Stralingshygiëne

Hoofdstuk

IONISERENDE STRALING
Achtergrondstraling en radiologische handelingen
Inleiding
Tijdens ons leven komen we als persoon met vele dingen in aanraking. Een van deze dingen is de stralingsbelasting. Een stralingsbelasting kunnen we bewust of onbewust oplopen. Enerzijds door de natuurlijke straling die altijd om ons heen aanwezig is en anderzijds door het verrichten van handelingen aan stralingsbronnen tijdens ons dagelijks werk. Deze beschouwing licht de gebruikte begrippen toe, zoals het niveau van de achtergrondstraling in en buiten Nederland en uit te voeren werkzaamheden.

Achtergrondstraling
In de natuur komt ioniserende straling voor. We noemen dit de natuurlijke- of achtergrondstraling. We onderscheiden daarbij straling uit de aardkorst en straling uit de kosmos (kosmische straling). Door onze geboorte kunnen we in een gebied terechtkomen waar het niveau van de achtergrond straling afwijkt van andere gebieden. Soms is dit lager en soms beduidend hoger. Het niveau van de straling verschilt dus van plaats tot plaats en wordt veroorzaakt door:
  • De hoeveelheden radioactieve stoffen (Kalium, Radium en Uranium) in de ter plaatse aanwezige grondsoort, zoals zand-, kleigrond en graniet (zie figuur1);
  • De kosmische straling; bij toenemende hoogte treedt op onze breedtegraad, van circa 52° NB, een verdubbeling op per 1500 meter hoogteverschil;
  • De radioactieve stoffen in de gebruikte bouwmaterialen zoals gips, beton en hout; zo loopt een bewoner in een houten huis 30 tot 40% minder stralingsbelasting op dan in een van bakstenen en/of beton gemaakt huis.
Figuur 1. Stralingsniveaus uit de Nederlandse bodem
Kosmische straling en het ontstaan van radioactieve stoffen
In het bovenste deel van de aardse atmosfeer worden ook radioactieve stoffen (nucliden) gevormd. Door de botsing van kosmische straling, met de daar aanwezige moleculen van onder andere stikstof, zuurstof en het edelgas argon, ontstaan hierbij tritium, beryllium, koolstof, natrium en chloor. De halveringstijd van deze radioactieve stoffen varieert van enkele minuten tot vele jaren. Denk aan het Koolstof-14, met een halveringstijd van circa 5730 jaar. Door neerslag, zoals regen, komen de zo gevormde nucliden, in hoeveelheden van 3,5 tot 1850 Bq per liter, uit de atmosfeer in het water en op het land en dus ook in de voedselketen terecht. Deze nucliden geven slechts een geringe bijdrage aan de totale stralingsbelasting in Nederland. Tijdens een hevige regenbui kan de stralingsintensiteit van de achtergrondstraling lokaal wel een factor 3 hoger zijn!

Stralingsbelasting door natuurlijke stralingsbronnen
De stralingsbelasting wordt ook wel de gemiddelde effectieve dosis genoemd. In Nederland bedraagt deze per jaar circa 1 mSv. De stralingsbelasting wordt veroorzaakt door natuurlijke stralingsbronnen*). Deze zijn als volgt onder te verdelen:

kosmische straling (zeeniveau) circa 0,3 mSv
in het lichaam (o.a. K-40) circa 0,3 mSv
bodem en woonomgeving   0,35 - 0,65 mSv
*) Exclusief de longdosis van circa 0,9 mSv ten gevolge van alfa-deeltjes uit thoron en radon; deze is sterk afhankelijk van de ventilatiegraad in woningen.

Stralingsbelasting door kunstmatige bronnen
In Nederland kan men jaarlijks ook door allerlei andere oorzaken een stralingsbelasting oplopen. Deze worden kunstmatige bronnen genoemd. De belasting per individu bedraagt, gemiddeld over 1 miljoen mensen, per jaar voor:

röntgendiagnostiek
nucleaire geneeskunde
radiologische werkzaamheden
circa
circa		 0,3 - 0,9 
0,03 
0,008		 mSv
mSv
mSv
fall-out (atoombom proeven)
fall-out Tsjernobyl		 circa
circa		 0,09
0,05		 mSv
mSv
vliegreizen
kernenergie (lozing)
gebruiksgoederen (KTV, horloge)
diversen (industrie, aardgas)		 circa
<
circa
circa		   0,005
  0,01
  0,01
  0,1		 mSv
mSv
mSv
mSv

Hiermee bewust omgaan verminderd dus de belasting. Voor het nemen van een röntgenfoto is altijd een rechtvaardiging nodig. Het is logisch dat in het geval er géén röntgenfoto van u wordt gemaakt, u hiervan géén (stralings)belasting oploopt!
Achtergrondstraling in het buitenland
Het niveau van de achtergrondstraling in Nederland is laag te noemen t.o.v. de niveaus in het buitenland, zie nevenstaande figuur 2:

Bedenk dat:
  • In al de gebieden waar het niveau van de achtergrondstraling veel hoger is dan in Nederland wonen ook mensen.
  • Als je deze groepen goed beschouwt, zijn de mensen wat kleiner en iets gekleurder dan wij.
  • Ze worden ook lang niet zo oud als wij.
  • Dit is toe te schrijven aan andere leef- en eetculturen en niet in de laatste plaats aan de gebruikte vorm van hygiëne ter plaatse.
  • Wetenschappelijk is dit echter NIET aan het verhoogde stralingsniveau toe te schrijven!

Radiologische handelingen
De kernenergiewet beperkt de stralingsbelasting bij radiologische handelingen. Er worden niveaus vermeld waaraan men bij handelingen per jaar maximaal mag blootstaan. Tot een belasting van 1 mSv/jaar spreekt men van een maximum toelaatbaar risico. Er zijn dan geen verdere maatregelen nodig. Het risico is dus in feite verwaarloosbaar.

Boven de 1 mSv/jaar wordt een werker ingedeeld als blootgestelde werker categorie B. Hij/zij mag dan maximaal 6 mSv/jaar oplopen. Tussen 6 en 20 mSv/jaar is men blootgestelde werker in de categorie A. Voor deze beide categorieën geldt een verplichte dosisregistratie en medische controle.

Let op: De stralingsbelasting ten gevolge van radiologische handelingen is onafhankelijk van het ter plaatse aanwezige niveau aan achtergrondstraling!

Bij verblijf in het buitenland kan men te maken krijgen met aanzienlijk afwijkende niveaus aan achtergrondstraling. Naast de stralingsniveaus van natuurlijke oorzaken kan er soms ook sprake zijn van besmettingen.
We weten nu dat we overal met straling en stralingsbelasting te maken hebben. Het volgende hoofdstuk gaat verder in op de effecten van straling.

0-0-0