt.
Burgers en deskundigen bundelen zich in stichting “St. Joseph blijft!”. Door middel van een onderzoek naar de herbestemmingsmogelijkheid van het gebouw voor de functie van cultureel centrum wordt geprobeerd de gemeenteraad en bevolking meer inzicht te geven in de mogelijkheid van behoud van de kerk met de door de gemeente beoogde functie van cultureel centrum in het gebied van de st. Josephkerk.
Op 13 november 2004 wordt het onderzoek gepresenteerd. Conclusie is dat de kerk kan worden herbestemd tot cultureel centrum en de kosten die hieraan verbonden zijn lager zijn dan die bij nieuwbouw. De conclusies worden onderschreven door externe adviesbureau’s.
Het college komt met een eigen onderzoek uitgevoerd door Royal Haskoning. Ook Haskoning stelt dat herbestemming goed mogelijk is maar geeft om financiële redenen de voorkeur aan nieuwbouw. Ze baseert haar conclusie op een variant waarbij een deel van de kerk wordt gesloopt en vervangen door nieuwbouw. Deze variant gaat de politieke discussie bepalen, gekoppeld aan de meerkosten van 1,6 miljoen Euro die hiermee gemoeid zouden zijn. De rapportage wordt door de stichting bestreden, met name daar waar het de meerkosten betreft.
Op 31 maart 2005 besluit de gemeenteraad, geleidt door angst voor meerkosten, in te stemmen met volledige nieuwbouw mits de meerkosten door externe middelen kunnen worden opgebracht.
Stichting St. Joseph blijft! besluit met een concreet plan aan te tonen dat behoud en herbestemming goedkoper is dan nieuwbouw. In samenwerking met bouwteam De Poorten, aannemers en architect van de herbestemming van de Hasseltse kerk te Tilburg, wordt een plan opgesteld.
Heemkundekring “De Heerlyckheit Dongen” start een advertentiecampagne waarin bouwend Nederland wordt opgeroepen een oplossing te bedenken om herbestemming binnen de eisen van de gemeente dongen haalbaar te maken. Het resultaat zijn nog een 12 plannen van architecten en ontwikkelaars om de kerk voor het beoogde nieuwbouwbedrag of lager te herbestemmen. Onder hen nationaal en internationaal bekende ondernemingen.
Vanuit de provincie, het Monumentenfonds Brabant en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg wordt aan de gemeente Dongen aangeboden mee te denken en subsidies te verstrekken om behoud mogelijk te maken. Op ten minste de laatste 2 instanties wordt niet eens gereageerd.
De gemeente Dongen wordt op 13 juli 2005 eigenaar van de st. Josephkerk.
De gemeente besluit op 22 september 2005, ondanks alle plannen, subsidies en financieringsmogelijkheden toch te kiezen voor nieuwbouw. Alle plannen worden zonder deskundige beoordeling verworpen.
Stichting St. Joseph blijft! brengt de rapportage “Appels met appels” uit in een poging opnieuw duidelijkheid te scheppen in de kosten bij herbestemming afgezet tegen volledige nieuwbouw. Onder andere door toename van het programma van eisen en de kosten voor nieuwbouw van het beoogde cultureel centrum worden appels met peren vergeleken.
De gemeenteraad besluit een second-opinion te laten uitvoeren door Basalt Bouwadvies. De inhoud van het rapport moet “geheim” blijven, zo valt ook op de kaft te lezen. Het waarom wordt later duidelijk. De rapportage is ondeugdelijk omdat ze in gebaseerd op een oneigenlijke rekenmethode en bestaat uit alleen een berekening voor nieuwbouw. De uitkomst laat zich raden: sloop is goedkoper.
Op 13 januari 2006 geeft Van der Pas bouwgroep uit Oss een offerte met prijsgarantie af voor herbestemming van de kerk voor het laatst begrootte bedrag voor nieuwbouw en onder toepassing van alle tot dan toe door de gemeente gestelde eisen aan het nieuw te bouwen centrum.
Drie dagen later, op 16 januari 2006, houdt de gemeenteraad opnieuw vast aan de keuze voor nieuwbouw.
Voor recente ontwikkelingen verwijzen we naar de rubriek nieuws op deze website.
terug naar boven
5. De St. Josephkerk stedenbouwkundig gezien
De St. Josephkerk is door zijn majestueuze silhouet beeldbepalend voor Dongen, met name het zuidoostelijke gedeelte. Samen met haar tweelingzus, de Laurentiuskerk, kenmerkt ze het stedelijke weefsel van het Dongense centrum. Tussen deze twee sierlijke reuzen ligt het centrum besloten. In de skyline van Dongen is de St. Josephkerk opvallend aanwezig. Zonder deze kerk is Dongen als een gebit waar tanden uitgeslagen zijn. Een gezichtsverlies voor Dongen. Dongen is qua beeld geen Dongen meer zonder de St. Josephkerk.
Binnen het huidige stratenpatroon is vooral de voorzijde van het kerkgebouw straatbeeldbepalend, als visuele beëindiging, gezien vanuit de korte St. Josephstraat. De achterzijde van de kerk is ruimtelijk gezien zeer markant. Vanuit de Hoge Akker gezien markeert de kerk het begin van het oude Dongen.
Daarnaast kan de kerk in de toekomst met zijn volumineuze massa een "scharnierfunctie" krijgen in de ring van het verkeerscirculatieplan met als sluitstuk de St. Josephstraat- Minister Goselingenlaan. De voor- en de achterzijde van de kerk zullen bij realisering van de centrumring alleen maar beter tot zijn recht komen. Nu het kerkhof is geruimd en de woning aan de minister Goselingenlaan voor de aanleg van de centrumring is gesloopt is het beeld dat zo ontstaat al goed voor te stellen.
terug naar boven
6. De St. Josephkerk bouwtechnisch gezien
Het is bekend dat de kerk achterstallig onderhoud vertoont. Het besluit om te stoppen met onderhoud in het begin van jaren negentig heeft dit probleem alleen maar groter gemaakt. Het achterstallig onderhoud laat zich voornamelijk zien in de buitenschil, de daken, goten en het voegwerk. Er zullen investeringen nodig zijn om dit probleem op te lossen.
Daar staat tegenover dat vervanging van huidige materialen, zoals leien, goten en correcties aan gevelmetselwerken zeer duurzame oplossingen zijn. Tot in de verre toekomst zal het onderhoud dus minimaal zijn. Verder is de onderhoudstechnisch gevoelige vieringtoren begin jaren '80 geheel gerestaureerd en zal deze dus voor de komende zestig jaar onderhoudsarm zijn.
Belangrijk bij herbestemming van kerkgebouwen is de staat van de draagstructuur; spanten, gewelven en buitenmuren. Hiermee is bij de St. Josephkerk niets dramatisch aan de hand. Wat de constructies betreft werden deze kerken echt voor de "eeuwigheid" gebouwd.
De kosten van het achterstallige onderhoud mogen niet worden onderschat, echter de sloopkosten en het bouwrijp maken van het terrein voor een nieuw te bouwen cultureel centrum zullen ook niet gering zijn. Daarbij zijn, afgezet tegen de levensduur van de gebruikte materialen en constructies, toekomstige onderhoudskosten bij nieuwbouw, zeker niet gunstiger dan bij herbestemming. Onderhoudsvrije nieuwbouw bestaat alleen bij luchtkastelen.
terug naar boven
7. De St. Josephkerk als cultuurhistorisch en architectonisch element
Vanuit architectonisch perspectief is het gebouw een tijddocument door de twee hierin verenigde architectuurinzichten (1907 en 1958). Het late voorbeeld van neogotiek is een goed voorbeeld van het streven naar een maximale ruimtelijke werking met minimale ondersteuningsconstructie binnen deze bouwstijl.
Het oorspronkelijke grondplan in de vorm van een Grieks kruis in plaats van een Latijns kruis draagt ook bij aan dit streven. De kerk is driebeukig met een vijfzijdig gesloten koor. Het schip is vijf traveeën diep. De mate van uitwerking in detaillering van diverse elementen brengt de kerk qua architectuur op een hoog niveau. We noemen hierbij de vieringtoren, de uivormige bekroning van de traptoren naast de absis en bakstenen gevelversieringen.
De uitbreiding door architect Schellekens uit 1958 vormt met zijn "knipoog" naar de gotische vormentaal een aansluiting op de bestaande bouw, maar is door zijn eigen specifiek karakter een voorbeeld van naoorlogse architectuur geworden. Samen is het in harmonisch architectonisch evenwicht. Het gebouw is gegroeid in zijn architectuur, maar niet verknoeid.
De oudste glas-in-loodramen in het priesterkoor en de Mariakapel zijn vervaardigd in neogotische stijl door Frans Nicolas. In het begin van de vorige eeuw een zeer gerenommeerd atelier voor gebrandschilderd glas. Later zijn door de internationaal bekende Dongense glazenier Jan Willemen, in de doopkapel en boven het St. Josephaltaar gebrandschilderde ramen aangebracht. De glas-in-loodramen zijn van hoog artistiek niveau en zeer waardevol. Onder deze ramen bevindt zich daarbij ook nog eens zijn eerste in opdracht uitgevoerd glas-in-loodraam.
Bij herbestemming wordt nieuwe architectuur en kunst toegevoegd aan deze historische artistieke schatkamer. Iedere tijd brengt zijn eigen architectuur mee, de Josephkerk laat nu al zien dat dit goed kan samengaan met de artistieke kwaliteit die onze ouders en grootouders ons nalieten.
terug naar boven
8. De St. Josephkerk als drager van diepe emotionele waarden
Religie is van enorm belang in ons leven. Een kerk is een ruimte waarin wij gezamenlijk religie in ons dagelijkse leven tot uiting willen brengen. De St. Josephkerk is van enorme emotionele waarde voor ons, mede door alle momenten van geluk tot verdriet in ons leven waaraan dit gebouw ons herinnert, zoals de trouwerijen en begrafenissen die we hier vierden.
Parochianen zullen het gebouw met zijn herbestemming blijven herkennen als emotionele drager. Een passende invulling van de kerk bijvoorbeeld als een nieuw sociaal-cultureel centrum zal de sfeer van emoties op eigentijdse wijze continueren en zet de functie van het gebouw als gemeenschapsruimte voort.
terug naar boven
9. Visueel en voorvaderlijk eigendom
Zoals al aangegeven is de kerk met zijn verschijning beeldbepalend voor Dongen. Met de kerk wordt Dongen en de directe omgeving herkend. Psychologisch gezien is dit van enorm belang. Mensen associëren hun directe leefomgeving met sterk herkenbare elementen, zoals straten, bomen, markante gebouwen e.d. Deze elementen zijn visuele eigendommen, waar zorg en aandacht aan geschonken moet worden. De St. Josephkerk is voor heel veel mensen een visueel eigendom.
Iedereen in Dongen heeft het recht om mee te denken en te praten over zijn eigendomsrechten.
De kerk heeft tot stand kunnen komen door de grote sommen geld die onze (voor)vaderen bij elkaar gebracht hebben in bittere tijden. Indien er geen geld was, dan werd er een bijdrage geleverd in de vorm van arbeid. Het interieur, zoals de fraaie preekstoel, het neogotische altaar en gebrandschilderde ramen werden door de parochianen geschonken.
50 jaar later was een uitbreiding nodig, deze was opnieuw mogelijk door kapitaal en inzet van de parochianen.
Bij de totstandkoming van de kerk zoals het gebouw nu is, is zoveel kapitaal, arbeid, bezieling en liefde uit een heel brede maatschappij ingezet, dat er geen sprake van kan zijn dat een kleine groep kan en mag oordelen over het voortbestaan van de kerk. De kerk is een breed eigendom en een voorvaderlijk eigendom.
terug naar boven
Tenslotte
Ten aanzien van de beeldvorming met betrekking tot de omgang met oude gebouwen en met name kerken is een kentering gaande. Men begint steeds meer oude gebouwen te waarderen vanwege hun cultuurhistorische en emotionele waarde. Echter vaak moet deze waardering jammer genoeg nog steeds vanuit de maatschappij afgedwongen worden bij de beleidsmakers. In het land zijn al diverse voorbeelden, waar kerken succesvol een herbestemming hebben gekregen. Actuele herbestemmingen van kerken in onze omgeving zijn bijvoorbeeld:
| - |
herbestemming tot multifunctioneel wijkcentrum “De Poorten” van de Hasseltse kerk te Tilburg, |
| - |
herbestemming tot bedrijfpand van de Antonius van Paduakerk te Tilburg waarin een glazeniersbedrijf is gevestigd, |
| - |
herbestemming tot appartementen van de Blasiuskerk in Made. |
| - |
Herbestemming van de Pauluskerk in Dongen tot gehandicaptenhuisvesting en dagbesteding. |
| - |
Herbestemming tot culturele functie van de Lambertuskerk te Raamsdonk |
Er is al te veel moois in Dongen verloren gegaan. Een stuk associatie, herkenning gaat verloren. Maar wat veel erger is, is dat met het verliezen van onze visuele eigendommen ook een stuk trots verloren gaat. Een trots op Dongen. Dongen is Dongen door zijn weefsel van straten, gebouwen, bomen, mensen, noem maar op. Zoals elke mens uniek is zo is ook elke plaats uniek. Er zijn altijd elementen die verloren gaan zonder het "Dongen zijn" aan te tasten. Vernieuwing moet uiteraard ook mogelijk zijn, maar de St. Josephkerk is onmisbaar voor Dongen. Dongen loopt een groot niet te bedekken litteken op met het verdwijnen van de St. Josephkerk.
terug naar boven
|
|
|
|
