De Liemers is een streek in Gelderland.
De streek wordt begrensd in het zuiden door de Duitse grens, in het westen de Rijn, Pannerdensch kanaal, in het noorden de IJssel en in het oosten door de Oude IJssel en de verkeersweg Keppel - Wehl - Zeddam - 's Heerenberg.
De Liemers behoorde tot 1816 tot Pruisen.
Dat heeft een duidelijk stempel gedrukt op de ontwikkeling van de streek.
Het centrale deel van de Liemers wordt gevormd door een riviervlakte uit de laatste IJstijd, een gebied met uitgestrekte akkers en weiden en hier en daar kleine boscomplexen.
De Liemers bestaat dan ook grotendeels uit rivierkleigebied.
Direct ten zuid-oosten rijst het stuwwalcomplex van Montferland zich op, een glaciale stuwwal die ontstaan is in de IJstijd.
Door de aanwezigheid van de rivierklei die Nederland bereikte via de Rijn zijn er langs de Rijn en IJssel talrijke steen- en pannenfabrieken ontstaan. Veel van die fabrieken zijn helaas inmiddels verdwenen, wat er nog over is verdient het om bewaard te blijven.
Ook bevinden zich hier enkele scheepswerven.
Anders dan in de geschiedenisboeken staat vermeld, komt de Rijn niet bij Lobith/Tolkamer Nederland binnen, maar bij het plaatsje Spijk. Tolkamer heeft zijn naam te danken aan het feit dat hier tol werd geheven. Schepen die doorvaart wilden moesten eerst tol betalen.
De streek wordt begrensd in het zuiden door de Duitse grens, in het westen de Rijn, Pannerdensch kanaal, in het noorden de IJssel en in het oosten door de Oude IJssel en de verkeersweg Keppel - Wehl - Zeddam - 's Heerenberg.
De Liemers behoorde tot 1816 tot Pruisen.
Dat heeft een duidelijk stempel gedrukt op de ontwikkeling van de streek.
Het centrale deel van de Liemers wordt gevormd door een riviervlakte uit de laatste IJstijd, een gebied met uitgestrekte akkers en weiden en hier en daar kleine boscomplexen.
De Liemers bestaat dan ook grotendeels uit rivierkleigebied.
Direct ten zuid-oosten rijst het stuwwalcomplex van Montferland zich op, een glaciale stuwwal die ontstaan is in de IJstijd.
Door de aanwezigheid van de rivierklei die Nederland bereikte via de Rijn zijn er langs de Rijn en IJssel talrijke steen- en pannenfabrieken ontstaan. Veel van die fabrieken zijn helaas inmiddels verdwenen, wat er nog over is verdient het om bewaard te blijven.
Ook bevinden zich hier enkele scheepswerven.
Anders dan in de geschiedenisboeken staat vermeld, komt de Rijn niet bij Lobith/Tolkamer Nederland binnen, maar bij het plaatsje Spijk. Tolkamer heeft zijn naam te danken aan het feit dat hier tol werd geheven. Schepen die doorvaart wilden moesten eerst tol betalen.
Over de juiste omvang van de Liemers bestaat veel onduidelijkheid.
In het boek 'De Liemers' van Nol Tinneveld staat een lezenswaardig artikel over dit thema. Dit boek werd in 1984 ter nagedachtenis aan een groot Liemersman, uitgegeven door Thoben Offset Nijmegen. In het hoofdstuk 'Wat behoort tot de Liemers?' lezen we:
De Liemers is thans geen bestuurlijke eenheid en is het vroeger waarschijnlijk ook nooit geweest. Daarom is het moeilijk om een begrenzing aan te geven die historisch verantwoord is.
In 1877 publiceerde de Munsterse Domkapitular A. Tibus 'Der Gau Leomerike und der Archidiakonat von Emmerich'. Hij probeerde in dat boek de grootte te reconstrueren van de bestuurlijke eenheid Leomerike, dat is de Liemers, in de vroege middeleeuwen.
Hij beschikte slechts over één bron waarin Leomerike werd genoemd: een akte van 838 waarin graaf Rotgarius met de kerk van Sint-Maarten in Utrecht een aantal goederen ruilt, waarvan Thuvine (nu Duiven), Eltingen onder Duiven en een Hees (misschien 'Westerhesi', een van de vier Hezen bij Emmerik) worden gesitueerd in de pago 'Leomerike'. Tibus gaat er van uit dat Leomerike een bestuurseenheid, een 'Untergau', was van het graafschap Hamaland. En hij meent dat het latere kerkelijke district 'het archidiaconaat Emmerik' dezelfde grenzen had als de oude staatkundige 'pagus Leomerike'. Het zou dan 42 kerspelen omvat hebben.
Vijfhonderd jaar later bezaten talrijke grootgrondbezitters goederen in dat gebied, maar grondbezit wil nog niet zeggen staatkundige macht. De belangrijkste waren de heren van Gelder, Kleef en Bergh. Hun bezittingen lagen verspreid over de Liemers; alle drie probeerden zij door pandschappen, huwelijken en koop de verspreide goederen aaneen te voegen en daarover de bestuursmacht te verwerven.
Een Gelderse rentmeestersrekening uit 1340 vermeldt, dat Gelre in zijn rentambt Liemers goederen bezat te Weel, Zevenaar, Bedburg (dat is Babberich), Angeroyen, Westervoort, Duiven, Groessen, Beek en Zeddam. Een Kleefse akte uit 1348 noemt in 'onssen lande van Lymers' bezittingen 'te Zevenaren, te Wele, te Duven, te Gruessen, the Dydem ende the Beke'.
In 1355 moest de Gelderse hertog een flinke veer laten, toen hij uit geldnood zijn Liemerse bezittingen en Emmerik verpandde aan zijn zwager de graaf van Kleef. De heer Van den Bergh (zijn graventitel was niet meer dan een eerbewijs van de Duitse keizer) versperde voor Kleef de weg naar verdere gebiedsuitbreiding in de Liemers o.a. door Beek en de bezittingen in Didam van Kleef in pandschap te nemen.
De graaf (na 1417 heette hij hertog) van Kleef bezat het zogenaamde drostambt Liemers tot 1816. De heer Van den Bergh gebruikte de naam Liemers niet en het provinciale bestuur van Gelderland ook niet. Het hing dus van toevallige omstandigheden af of bijvoorbeeld Didam en Beek op een bepaald moment gesitueerd werden in een gebied met het etiket Liemers. De streek ten oosten van Bergherbos behoorde misschien (maar dat is niet te bewijzen) in 838 ook tot een bestuurlijke eenheid Liemers (Leomerike), maar werd daartoe nadien niet meer gerekend. Pas in de 19de eeuw deelden de cartografen dat gebied in bij de 'Lijmers', omdat zij dan gemakkelijk een begrenzing konden aangeven.
Na 1945 begonnen publicisten (bijvoorbeeld de samenstellers van structuurrapporten) de naam de Liemers te reserveren voor de streek ten westen van de Berghse heuvels. De bewoners ten oosten van Montferland hebben die naam nimmer voor zich opgeëist.
De jury die sinds 1969 de 'Turmac-Liemers-Prijs' toekent, rekent de hele gemeente Bergh bij de Liemers.
In het boek 'De Liemers' van Nol Tinneveld staat een lezenswaardig artikel over dit thema. Dit boek werd in 1984 ter nagedachtenis aan een groot Liemersman, uitgegeven door Thoben Offset Nijmegen. In het hoofdstuk 'Wat behoort tot de Liemers?' lezen we:
De Liemers is thans geen bestuurlijke eenheid en is het vroeger waarschijnlijk ook nooit geweest. Daarom is het moeilijk om een begrenzing aan te geven die historisch verantwoord is.
In 1877 publiceerde de Munsterse Domkapitular A. Tibus 'Der Gau Leomerike und der Archidiakonat von Emmerich'. Hij probeerde in dat boek de grootte te reconstrueren van de bestuurlijke eenheid Leomerike, dat is de Liemers, in de vroege middeleeuwen.
Hij beschikte slechts over één bron waarin Leomerike werd genoemd: een akte van 838 waarin graaf Rotgarius met de kerk van Sint-Maarten in Utrecht een aantal goederen ruilt, waarvan Thuvine (nu Duiven), Eltingen onder Duiven en een Hees (misschien 'Westerhesi', een van de vier Hezen bij Emmerik) worden gesitueerd in de pago 'Leomerike'. Tibus gaat er van uit dat Leomerike een bestuurseenheid, een 'Untergau', was van het graafschap Hamaland. En hij meent dat het latere kerkelijke district 'het archidiaconaat Emmerik' dezelfde grenzen had als de oude staatkundige 'pagus Leomerike'. Het zou dan 42 kerspelen omvat hebben.
Vijfhonderd jaar later bezaten talrijke grootgrondbezitters goederen in dat gebied, maar grondbezit wil nog niet zeggen staatkundige macht. De belangrijkste waren de heren van Gelder, Kleef en Bergh. Hun bezittingen lagen verspreid over de Liemers; alle drie probeerden zij door pandschappen, huwelijken en koop de verspreide goederen aaneen te voegen en daarover de bestuursmacht te verwerven.
Een Gelderse rentmeestersrekening uit 1340 vermeldt, dat Gelre in zijn rentambt Liemers goederen bezat te Weel, Zevenaar, Bedburg (dat is Babberich), Angeroyen, Westervoort, Duiven, Groessen, Beek en Zeddam. Een Kleefse akte uit 1348 noemt in 'onssen lande van Lymers' bezittingen 'te Zevenaren, te Wele, te Duven, te Gruessen, the Dydem ende the Beke'.
In 1355 moest de Gelderse hertog een flinke veer laten, toen hij uit geldnood zijn Liemerse bezittingen en Emmerik verpandde aan zijn zwager de graaf van Kleef. De heer Van den Bergh (zijn graventitel was niet meer dan een eerbewijs van de Duitse keizer) versperde voor Kleef de weg naar verdere gebiedsuitbreiding in de Liemers o.a. door Beek en de bezittingen in Didam van Kleef in pandschap te nemen.
De graaf (na 1417 heette hij hertog) van Kleef bezat het zogenaamde drostambt Liemers tot 1816. De heer Van den Bergh gebruikte de naam Liemers niet en het provinciale bestuur van Gelderland ook niet. Het hing dus van toevallige omstandigheden af of bijvoorbeeld Didam en Beek op een bepaald moment gesitueerd werden in een gebied met het etiket Liemers. De streek ten oosten van Bergherbos behoorde misschien (maar dat is niet te bewijzen) in 838 ook tot een bestuurlijke eenheid Liemers (Leomerike), maar werd daartoe nadien niet meer gerekend. Pas in de 19de eeuw deelden de cartografen dat gebied in bij de 'Lijmers', omdat zij dan gemakkelijk een begrenzing konden aangeven.
Na 1945 begonnen publicisten (bijvoorbeeld de samenstellers van structuurrapporten) de naam de Liemers te reserveren voor de streek ten westen van de Berghse heuvels. De bewoners ten oosten van Montferland hebben die naam nimmer voor zich opgeëist.
De jury die sinds 1969 de 'Turmac-Liemers-Prijs' toekent, rekent de hele gemeente Bergh bij de Liemers.
Zelfs regionale dagbladen dragen hun steentje bij aan de onduidelijkheid over de begrenzing van de Liemers. De ene keer hoort bijvoorbeeld Wehl er wel bij, de andere keer schrijft de volgende journalist vrolijk dat het bij de Achterhoek hoort. Dat Wehl daar niet bij hoort is wel zeker. Deze historische dwaling wordt enkel en alleen veroorzaakt door het feit dat de gemeente Wehl deelneemt aan het samenwerkings-verband Regio Achterhoek (ooit het veel beter gekozen Samenwerkingsverband Oost-Gelderland) en dus door sommigen dan ook maar gemakshalve bij de Achterhoek genoemd wordt.
Het Streekarchivariaat De Liemers en Doesburg is een in 1959 gestart samenwerkingsverband dat de archieven beheert van de gemeenten Angerlo, Didam, Doesburg, Duiven, Rijnwaarden, Wehl, Westervoort en Zevenaar.
Informatie over de Liemers op toerisme/wiki.
Het graafschap Bergh omvatte de latere gemeenten Bergh, Didam, Gendringen en een gedeelte van Emmerich (buiten de verdwenen stadsmuren). In 2005 fuseerden Bergh en Didam tot de gemeente Montferland.
Gendringen en Wisch werden de gemeente Oude IJsselstreek. Ook Netterden (Oude IJsselstreek) en Zeddam (Montferland) zijn tijdelijk zelfstandige gemeenten geweest.
Gendringen en Wisch werden de gemeente Oude IJsselstreek. Ook Netterden (Oude IJsselstreek) en Zeddam (Montferland) zijn tijdelijk zelfstandige gemeenten geweest.
Bergh in jaartallen
Hierin zijn jaartallen opgenomen uit de vaderlandse geschiedenis, die interessant zijn voor de omgeving en de Berghse geschiedenis.
Hierin zijn jaartallen opgenomen uit de vaderlandse geschiedenis, die interessant zijn voor de omgeving en de Berghse geschiedenis.
Toerisme en recreatie in de gemeente Montferland.
Een overzicht over Toerisme en Recreatie in de Gelderse Achterhoek en een deel van de Liemers.
Op de webpagina is in tekst en foto's een overzicht per gemeente gemaakt.
Op de webpagina is in tekst en foto's een overzicht per gemeente gemaakt.
De Liemers
Copyright © 2013 by Freek Ramaker • All Rights reserved •
